Η διάθεση μετοχών (με ή χωρίς αντάλλαγμα) σε μέλη του ΔΣ της ΑΕ, στελέχη και εργαζομένους της αποτελεί σύγχρονο και εναλλακτικό τρόπο (πρόσθετης-σε είδος) ανταμοιβής τους για τις υπηρεσίες τους. Ο θεσμός δεν είναι νέος. Η διάδοση και ανάπτυξή του, ωστόσο, στον ελληνικό εταιρικό κόσμο οφείλεται –θα έλεγε κανείς- στην (σχετικά πρόσφατη) κωδικοποίηση των (υπαρχουσών μεν διάσπαρτων όμως) συναφών ρυθμίσεων με τον νόμο για τις ΑΕ (άρ. 113 – 114 ν. 4548/2018). Τα οφέλη σημαντικά. Και οι κίνδυνοι, αντίστοιχα, όχι ήσσονος σημασίας.
Ιστορική Αναδρομή – Ισχύον Νομοθετικό Πλαίσιο
Ο θεσμός της διάθεσης μετοχών σε μέλη του ΔΣ της ΑΕ, σ’ εκείνους, γενικά, που ασκούν διοίκηση καθώς και στους εργαζομένους της εισήχθη στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Έκτοτε, όμως, γνώρισε πολλαπλές νομοθετικές παρεμβάσεις. Το βασικό πλέγμα διατάξεων θεσπίστηκε, κατ’ εξουσιοδότηση του αρ. 25 §2 ν. 1682/1987, με το π.δ. 30/1988. Το τελευταίο περιείχε ρυθμίσεις τόσο αναφορικά με τη δωρεάν παραχώρηση μετοχών τους εργαζομένους («stock awards»), όσο και τη χορήγηση δικαιωμάτων προαίρεσης απόκτησης μετοχών έναντι ανταλλάγματος («stock options») –(βλ. σχετικά, Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 114).
Ωστόσο, οι ρυθμίσεις του εν λόγω π.δ. για τα stock options (ορθά υποστηρίζεται πως) καταργήθηκαν σιωπηρά λόγω της ιδιαίτερης και λεπτομερούς ρύθμισης των δικαιωμάτων προαίρεσης από την (προϊσχύσασα, πλέον) παρ. 9 άρ. 13 του κ.ν. 2190/1920. Αντίθετα, μέχρι και τη θέση σε εφαρμογή του ν. 4548/2018, παρέμειναν σε ισχύ οι διατάξεις του ως άνω π.δ., οι οποίες σχετίζονταν με την απόκτηση και μετέπειτα διάθεση από την ΑΕ ίδιων μετοχών καθώς και την έκδοση και διάθεση μετοχών από κεφαλαιοποίηση κερδών (βλ. σχετικά, Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 114).
Σήμερα, η δυνατότητα θέσπισης «προγράμματος διάθεσης μετοχών στα μέλη του ΔΣ και το προσωπικό της εταιρείας με τη μορφή δικαιώματος προαίρεσης (option)» κατοχυρώνεται στον νόμο για τις ΑΕ (άρ. 113 ν. 4548/2018). Σύμφωνα με την Αιτ. Έκθεση του ν. 4548/2018 επί του συγκεκριμένου άρθρου, με την εν λόγω διάταξη επαναλαμβάνονται οι (ευέλικτες) προβλέψεις των παραγράφων 13 και 14 του άρθρου 13 κ.ν. 2190/1920 (όπως αυτές εισήχθησαν δυνάμει του άρθρου 19 ν. 3604/2007 και αντικατέστησαν την -ανωτέρω αναφερθείσα- παρ. 9 άρ. 13).
Ως προς το ρυθμιστικό πλαίσιο της δυνατότητας δωρεάν παραχώρησης μετοχών (εκτός, δηλαδή, προγράμματος), τούτο εξακολουθούσε να προσδιορίζεται, όπως και ανωτέρω ειπώθηκε, ακόμη και μετά τη θέση σε εφαρμογή της παρ. 9 άρ. 13 του κ.ν. 2190/1920, από το ως άνω π.δ. Οι συναφείς του ρυθμίσεις έπαψαν, ωστόσο, να ισχύουν, το πρώτον, με την εισαγωγή της ισχύουσας (σήμερα) διάταξης του άρ. 114, ν. 4548/2018.
Σύμφωνα με τον νόμο (:άρ. 114 §4 εδ. α΄4548/2018), επιτρέπεται η ΑΕ να αποφασίσει συνδυασμό των ως άνω εναλλακτικών συστημάτων διάθεσης μετοχών. Η συγκεκριμένη λύση εξυπηρετεί, θα έλεγε κανείς, ιδιαίτερα την (εκουσίως μη ρυθμιζόμενη-λόγω της πολυπλοκότητας που θα δημιουργούσε) περίπτωση διάθεσης μετοχών από την εταιρεία, όχι χωρίς αντάλλαγμα, αλλά, απλώς, σε χαμηλότερη τιμή της ονομαστικής τους αξίας (βλ. σχετικά, Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 114).
