Ένα από τα σημαντικά όργανα της ΑΕ είναι το Διοικητικό της Συμβούλιο. Είναι το όργανο εκείνο μέσω του οποίου λαμβάνει χώρα η διαχείριση και εκπροσώπηση της ΑΕ˙ μέσω του οποίου η ΑΕ εκφράζει τη βούλησή της και εκδηλώνει τη δράση της τόσο ενδοεταιρικά όσο και στον εξωτερικό κόσμο. Ο πολυσήμαντος ρόλος του ΔΣ, καθώς και ζητήματα αναφορικά με μέλη του και τη θητεία τους θα μας απασχολήσουν στο παρόν.
Ο Ρόλος Του ΔΣ – Το Καθήκον Διοίκησης
Όπως ρητά προβλέπεται στο νόμο για τις ΑΕ (:ν. 4548/2018), την εταιρεία διοικεί το Διοικητικό Συμβούλιο (άρ. 77 §1, εδ. α’, ν. 4548/2018). Η διοίκηση της ΑΕ συμπεριλαμβάνει: (α) τη διαχείριση και (β) τη δικαστική και εξώδικη εκπροσώπησή της (άρ. 77 §1 εδ. β’).
Από το νόμο, επομένως, προκύπτει το εύρος των αρμοδιοτήτων (και ευθύνης) του ΔΣ, οι οποίες και διακρίνονται από τις αντίστοιχες της ΓΣ. Η τελευταία, εξάλλου, είναι εκείνη που αποφασίζει για δομικές αλλαγές που αφορούν στην ΑΕ.
Η ΑΕ ενεργεί μέσω του ΔΣ της. Η ύπαρξη του καθίσταται, ως εκ τούτου, υποχρεωτική. Η υποχρεωτικότητα αυτή δεν σημαίνει, όμως, ότι σε περίπτωση που εκλείπει το Διοικητικό Συμβούλιο (λ.χ. εξαιτίας παραίτησης των μελών του) η ΑΕ παύει να υφίσταται. Η ύπαρξή της, στην περίπτωση αυτή, δεν αμφισβητείται. Απαιτείται, ωστόσο, για την εξασφάλιση της λειτουργίας της, η εκλογή νέου ΔΣ από τη ΓΣ. Διαφορετικά, ο δικαστικός διορισμός προσωρινής διοίκησής της (69 ΑΚ).
Η υποχρέωση διοίκησης του ΔΣ δεν εξαντλείται στη διαχείριση και εκπροσώπηση της της ΑΕ. Περιλαμβάνει, γενικά, τη διεύθυνσή της. Στο πλαίσιο αυτής: τον προσδιορισμό-συντονισμό της επιχειρηματικής πολιτικής και στρατηγικής και τον έλεγχο τήρησής της. Μολονότι ο νόμος για τις ΑΕ εμμένει στον παραδοσιακό τρόπο διακυβέρνησης της ΑΕ μέσω του ΔΣ, προβλέπει, επίσης, και το (δυνητικό) υποκατάστατό του: πρόκειται για την «εκτελεστική επιτροπή» (άρ. 87 §4). Η τελευταία, εφόσον επιλεγεί ο ορισμός της, είναι δυνατό να λαμβάνει αποφάσεις για την καθημερινή διοίκηση της ΑΕ˙ το υπόλοιπο Διοικητικό Συμβούλιο θα ασκεί, στην περίπτωση αυτή, καθήκοντα εποπτείας (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του 6ο τμήματος).
Ζήτημα γεννάται σχετικά με το περιεχόμενο του εταιρικού συμφέροντος στην προαγωγή του οποίου θα πρέπει να αποβλέπει το Διοικητικό Συμβούλιο, ενόσω ασκεί το καθήκον διοίκησης. Κατά μια άποψη, το εταιρικό συμφέρον της ΑΕ ταυτίζεται με τις επιδιώξεις των μετόχων της για μακροπρόθεσμη κερδοφορία της ΑΕ και αύξηση, κατ’ επέκταση, της μετοχικής αξίας (:μονιστική θεωρία). Κατ’ άλλη, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όχι μόνο τα συμφέροντα των μετόχων αλλά και εκείνα, λ.χ. των εργαζομένων της ΑΕ, ακόμη και του περιβάλλοντος (πλουραλιστική θεωρία). Σε κάθε περίπτωση, πάντως, και μέσω της εξυπηρέτησης τέτοιων συμφερόντων από μέρους του ΔΣ, των εργαζομένων λ.χ., πάλι τα συμφέροντα των μετόχων, εν τέλει, εξυπηρετούνται.
