Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με τον πολυσήμαντο ρόλο, τον οποίο διαδραματίζει το ΔΣ μιας ΑΕ. Ωστόσο, ο νομοθέτης του ν. 4548/2018 δεν περιορίζεται στην πρόβλεψη ενός διοικητικού οργάνου που εξ ορισμού θα απαρτίζεται με περισσότερα του ενός μέλη. Αντίθετα, εισήγαγε (:άρ. 115), τον θεσμό του Μονομελούς Διοικητικού Οργάνου (ή, αλλιώς, τον αποκαλούμενο ως «Σύμβουλο–Διαχειριστή»-ώστε να διακρίνεται από τον διαχειριστή άλλων εταιρικών τύπων). Περί αυτού το παρόν.
Σκοπός Ρύθμισης: Πλεονεκτήματα & Μειονεκτήματα
Η καινοτομία του θεσμού του μονομελούς διοικητικού οργάνου, αποσκοπεί στην κάλυψη προηγούμενου κενού, που ανέδειξε η επιχειρηματική και οικονομική πραγματικότητα.
Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να επιλέγεται ο εταιρικός τύπος της ΑΕ, ακόμη και αν αφορά δραστηριότητα πολύ μικρού ή μικρού μεγέθους. Τα πλεονεκτήματά της, έναντι της ΙΚΕ λ.χ., είναι πρόδηλα. Ωστόσο, υπό το καθεστώς του προϊσχύσαντος ν. 2190/1920, όσοι ασκούσαν επιχειρηματική δραστηριότητα μέσω μικρών ή πολύ μικρών επιχειρήσεων (ιδίως οικογενειακών επιχειρήσεων με τα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά) και επέλεγαν τον εταιρικό τύπο της ΑΕ αντιμετώπιζαν σημαντικά προβλήματα: Καταρχάς, έπρεπε-συχνά, να «επιστρατεύσουν» άτομα προκειμένου να επανδρωθεί το (κατ’ ελάχιστο) τριμελές ΔΣ. Και τούτο, μολονότι πρακτικά τη διοίκηση ασκούσε ένα μόνον άτομο, ενώ τα λοιπά διαδραμάτιζαν «…απλό διακοσμητικό ρόλο» (βλ. σχετικά, Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί άρ. 115). Συνακόλουθα, επιβαρύνονταν με επιπλέον κόστος και, όχι σπάνια, με περιττές καθυστερήσεις στη λήψη αποφάσεων. Παράλληλα όσοι παρουσιάζονταν τυπικά ως μέλη του ΔΣ δεν ήταν απίθανο να ευρίσκονται εκτεθειμένοι σε ευθύνες, χωρίς στην πραγματικότητα να δρουν αποφασιστικά.
Λαμβανομένων υπόψη των ανωτέρω δεδομένων, ο νομοθέτης, με αφορμή την αναμόρφωση του δικαίου της ΑΕ, άδραξε την ευκαιρία και παρείχε τη δυνατότητα μονομελούς οργάνου για τις μικρές και πολύ μικρές ΑΕ (μολονότι, η ύπαρξη πολυμελούς ΔΣ προσιδιάζει, καλύτερα, στη σωματειακή δομή των ΑΕ). Μέσω της δυνατότητας του συγκεκριμένου θεσμού, ο νομοθέτης αποσκοπεί στη μείωση του κόστους λειτουργίας των ΑΕ, οι οποίες, λόγω του μεγέθους τους, δεν δικαιολογούν την απασχόληση σε διοικητική θέση περισσότερων ατόμων. Επιπλέον, η δυνατότητα εκλογής συμβούλου-διαχειριστή απλουστεύει -όπως, στη συνέχεια, θα αναλυθεί- τις ρυθμίσεις στις οποίες υπόκειται η εταιρεία (βλ. σχετικά, Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί άρ. 115). Εξάλλου, η λήψη αποφάσεων από ένα μόνον άτομο χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη ευελιξία και ταχύτητα.
