Σε σειρά προηγούμενης αρθρογραφίας μας, μας απασχόλησε η ευθύνη των μελών του ΔΣ μιας ΑΕ. Συγκεκριμένα, ασχοληθήκαμε με την εσωτερική (ενδοεταιρική) ευθύνη των μελών του ΔΣ από πράξεις ή παραλείψεις τους, που θέτουν σε κίνδυνο την εταιρική περιουσία (άρ. 102-108, ν. 4548/2018). Επίσης, με την «εξωτερική» ευθύνη των διοικητών της ΑΕ για την άμεση ζημία μετόχων ή τρίτων εξαιτίας της (παράνομης και υπαίτιας) δράσης τους. Επιπλέον, με την ευθύνη των προαναφερόμενων προσώπων έναντι εταιρικών δανειστών λόγω πρόκλησης ή παρέλκυσης της πτώχευσης ή από φορολογικές παραβάσεις της ΑΕ. Στο παρόν θα μας απασχολήσουν οι λοιπές ευθύνες (αστικές, διοικητικές, ποινικές) που ενδέχεται να βαρύνουν τους διοικητές της ΑΕ από τελωνειακές παραβάσεις της ΑΕ και μη εξόφληση ασφαλιστικών εισφορών. Τέλος, από τη δυνητική απιστία των διοικητών του νομικού προσώπου σε βάρος του τελευταίου, καθώς και από τις ποινικές διατάξεις του πτωχευτικού κώδικα. Κι όλα τούτα υπό το πρίσμα και της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες.
Ευθύνη Από Μη Καταβολή Ασφαλιστικών Εισφορών
Αλληλέγγυα ευθύνη των διοικητών της ΑΕ, με την τελευταία, θεσπίζεται αναφορικά με την (μη) καταβολή ασφαλιστικών εισφορών.
Ειδικότερα, νόμιμοι εκπρόσωποι, πρόεδροι, διαχειριστές, διευθύνοντες σύμβουλοι, εντεταλμένοι στη διοίκηση και εκκαθαριστές των νομικών προσώπων και νομικών οντοτήτων (όπως αυτές προσδιορίζονται στο άρ. 3 ν. 4174/2013) ευθύνονται προσωπικά, αλληλέγγυα και εις ολόκληρον για την καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών, πρόσθετων τελών, προσαυξήσεων και λοιπών επιβαρύνσεων που οφείλονται από τα νομικά πρόσωπα και τις νομικές οντότητες προς τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, ανεξάρτητα από τον χρόνο βεβαίωσής τους. Εν προκειμένω, για την κατάφαση της ευθύνης της πρέπει να συντρέχουν, ομοίως, οι προϋποθέσεις για την αλληλέγγυα ευθύνη σε παραβάσεις φορολογικής φύσεως [βλ. σχετικά, άρ. 31 ν. 4321/2015, όπως τροποποιήθηκε με τον ν. 4646/2019 (το άρθρο 66 του οποίου τροποποιήθηκε δυνάμει του άρθρου 31 ν. 4701/2020), και Εγκύκλιο e-ΕΦΚΑ 62/21].
Συγκεκριμένα, προκειμένου να στοιχειοθετηθεί η εν λόγω ευθύνη των ανωτέρω προσώπων, απαιτείται να συντρέχουν σωρευτικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις:
(α) Τα προαναφερθέντα πρόσωπα πρέπει να είχαν τις ανωτέρω ιδιότητες κατά τον χρόνο λειτουργίας του νομικού προσώπου είτε κατά τον χρόνο λύσης, διάλυσης ή συγχώνευσής του είτε κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής του.