Έννομη Σχέση Μεταξύ Μελών ΔΣ & ΑΕ
Τα μέλη του ΔΣ συνδέονται με έννομη σχέση (:οργανική) με την ΑΕ. Η έννομη αυτή σχέση είναι δυνατό να είναι αμειβόμενη ή όχι.
Είναι ενδεχόμενο κάποιο μέλος του ΔΣ να παρέχει στην ΑΕ, επιπρόσθετα, υπηρεσίες που εκφεύγουν από τα στενά όρια διοίκησής της. Οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται στο πλαίσιο «ειδικής σχέσης» (άρ. 109 §3). Η συγκεκριμένη, ειδική, σχέση είναι δυνατό να περιβληθεί, ενδεικτικά, τον τύπο της σύμβασης εργασίας, έργου, ανεξαρτήτων υπηρεσιών ή εντολής (λ.χ. μέλος ΔΣ παρέχει, παράλληλα, νομικές ή λογιστικές υπηρεσίες στην ΑΕ).
Αρχή Της Αυτονομίας
Τα μέλη του ΔΣ ενεργούν ανεξάρτητα. Δεν υπάγονται, επομένως, σε υποδείξεις και εντολές λ.χ. της ΓΣ ή του μετόχου πλειοψηφίας της ΑΕ. Μόνη υποχρέωση των μελών του ΔΣ έναντι των μετόχων (στο πλαίσιο, κυρίως, της ΓΣ) αποτελεί η υποχρέωση πληροφόρησης (:άρ. 141).
Τα μέλη του ΔΣ υπέχουν (έναντι της ΑΕ-και μόνο) υποχρέωση πίστης και επιμέλειας κατά την εκπλήρωση των καθηκόντων τους-στο πλαίσιο της μεταξύ τους οργανικής σχέσης (και τούτο ανεξάρτητα από την όποια υποκείμενη-λ.χ. σύμβαση εντολής ή ανεξάρτητων υπηρεσιών).
Εκτός από την περίπτωση που το ίδιο το ΔΣ το ζητήσει, δεν νοείται συγκατάθεση/έγκριση της ΓΣ στη λήψη διαχειριστικών αποφάσεων από το πρώτο. Καταστατικές ρήτρες για έγκριση των αποφάσεων του ΔΣ από τη ΓΣ θα είναι, επομένως, άκυρες. Η δυνατότητα, πάντως, της τελευταίας να εκλέξει, οποτεδήποτε, ένα νέο ΔΣ, αναμφίβολα λειτουργεί προς την κατεύθυνση της συμμόρφωσης των μελών του με τις κατευθύνσεις (τυπικές ή άτυπες, ρητές ή σιωπηρές) των πλειοψηφούντων μετόχων.
Να σημειωθεί τέλος ότι, πολύ περισσότερο, ούτε το ΔΣ θυγατρικής εταιρείας υποχρεούται να εκτελεί εντολές της μητρικής (ανεξάρτητα, βέβαια, που στην πράξη θα ευθυγραμμίζεται με τις εντολές της).
Εξουσία Διαχείρισης: Περιεχόμενο, Έκταση & Ευθύνη
Περιεχόμενο
Το Διοικητικό Συμβούλιο είναι αρμόδιο να αποφασίζει για κάθε πράξη που αφορά τη διοίκηση της ΑΕ, τη διαχείριση της περιουσίας της και την, εν γένει, επιδίωξη του εταιρικού της σκοπού (άρ. 86).
Έκταση
Η εξουσία του ΔΣ είναι περιορισμένη: το ΔΣ δεν έχει το δικαίωμα να διενεργεί πράξεις καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού καθώς και πράξεις που απαγορεύονται από το καταστατικό ή αντίκεινται σε αποφάσεις της ΓΣ. Είναι, όμως, δυνατό περαιτέρω να περιορισθεί η εξουσία του από το καταστατικό ή από αποφάσεις της ΓΣ.
Ευθύνη
Τυχόν υπέρβαση της διαχειριστικής εξουσίας μέλους του ΔΣ γεννά υποχρέωση αποζημίωσης κατά του δράστη. Ωστόσο, η σχετική πράξη αξιολογείται ως έγκυρη και επιφέρει έννομες συνέπειες, εφόσον ο τυχόν τρίτος συναλλασσόμενος είναι καλόπιστος.