Η Συστηματική Ένταξη Των Ισχυουσών Ρυθμίσεων
Τις ως άνω διακριτές διατάξεις περί διάθεσης μετοχών ο σύγχρονος νομοθέτης αποφάσισε να τις εντάξει, στο πλαίσιο του ν. 4548/2018, στην ενότητα περί αμοιβών των μελών ΔΣ.
Υπό το προϊσχύσαν καθεστώς, οι αντίστοιχες διατάξεις συνιστούσαν μέρος της διάταξης περί αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου. Η συστηματική ένταξη των, αυτοτελών πλέον, ρυθμίσεων περί διάθεσης μετοχών στην ενότητα περί αμοιβών των μελών ΔΣ καθίσταται ορθότερη υπό την ακόλουθη θέση: η διάθεση μετοχών δεν προϋποθέτει αύξηση μετοχικού κεφαλαίου. Είναι δυνατό, αντίθετα, να λάβει χώρα μέσω ήδη υφιστάμενων, ίδιων μετοχών.
Ωστόσο, η ως άνω συστηματική ένταξη δεν ανταποκρίνεται στο εξής: Τυχόν μετοχές (υφιστάμενες ή νεοεκδοθείσες) δύναται να διατίθενται σε πρόσωπα που δεν συνιστούν μέλη του ΔΣ της ΑΕ, αλλά εμπίπτουν στο προσωπικό της.
Σαφώς, η ως άνω συστηματική ένταξη γεννά το ζήτημα της εφαρμογής ή μη των λοιπών διατάξεων περί αμοιβών σε μέλη του ΔΣ (και εν γένει, στους διοικούντες την ΑΕ) στην περίπτωση της διάθεσης μετοχών. Εύλογα (υποστηρίζεται ότι) οι διατάξεις περί διάθεσης μετοχών είναι ειδικότερες και -καταρχήν- υπερισχύουν.
Δεδομένων των ως άνω, δέον να επισημανθεί ότι στο πλαίσιο των άρ. 113 και 114 η έννοια των «προκαταβολών» αμοιβών δεν απαντάται. Και τούτο διότι, (όπως θα διαπιστώσουμε σε επόμενη αρθρογραφία μας), τα χρονικά σημεία άσκησης των δικαιωμάτων προαίρεσης (στην περίπτωση «προγράμματος διάθεσης» του άρ. 113) ή απόκτησης των δωρεάν μετοχών (του άρ. 114) είναι προκαθορισμένα.
Επιπλέον, λόγω των αυξημένων-από τον νόμο, εξασφαλίσεων που διέπουν τη διάθεση μετοχών, δεν φαίνεται να καταλείπεται περιθώριο δικαστηριακής επέμβασης, με σκοπό τη μείωση της αμοιβής μέλους ΔΣ σύμφωνα με όσα ο νόμος προβλέπει (:άρ. 109 §5 ν. 4548/2018). Μία τέτοια απόφαση, θα αντιπαρατίθετο με τετελεσμένα αλλά και, μάλλον, μη αναστρέψιμα γεγονότα. Σε πρακτικό επίπεδο: θα απαιτούσε, στην πράξη, δυσανάλογες και μάλλον ανεφάρμοστες αποκαταστατικές ενέργειες (:επιστροφή των μετοχών που διατέθηκαν και, κατ’ αποτέλεσμα, περαιτέρω διατάραξη της μετοχικής σύνθεσης της ΑΕ).
Καταφάσκεται, όμως, η δυνατότητα εφαρμογής των διατάξεων που αφορούν στην πολιτική αποδοχών (άρ. 111) και την έκθεση αποδοχών (άρ. 112). Ως προς τις εισηγμένες εταιρείες, μάλιστα, υφίσταται, από τον νόμο, υποχρέωση ένταξης σε αυτές (πολιτική-έκθεση αποδοχών) των δικαιωμάτων συμμετοχής σε πρόγραμμα διάθεσης μετοχών ή/και κτήσης δωρεάν μετοχών σ’ εκείνους που ασκούν τη διοίκηση της ΑΕ (άρ. 109 §1 και άρ. 110 §1). Ως προς τις λοιπές ΑΕ αντίστοιχη υποχρέωση είναι δυνατό να γεννηθεί στη βάση καταστατικής πρόβλεψης (άρ. 110 §1 εδ. γ΄).