(β) Οι οφειλές να κατέστησαν ληξιπρόθεσμες κατά την διάρκεια της θητείας των ανωτέρω προσώπων (υπό την επιφύλαξη του νόμου σχετικά με τον χρόνο αναγωγής των οφειλών όταν τυχόν φόρος επιβάλλεται κατόπιν ελέγχου φορολογικής αρχής και τις περιπτώσεις υπαγωγής σε ρύθμιση). Εφόσον, επομένως, κάποια οφειλή καταστεί ληξιπρόθεσμη το επόμενο έτος από αυτό στο οποίο ανάγεται, τότε ευθύνη υπέχει εκείνος που ασκεί τη διοίκηση της ΑΕ τότε που κατέστη ληξιπρόθεσμη η οφειλή. Δεν ευθύνεται, με άλλα λόγια, εκείνος που ασκούσε τη διοίκηση της ΑΕ κατά τον χρόνο που γεννήθηκε η επίμαχη οφειλή.
(γ) Οι οφειλές να μην καταβλήθηκαν ή αποδόθηκαν στο Δημόσιο από υπαιτιότητά των ανωτέρω προσώπων-διοικητών (με τη ρητή, όμως, διευκρίνιση πως το βάρος απόδειξης για την, ενδεχόμενη, μη ύπαρξη υπαιτιότητας φέρουν τα συγκεκριμένα πρόσωπα). Στην περίπτωση που συντρέχει ευθύνη των ανωτέρω προσώπων (κατά τα ανωτέρω διαλαμβανόμενα), τεκμαίρεται και η υπαιτιότητά τους. Εκτός αν τούτα ανταποδείξουν έλλειψη υπαιτιότητας. Η σχετική με το θέμα αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου έχει ως στόχο την ανάληψη ευθυνών από πρόσωπα που πράγματι άσκησαν διοίκηση κατά τον κρίσιμο χρόνο γένεσης της φορολογικής οφειλής. Ήτοι από πρόσωπα, τα οποία είχαν τη δυνατότητα να ενεργούν στο όνομα και για λογαριασμό του νομικού προσώπου και να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις του.
Περαιτέρω, εξακολουθεί να βρίσκεται σε ισχύ η διάταξη του άρθρου 1 §1 και 2 ν. 86/1967, η οποία ποινικοποιεί –υπό προϋποθέσεις- την μη καταβολή εργοδοτικών εισφορών όσο και την παρακράτηση και μη απόδοση των εισφορών των εργαζομένων. Οι σχετικές κυρώσεις δεν είναι, επίσης, ασήμαντες (:ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 3 μηνών και σωρευτικά χρηματική ποινή τουλάχιστον 10.000 δραχμών και ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 6 μηνών και σωρευτικά χρηματική ποινή τουλάχιστον 10.000 δραχμών, αντίστοιχα). Παράλληλα, κατά την §7 περ. α΄ του ίδιου άρθρου, ως αυτουργοί για εργοδότες μη φυσικά πρόσωπα, των σχετικών αδικημάτων, θεωρούνται ως προς τις ημεδαπές ΑΕ: οι πρόεδροι των ΔΣ, οι διευθύνοντες ή εντεταλμένοι ή συμπράττοντες σύμβουλοι, οι διοικητές, οι γενικοί διευθυντές ή διευθυντές και γενικά κάθε πρόσωπο εντεταλμένο είτε άμεσα από το νόμο είτε από ιδιωτική βούληση είτε με δικαστική απόφαση στη διοίκηση ή διαχείριση αυτών. Αν ελλείπουν όλα τα παραπάνω πρόσωπα, ως αυτουργοί θεωρούνται τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων των εταιριών αυτών, εφόσον ασκούν πράγματι προσωρινά ή διαρκώς ένα από τα προαναφερόμενα καθήκοντα.
Ευθύνη Από Τελωνειακής Φύσεως Παραβάσεις
Ευθύνη των διοικητών της ΑΕ ενδέχεται να στοιχειοθετηθεί (και) λόγω τελωνειακής φύσεως παραβάσεων.