Εξουσία Εκπροσώπησης: Περιεχόμενο, Έκταση & Ευθύνη
Περιεχόμενο
Το Διοικητικό Συμβούλιο, ως συλλογικό όργανο της ΑΕ, εκπροσωπεί την τελευταία δικαστικά και εξωδικαστικά. Εξαιρέσεις εντοπίζονται σε ειδικές περιπτώσεις-λ.χ.: (α) στο στάδιο της ίδρυσης της ΑΕ (:οπότε ούτε νομικό πρόσωπο υφίσταται ούτε, πολύ περισσότερο, ΔΣ), (β) στο στάδιο της εκκαθάρισης (:οπότε εκπρόσωποι είναι οι εκκαθαριστές), (γ) στο στάδιο της πτώχευσης (:οπότε χρέη εκπροσώπου ασκεί ο σύνδικος).
Στο πλαίσιο της εξωδικαστικής εκπροσώπησης της ΑΕ από το ΔΣ εμπίπτουν η διενέργεια δικαιοπραξιών και η σύναψη συμβάσεων με τρίτους. Επίσης, οι πράξεις εταιρικής φύσεως προς τους μετόχους (λ.χ. η έγκριση μεταβίβασης δεσμευμένων μετοχών).
Στο πλαίσιο της δικαστικής εκπροσώπησης, το ΔΣ εκπροσωπεί την ΑΕ δικαστικά, καθώς η ΑΕ, ως νομικό πρόσωπο έχει ικανότητα διαδίκου και παράστασης ενώπιον παντός δικαστηρίου.
Έκταση
Η έκταση της εξουσίας εκπροσώπησης του ΔΣ είναι απεριόριστη: η ΑΕ δεσμεύεται απέναντι στους καλόπιστους τρίτους (που δεν γνώριζαν ή δεν ήταν δυνατό να γνωρίζουν τη σχετική υπέρβαση)-ακόμη κι αν το ΔΣ ενεργεί καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού.
Η έκταση της εξουσίας εκπροσώπησης του ΔΣ είναι (και) μη περιορίσιμη: Τυχόν περιορισμοί της από το καταστατικό ή τη ΓΣ δεν μπορούν να αντιταχθούν έναντι τρίτων (άρ. 86 §3). Ακόμη και αν τούτοι έχουν υποβληθεί σε δημοσιότητα.
Περιορισμοί, ωστόσο, στην εξουσία του ΔΣ είναι δυνατό να τεθούν από το νόμο. Τέτοιες περιπτώσεις συνιστούν οι συναλλαγές της ΑΕ με μέλη του ΔΣ (άρ. 99επ.). Επίσης, οι περιπτώσεις κατά τις οποίες η λειτουργία εκπροσώπησης ασκείται μεν από το ΔΣ, απαιτείται όμως συγκατάθεση της ΓΣ (λ.χ. οι συναλλαγές με συνδεδεμένα μέρη-άρ. 100 §3).
Ευθύνη
Τα αποτελέσματα και οι ενέργειες των μελών του ΔΣ καταλογίζονται στην ίδια την ΑΕ. Ευθύνη, επομένως, γεννάται σε βάρος της τελευταίας για (άδικες, κυρίως) πράξεις ή παραλείψεις των μελών του ΔΣ (άρ. 71 ΑΚ). Θεμελιώνεται, όμως-ταυτόχρονα, εις ολόκληρον ευθύνη των υπαίτιων προσώπων.
Αρχή Της Συλλογικής Δράσης
Το Διοικητικό Συμβούλιο κατά την άσκηση των εξουσιών αλλά τη λήψη των αποφάσεών του (άρ. 92 παρ. 2) δρα, κατ’ αρχήν, συλλογικά (άρ.77 §2 εδ. β’). Σημαντική είναι, επομένως, η δυνατότητα συμμετοχής των μελών του ΔΣ στις συλλογικές διαδικασίες. Δεν απαιτείται, αντίθετα, σύμπραξη όλων των μελών σε κάθε πράξη εκπροσώπησης.