Είναι ενδεχόμενο η διάθεση μετοχών σε μέλος ΔΣ να λάβει χώρα στη βάση -όχι της οργανικής, αλλά- της τυχόν, ειδικής σχέσης που τον συνδέει με την ΑΕ (λ.χ. εργασίας). Ορθότερη κρίνεται στην περίπτωση αυτή η τήρηση -παράλληλα με τις διατάξεις για τη διάθεση μετοχών και- των ειδικών ρυθμίσεων που αφορούν συναλλαγές με συνδεδεμένα μέρη (:αρ. 99-101 ν. 4548/2018).
Δικαιολογητική Βάση & Σκοπός Ρυθμίσεων
Η διανομή μετοχών σε εργαζομένους, μέλη του ΔΣ ή/και στα πρόσωπα, γενικά, που παρέχουν υπηρεσίες προς την ΑΕ συνιστά διαφορετική (:διακριτή) μέθοδο αποζημίωσης και ανταμοιβής τους. Πρόκειται, κατά κανόνα, για ελκυστικό εργαλείο (ενεργούς) παραμονής των δικαιούχων στους κόλπους της εταιρείας. Συνιστά, όμως, και εργαλείο επίτευξης στόχων αλλά και σημαντικό κίνητρο ποιοτικότερης απόδοσης. Στο πλαίσιο όμως αυτό, δεν αποκλείεται να παρασυρθούν οι δικαιούχοι σε λήψη και εκτέλεση δυνητικά επωφελών επιχειρηματικών αποφάσεων, με σκοπό (και) την επίτευξη στόχων αλλά και τη αποκόμιση (και) άλλων-νέων μετοχών. Τέτοιες αποφάσεις ενέχουν, όμως, σημαντικούς επιχειρηματικούς κινδύνους-για τους οποίους στη συνέχεια του παρόντος.
Οι δικαιούχοι των μετοχών προσδοκούν (βάσιμα άλλωστε) την εδραίωση της σχέση τους με την ΑΕ (και) σε διαφορετικά/πρόσθετα θεμέλια-ύστερα από την από μέρους τους απόκτηση μετοχών της ΑΕ αλλά και την εδραίωση της ιδιότητας του «μετόχου-(συν)ιδιοκτήτη». Η σύγκρουση των συμφερόντων που εντοπίζεται ανάμεσα σ’ εκείνους που ασκούν τη διοίκηση της ΑΕ και την ίδια την ΑΕ (και τους μετόχους της) αμβλύνεται. Ειδικά ως προς τους εργαζομένους, η παραδοσιακή σχέση εξάρτησης μεταξύ αυτών και της εργοδότριας ΑΕ παύει να είναι ο μοναδικός δεσμός.
Πρόσθετο «εισόδημα» δικαιούχων και καταβολή του
Βασική στόχευση του ανωτέρω θεσμού (πέραν της δημιουργίας κινήτρων για τους δικαιούχους-προς όφελος της ΑΕ), δεν είναι η προσαύξηση της περιουσίας των τελευταίων. Αντίθετα, η δημιουργία εναλλακτικού (και συμπληρωματικού) εισοδήματος για τους δικαιούχους. Η καταβολή, μάλιστα, αυτού του είδους της αμοιβής από την ΑΕ -δεδομένου ότι δεν συνιστά μισθό ή κάποιου είδους αντάλλαγμα ή αποζημίωση- είναι ιδιαίτερα συμφέρουσα. Και τούτο γιατί δεν εντάσσεται στις πάγιες επιβαρύνσεις της αλλά εντοπίζεται στον χρόνο διάθεσης των δωρεάν μετοχών ή στη χορήγηση μερισμάτων στους μετόχους.
Από την άλλη πλευρά, οι δικαιούχοι της κατά τα άνω διανομής μετοχών προσβλέπουν (δευτερευόντως) στη σχετική «επένδυση» και στις προσόδους της (ενδ.: μερίσματα). Προσβλέπουν, όμως-σε κάθε περίπτωση, στη δυνατότητα ρευστοποίησης (και εν τέλει ρευστοποίηση) για την αποκόμιση του όποιου οικονομικού οφέλους. Στους μελλοντικούς αγοραστές των μετοχών-επενδυτές εναπόκειται η καταβολή του. Από εκείνους αναμένεται η από μέρους των δικαιούχων είσπραξη της διαφοράς που θα προκύψει μεταξύ του προνομιακού (ή ανύπαρκτου) τιμήματος κτήσης των μετοχών και του τιμήματος της μελλοντικής πώλησής τους.
Οι διατιθέμενες μετοχές είναι ενδεχόμενο να διαπραγματεύονται σε οργανωμένη αγορά. Το τίμημα που θα καταβληθεί στους ιδιοκτήτες των εν λόγω μετοχών εξαρτάται από την αγοραία-χρηματιστηριακή τους αξία. Βάσει (και) αυτής θα επιλέξουν τον χρόνο άσκησης του δικαιώματος πώλησής τους-όταν το επιδιωκόμενο όφελος κρίνουν ότι τους ικανοποιεί.