Συγκεκριμένα, βάσει όσων ορίζει ο Τελωνειακός Κώδικας (ν. 2960/2001), τελωνειακή οφειλή είναι η υποχρέωση κάθε φυσικού ή νομικού προσώπου έναντι Τελωνειακής Αρχής για καταβολή του συνόλου των δασμών, των φόρων, συμπεριλαμβανομένου του φόρου προστιθέμενης αξίας (Φ.Π.Α.), και των λοιπών δικαιωμάτων του Δημοσίου, που αναλογούν σε εμπορεύματα και τα επιβαρύνουν κατά τις οικείες διατάξεις.
Για την καταβολή της τελωνειακής οφειλής ευθύνονται, για τις ημεδαπές ΑΕ, προσωπικά και αλληλέγγυα: οι πρόεδροι των ΔΣ, οι διευθύνοντες ή εντεταλμένοι ή συμπράποντες σύμβουλοι, οι διοικητές, οι γενικοί διευθυντές ή διευθυντές, και γενικά, κάθε πρόσωπο εντεταλμένο, είτε άμεσα από το νόμο, είτε από ιδιωτική βούληση είτε με δικαστική απόφαση στη διοίκηση ή διαχείριση αυτών. Αν ελλείπουν όλα τα παραπάνω πρόσωπα, ως αυτουργοί θεωρούνται τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων των εταιριών αυτών, εφόσον ασκούν πράγματι προσωρινά ή διαρκώς ένα από τα προαναφερόμενα καθήκοντα, καθώς και οι εκκαθαριστές ΑΕ, κατά τον χρόνο διάλυσης ή συγχώνευσής τους, ανεξάρτητα από τον χρόνο βεβαίωσης της οφειλής (άρ. 29 και 153 περ. α΄ ν. 2960/2001).
Τα ίδια, προαναφερθέντα, πρόσωπα θεωρούνται αυτουργοί ή, κατά περίπτωση συνεργοί των αδικημάτων της λαθρεμπορίας και, κατ’ ακολουθίαν, εκτίθενται στις σχετικές (όχι ήσσονος σημασίας) ποινικές κυρώσεις (:στη βασική του μορφή, φυλάκιση τουλάχιστον 6 μηνών –άρ. 157).
Ευθύνη Από Ποινικές Διατάξεις Του Πτωχευτικού Κώδικα
Ο Πτωχευτικός Κώδικας (ν. 4738/2020) περιλαμβάνει σειρά διατάξεων (άρ. 197-203 ΠτΚ) που προβλέπουν ποινική ευθύνη των διαχειριστών, των μελών της διοίκησης και των διευθυντών νομικών προσώπων στα οποία αναφέρεται τυχόν πτώχευση, εφόσον τα πρόσωπα αυτά τέλεσαν τις προβλεπόμενος στις εν λόγω διατάξεις άδικες πράξεις (άρ. 202 §1 ΠτΚ). Συγκεκριμένα, σε βάρος των εν λόγω προσώπων ενδέχεται να στοιχειοθετηθεί ευθύνη για τα αδικήματα: (α) της χρεοκοπίας (άρ. 197 ΠτΚ) και (β) της ευνοϊκής μεταχείρισης πιστωτή (άρ. 198 ΠτΚ).
Περαιτέρω, ως ορίζεται ρητά, οι διαχειριστές, τα μέλη της διοίκησης και οι διευθυντές των νομικών προσώπων τιμωρούνται με τις ποινές της §1 του άρθρου περί χρεοκοπίας (:ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 2 ετών και χρηματική ποινή-άρ. 197 ΠτΚ), και στην περίπτωση που λάβουν προκαταβολές, ανώτερες από αυτές που προβλέπονται στην απόφαση του αρμόδιου εταιρικού οργάνου ή στο καταστατικό του νομικού προσώπου (άρ. 202 §2 ΠτΚ).