Ωστόσο, η συγκεκριμένη δυνατότητα δεν στερείται μειονεκτημάτων. Ειδικότερα, η ανάθεση της εξουσίας διοίκησης σε σύμβουλο-διαχειριστή πιθανό να αποδειχθεί επιζήμια για τα εταιρικά συμφέροντα. Τούτο διότι, σε αντίθεση με το συλλογικό ΔΣ, ο σύμβουλος-διαχειριστής, δεν λογοδοτεί και δεν εποπτεύεται κατά την άσκηση των καθηκόντων του (όπως θα συνέβαινε επί πολυμελούς ΔΣ). Επιπλέον, ο σύμβουλος-διαχειριστής είναι ευκολότερο να χειραγωγηθεί από τους μετόχους, με αποτέλεσμα να αμφισβητείται, μεταξύ άλλων, η ανεξαρτησία του. Κατ’ επέκταση, δεν υφίσταται, κατά κανόνα-στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο διαχωρισμός των αρμοδιοτήτων που επιθυμεί ο νομοθέτης μεταξύ των οργάνων της ΓΣ και του ΔΣ. Δεν αποκλείεται, τέλος, να επηρεάζεται αρνητικά και η (εξωτερική) εικόνα της εταιρείας, ενδεικτικά, προς τους υποψήφιους επενδυτές.
Θα πρέπει, τέλος, να επισημανθεί πως η ύπαρξη μονομελούς διοικητικού οργάνου δεν συνηγορεί, το δίχως άλλο, στην άρση της νομικής προσωπικότητας της ΑΕ και της ταύτισής της με τον (μόνο;) μέτοχό της.
Υποκειμενικό Πεδίο Εφαρμογής Προϋποθέσεις Διορισμού Συμβούλου -Διαχειριστή
Ο θεσμός του συμβούλου-διαχειριστή δεν απευθύνεται, κατά τα προαναφερθέντα, σε όλες, ανεξαιρέτως, τις ΑΕ. Αφορά, αντιθέτως, στις μη εισηγμένες σε ρυθμισμένη αγορά «μικρές» και «πολύ μικρές» ΑΕ (όπως συνάγεται, εξ αντιδιαστολής, από τη διάταξη του άρ. 115 §6). Για την αξιολόγηση και κατάταξη των οντοτήτων ως «πολύ μικρών» και «μικρών», αναγκαία είναι η πλήρωση (τουλάχιστον δύο εκ των) κριτηρίων του άρθρου 2 §§2 και 4, αντίστοιχα, του ν. 4308/2014. Συγκεκριμένα:
Ως «πολύ μικρές οντότητες» χαρακτηρίζονται αυτές που «…κατά την ημερομηνία του ισολογισμού τους δεν υπερβαίνουν τα όρια δύο τουλάχιστον από τα ακόλουθα τρία κριτήρια: α) Σύνολο ενεργητικού (περιουσιακών στοιχείων): 350.000 ευρώ. β) Καθαρό ύψος κύκλου εργασιών: 700.000 ευρώ. γ) Μέσος όρος απασχολουμένων κατά τη διάρκεια της περιόδου: 10 άτομα.».
Ενώ, ως «μικρές οντότητες», αυτές που «…κατά την ημερομηνία του ισολογισμού τους δεν υπερβαίνουν τα όρια δύο τουλάχιστον από τα ακόλουθα τρία κριτήρια: α) Σύνολο ενεργητικού: 4.000.000 ευρώ. β) Καθαρό ύψος κύκλου εργασιών: 8.000.000 ευρώ. γ) Μέσος όρος απασχολουμένων κατά τη διάρκεια της περιόδου: 50 άτομα.».