Οι (όχι αμελητέοι) κίνδυνοι για την ΑΕ και τους μετόχους της…
Η κατά τα άνω προνομιακή διάθεση μετοχών (κατ’ άρ. 113 & 114 ν. 4548/2018) είναι δυνατό να έχει σημαντικά (βραχυπρόθεσμα, ιδίως) οφέλη. Μεταξύ αυτών αξίζει να εστιάσει κάποιος στην ώθηση (κάποιες φορές σημαντική) της κερδοφορίας της ΑΕ. Επίσης στις υψηλές αποδόσεις για τους δικαιούχους. Είναι όμως πιθανό, μεσομακροπρόθεσμα, μια τέτοια προνομιακή διάθεση μετοχών να αποβεί βλαπτική για τα εταιρικά συμφέροντα. Ενδεχομένως, μάλιστα, και να προκαλέσει οικονομική ζημία στην εταιρεία και στους υφιστάμενους μετόχους. Ιδίως, όταν η εν λόγω διάθεση γίνεται κατά τρόπο αλόγιστο ή/και χωρίς επαρκείς διασφαλίσεις για την εταιρεία και τους μετόχους.
Για την άμβλυνση των συναφών κινδύνων, ευκταίο η απόφαση για διάθεση μετοχών να στηρίζεται σε ρεαλιστικές οικονομικές προοπτικές. Αντίστοιχα ρεαλιστικοί θα πρέπει να είναι και οι (ενδεχομένως) τιθέμενοι στόχοι. Επίσης να παρακολουθούνται στενά τα οικονομικά αποτελέσματα της εταιρείας αλλά και οι επιχειρηματικές αποφάσεις που λαμβάνουν οι δικαιούχοι. Να παρακολουθείται στενά και αξιολογείται, αδιάλειπτα, η απόδοση των τελευταίων.
…ειδικά για τις μη εισηγμένες ΑΕ
Όσον αφορά, πάντως, στις ΑΕ των οποίων οι μετοχές δεν αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε οργανωμένη αγορά ελλοχεύουν ιδιαίτεροι κίνδυνοι από την (μελλοντική) ρευστοποίηση των μετοχών που αποτέλεσαν το αντικείμενο διάθεσης από μέρους της εν λόγω ΑΕ. Τα μέλη του ΔΣ ή οι εργαζόμενοι που τις απέκτησαν θα προσδοκούν να αποκομίσουν όφελος από τη ρευστοποίησή τους. Ακριβώς αυτό, όμως, είναι και το περισσότερο ευαίσθητο και επικίνδυνο σημείο: Δυνητικοί αγοραστές τους μπορούν να είναι επενδυτές, μέτοχοι της ίδιας της ΑΕ-ακόμα και ανταγωνιστές της. Δεν θα πρέπει, εξάλλου, να ξεχνάμε πως οι δικαιούχοι-αποδέκτες της διάθεσης των μετοχών είναι άνθρωποι˙ επομένως: δεκτικοί θανάτου, δικαιοπρακτικής ανικανότητας αλλά και μεταβολών ως προς αισθήματα και δεσμεύσεις τους απέναντι στην εταιρεία και τους ιδιοκτήτες της.
Κρίνεται, κατά τούτο, απολύτως αναγκαίο τυχόν κίνητρα υπέρ μελών ΔΣ ή εργαζομένων της ΑΕ για την απόκτηση μετοχών της να αφορούν δεσμευμένες και όχι ελεύθερα μεταβιβάσιμες μετοχές-εφόσον πρόκειται για εταιρείες με μετοχές εισηγμένες σε οργανωμένη αγορά.
Η δωρεάν (ή έναντι μειωμένου ανταλλάγματος) διάθεση μετοχών της ΑΕ σε μέλη του ΔΣ, της διοίκησης, στελέχη ή εργαζομένους της, μπορεί να καταστεί εργαλείο πολύτιμο για την ώθηση της κερδοφορίας και περαιτέρω ανάπτυξη της εταιρείας. Είναι, σε κάθε περίπτωση, εργαλείο ελκυστικό για τους αποδέκτες των μετοχών. Είναι όμως δεδομένο πως, ειδικά για τις ΑΕ των οποίων οι μετοχές δεν αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε οργανωμένη αγορά οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν δεν είναι διόλου αμελητέοι. Και, σε κάθε περίπτωση, επιβεβλημένο να αντιμετωπισθούν. Περί της διαδικασίας, πάντως, και προϋποθέσεων διάθεσης των εν λόγω μετοχών, επόμενη αρθρογραφία μας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 8 Αυγούστου 2023.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.