Ευθύνη Από Ρυθμίσεις Του Ποινικού Κώδικα: Το Έγκλημα Της Απιστίας
Η διοίκηση μιας ΑΕ και τα μέλη της είναι δυνατόν να ευθύνονται (και) βάσει των διατάξεων του Ποινικού Κώδικα για το έγκλημα της απιστίας (άρ. 390 ν. 4619/2019) όταν προκαλούν, με γνώση, βέβαιη ζημία στην περιουσία άλλου, της οποίας έχουν, βάσει του νόμου ή δικαιοπραξίας, την επιμέλεια ή διαχείριση.
Προκειμένου περί διαχειριστικών αδικημάτων σε βάρος της περιουσίας νομικού προσώπου, το έγκλημα αυτό το τελούν όσοι παραβιάζουν τους κανόνες της επιμελούς διαχείρισης-φυσικά και τα μέλη του ΔΣ της ανώνυμης εταιρείας.
Τα εν λόγω πρόσωπα τιμωρούνται με φυλάκιση και αν η ζημία που προξενήθηκε είναι ιδιαίτερα μεγάλη, με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών και χρηματική ποινή. Στη διακεκριμένη μορφή του εγκλήματος, αν η ζημία που προκλήθηκε υπερβαίνει συνολικά το ποσό των εκατόν είκοσι χιλιάδων ευρώ επιβάλλεται κάθειρξη έως δέκα έτη και χρηματική ποινή.
Νομιμοποίηση Εσόδων Από Εγκληματικές Δραστηριότητες
Επισημαίνεται, τέλος, ότι τα ανωτέρω εγκλήματα της λαθρεμπορίας και της μη καταβολής χρεών προς το Δημόσιο περιλαμβάνονται στα «βασικά αδικήματα» για τη στοιχειοθέτηση ευθύνης όσον αφορά τη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες (ν. 4816/2021). Με άλλα λόγια: το αδίκημα της νομιμοποίησης συντρέχει, σωρευτικά (και) με τα προαναφερθέντα αδικήματα. Οι επαπειλούμενες ποινές για το αδίκημα της νομιμοποίησης εσόδων δεν είναι διόλου αμελητέες (:στη βασική του μορφή, η άδικη πράξη τιμωρείται με κάθειρξη έως 8 έτη και με χρηματική ποινή από 300 έως χίλιες 1.000 ημερήσιες μονάδες–άρ. 6).
Διαπιστώσαμε, ήδη, πως οι ευθύνες των μελών του ΔΣ είναι εξαιρετικά εκτεταμένες. Απορρέουν από τις διατάξεις του νόμου για τις ΑΕ και εκτός αυτού. Οι τελευταίες, μάλιστα, μοιάζουν περισσότερο σημαντικές. Υψηλότερο ενδιαφέρον φαίνεται πως ελκύουν, για ευνόητους λόγους, οι διατάξεις που αφορούν την ευθύνη των μελών του ΔΣ και διοικητών της ΑΕ από τη μη πληρωμή των ασφαλιστικών υποχρεώσεων της τελευταίας. Η ευθύνη του υπόχρεου νομικού προσώπου και των συνυπόχρεων φυσικών προσώπων/διοικητών του είναι εις ολόκληρον και αλληλέγγυα. Αντίστοιχες και οι ευθύνες των διοικητών της ΑΕ από παραβάσεις του Τελωνειακού και Πτωχευτικού Κώδικα. Σημαντικότερες όμως, για πολλούς λόγους, είναι οι σχετικές ποινικές ευθύνες των εμπλεκόμενων διοικητών-φυσικών προσώπων. Φυσικά και οι ευθύνες και κυρώσεις από το αδίκημα της απιστίας. Αν αναλογιστούμε, μάλιστα, πως οι υπεύθυνοι θα διωχθούν, δυνητικά (και σωρευτικά) για νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, αντιλαμβανόμαστε -και εν προκειμένω- πως οι σχετικές ευθύνες δεν είναι διόλου απλές. Ούτε αμελητέες.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 17 Σεπτεμβρίου 2023.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.