Επιτρεπτές, ωστόσο, καταστατικές αποκλίσεις, όπως λ.χ. η ανάθεση της εκπροσώπησης για ένα η περισσότερα θέματα σε συγκεκριμένα, μόνο, μέλη ή μέλος του ΔΣ. Επίσης, η κυριαρχία της ψήφου του προέδρου επί ισοψηφίας (άρ. 92 παρ. 2 εδ. β’). Καθώς και ο διορισμός υποκατάστατου οργάνου, που δρα παράλληλα με το ΔΣ (άρ. 87).
Τα Μέλη Του ΔΣ˙ Ειδικότερα
Εκλογή & Δυνατότητα Επανεκλογής
Οι τρόποι εκλογής των μελών (μετόχων ή μη) του ΔΣ προβλέπονται ρητά στον νόμο (άρ. 77 §2 εδ. α’, με παραπομπή σε άρ.78-80). Συγκεκριμένα, στους τρόπους αυτούς περιλαμβάνονται: (α) η εκλογή από τη ΓΣ (άρ. 78), (β) ο απευθείας διορισμός από μέτοχο (άρ.79) και (γ) η εκλογή βάσει καταλόγων (άρ. 80).
Τα μέλη του ΔΣ παραμένουν, πάντοτε, επανεκλέξιμα (ακόμη και πριν τη λήξη της θητείας τους- αρ. 77, §2, εδ. β΄). Εξυπηρετείται, έτσι, η ανάγκη -συχνά- για ενότητα και συνέχεια στη διοίκηση της ΑΕ. Τυχόν καταστατική ρήτρα περί απαγόρευσης της επανεκλογής θα κριθεί άκυρη (άρ. 77 §2 εδ. β’).
Το Ελευθέρως Ανακλητό
Τα μέλη του ΔΣ ανακαλούνται ελεύθερα-οποτεδήποτε (άρ. 77 §2 εδ. β’). Η θητεία τους, επομένως, τελεί πάντοτε υπό την αίρεση της ανάκλησής τους.
Η ανάκληση λαμβάνει χώρα, κατά βάση, με απόφαση της ΓΣ (με απλή απαρτία και πλειοψηφία). Εάν, όμως, μέλος ορίστηκε με απευθείας διορισμό, από τον μέτοχο που το διόρισε (ή δικαστικά, αν τούτο αιτήθηκε το 1/10 του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου και συντρέχει σπουδαίος λόγος).
Η ανάκληση των μελών του ΔΣ-συμβούλων εκφράζει, συνήθως, την έλλειψη εμπιστοσύνης στο πρόσωπό τους ή, εν γένει, τη μη έγκριση της διοίκησης που ασκούν. Καταστατικές ρήτρες που καταργούν ή περιορίζουν το δικαίωμα ανάκλησης είναι άκυρες.
Η πράξη ανάκλησης υπόκειται σε (δηλωτική) δημοσιότητα.
Ο Αριθμός
Ο αριθμός των μελών του ΔΣ καθορίζεται από το καταστατικό. Εναλλακτικά από τη ΓΣ, μέσα στα όρια που προβλέπει το καταστατικό. Δεν μπορεί πάντως (άρ. 77 §3) να υπολείπεται των τριών (3) ή να υπερβαίνει τα δεκαπέντε (15). Τυχόν μη τήρηση των ορίων αυτών καθιστά τη σύνθεση του ΔΣ μη νόμιμη.
Νομικό Πρόσωπο Ως Μέλος ΔΣ
Εφόσον υπάρχει ρητή καταστατική πρόβλεψη, μέλος του ΔΣ είναι δυνατό να καταστεί, οποιασδήποτε μορφής, νομικό πρόσωπο (άρ. 77 §4).
Το νομικό πρόσωπο-μέλος υποχρεούται, εντός 15μέρου από τον ορισμό του ως μέλος του ΔΣ, να υποδείξει, ως εκπρόσωπό του, φυσικό πρόσωπο. Το τελευταίο θα ασκεί όλες τις αρμοδιότητες με τις οποίες επιφορτίζεται το μέλος του ΔΣ. Το εν λόγω φυσικό πρόσωπο ανακαλείται/αντικαθίσταται οποτεδήποτε από το νομικό πρόσωπο-μέλος. Εις ολόκληρο ευθύνη τους, πάντως, γεννάται έναντι της ΑΕ ως προς τις πράξεις εταιρικής διαχείρισης.
Η Θητεία
Η ιδιότητα του μέλους του ΔΣ συναρτάται με τη διάρκεια της θητείας του-εκτός εάν το μέλος παραιτηθεί (ρητά ή σιωπηρά) πριν τη λήξη της. Η θητεία καθορίζεται, ειδικότερα, από το καταστατικό και απαγορεύεται, σε κάθε περίπτωση, να υπερβαίνει τα έξι έτη. Στην περίπτωση που η εκλογή ή ο διορισμός γίνει για μεγαλύτερη διάρκεια, τότε αυτοί ισχύουν για τη μέγιστη εξαετή (άρ. 85 §1 εδ. α’ & β’). Ελάχιστη θητεία, πάντως, δεν προβλέπεται-δεν είναι σύνηθες, πάντως, να υπολείπεται του έτους.
Στην αρμοδιότητα της ΓΣ εμπίπτει η συγκεκριμενοποίηση της διάρκειας της θητείας, εφόσον στο καταστατικό τίθενται, απλώς, τα όριά της (λ.χ. «μεταξύ ενός έως πέντε έτη»). Κατ’ εξαίρεση, μάλιστα, μπορεί να εκλέξει ΔΣ με μικρότερη (της καταστατικής) θητεία. Ωστόσο, αν τόσο το καταστατικό όσο και η ΓΣ σιωπούν, γίνεται δεκτό ότι η θητεία των μελών είναι εξαετής.
Προβλέπεται νόμιμη παράταση της θητείας του ΔΣ -η διάρκεια της οποίας έχει λήξει- ωσότου ληφθεί απόφαση εκλογής νέου στο πλαίσιο της τακτικής ΓΣ του άρ. 119 (άρ. 85 §1 εδ. γ΄). Αποφεύγονται, έτσι, φαινόμενα ακυβερνησίας της ΑΕ.
Είναι, πάντως, ενδεχόμενο να υφίσταται πρόβλεψη για παράταση της θητείας του ΔΣ είτε στο καταστατικό είτε στην απόφαση της ΓΣ για την εκλογής του ΔΣ. Σιωπηρή παράταση δεν νοείται.
Επιτρεπτή, τέλος, καθίσταται, εκ του νόμου, η λήψη απόφασης -προαιρετική ή καταστατικά υποχρεωτική- εκ μέρους της ΓΣ για τμηματική ανανέωση των μελών του ΔΣ. Επίσης, η πρόβλεψη διαφοροποιημένων, μεταξύ των μελών, χρόνων λήξης της θητείας τους (:κλιμακωτό ΔΣ)-υπό τους όρους του νόμου (άρ. 85 §2).
Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΑΕ δεν είναι το περισσότερο ισχυρό όργανό της (υπερέχει, πάντα, η εξουσία της ΓΣ) είναι όμως το περισσότερο σημαντικό. Και τούτο γιατί το ΔΣ είναι εκείνο που επιφορτίζεται με την προς τα έσω διαχείριση και προς τα έξω δέσμευση και εκπροσώπηση της ΑΕ. Είναι εκείνο που θα χρεωθεί κάθε αποτυχία (αλλά και θα πιστωθεί κάθε επιτυχία) στην προσπάθεια της εκπλήρωσης του εταιρικού σκοπού και εξυπηρέτησης του συμφέροντος των μετόχων. Το ΔΣ είναι μεν συλλογικό όργανο (και ως τέτοιο αντιμετωπίζεται από το νόμο και το καταστατικό της ΑΕ) στην πράξη όμως ένας ή, στην καλύτερη περίπτωση, ελάχιστοι είναι εκείνοι που επιφορτίζονται με την καθημερινή διαχείριση της ΑΕ. Στο πλαίσιο αυτό (κατά τον Θουκυδίδη, Ιστορίαι, 2.65.9): «ἐγίγνετό τε λόγῳ μὲν δημοκρατία, ἔργῳ δὲ ὑπὸ τοῦ πρώτου ἀνδρὸς ἀρχή». Έτσι και στην ΑΕ. Και ορθά. Οι κανόνες, εντούτοις, υπάρχουν. Η τήρησή τους εποπτεύεται και η παράκαμψή τους (έστω και λελογισμένη) ελέγχεται. Και ορθά.-
Τα ενδιαφέροντα, πάντως, θέματα της εκλογής των μελών του ΔΣ θα μας απασχολήσουν στην επόμενη αρθρογραφία μας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 4 Δεκεμβρίου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.