Προϋποθέσεις Ύπαρξης Συμβούλου-Διαχειριστή
Προκειμένου να εκλεγεί Σύμβουλος-Διαχειριστής, αναγκαία είναι η ύπαρξη σχετικής καταστατικής πρόβλεψης που το επιτρέπει ή, κατά περίπτωση, το αξιώνει (άρ. 115 §1 περ. α΄). Στην πράξη, ωστόσο, συνηθίζεται να συνιστά, απλώς, εναλλακτική (αντί, δηλαδή, της εκλογής ΔΣ). Επομένως, η ΓΣ θα είναι αρμόδια να απονείμει την εξουσία διοίκησης, κατά απόλυτη διακριτική της ευχέρεια, και ουσιαστικά, να «διαλέξει» μεταξύ των δύο εναλλακτικών που θα διαθέτει.
Ο διορισμός περισσότερων του συμβούλων-διαχειριστών δεν είναι επιτρεπτός. ΔΣ με δύο μέλη εξακολουθεί, επίσης, να μην είναι ανεκτό (βλ. Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 115).
Να σημειωθεί, τέλος, πως σύμβουλος-διαχειριστής μπορεί να είναι, αποκλειστικά, φυσικό πρόσωπο (άρ. 115 §1 περ. β΄).
Ρυθμιστικό Πλαίσιο
Ο νομοθέτης, στη διάταξη του άρθρου 115 §2, επιχείρησε να καθορίσει τις ρυθμίσεις εκείνες του ν. 4548/2018 που αφορούν στον σύμβουλο-διαχειριστή παραπέμποντας, κατά τα λοιπά, «στους κανόνες που ισχύουν για το διοικητικό συμβούλιο, στο βαθμό που είναι συμβατές με τον χαρακτήρα του συμβούλου-διαχειριστή, ως μονομελούς οργάνου».
Στο ως άνω πλαίσιο και δεδομένων ων διαφορών που παρουσιάζει ένα μονομελές όργανο σε σχέση με ένα πολυμελές, αναγκαίο είναι να εξετασθούν ποιες ρυθμίσεις είναι δυνατό να τύχουν εφαρμογής σε αμφότερα τα όργανα. Σαφώς, ζητήματα συμβατότητας ανακύπτουν σχετικά με διατάξεις που αφορούν σε θέματα θητείας, αρμοδιοτήτων και εξουσιών, αμοιβής κ.ο.κ.
Διορισμός/Εκλογή Συμβούλου-Διαχειριστή & Άσκηση Εξουσιών
Καταρχάς, ως προς τον τρόπο διορισμού/εκλογής (κατ’ επέκταση και τα συναφή ελαττώματα) καθώς και τις προϋποθέσεις εκλογιμότητας εφαρμογής ισχύουν, σε γενικές γραμμές, όσα στην περίπτωση του ΔΣ. Ωστόσο, εντοπίζονται και ορισμένες διαφοροποιήσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, δεδομένης της μονοπρόσωπης φύσης του συγκεκριμένου οργάνου, και μολονότι η ανάδειξή του είναι δυνατή: (α) είτε με διορισμό του, κατά την ίδρυση της ΑΕ-απευθείας από το καταστατικό (άρ. 78 §2), (β) είτε κατόπιν εκλογής του, κατά τον χρόνο λειτουργίας της ΑΕ, από τη ΓΣ (άρ. 78 §1), δεν νοείται, απευθείας διορισμός του από μέτοχο/μετόχους (άρ. 79), ούτε τυχόν εκλογή του βάσει καταλόγων (άρ. 80).
Ευκταίο η ΓΣ να έχει εκλέξει, παράλληλα, και αναπληρωματικό μέλος (άρ. 81). Και τούτο διότι, σε περίπτωση απώλειας της σχετικής ιδιότητας του συμβούλου-διαχειριστή (λ.χ. λόγω θανάτου, κωλύματος κ.ο.κ.) και ανυπαρξίας ή απροθυμίας αναπληρωματικού προσώπου, η εταιρεία περιέρχεται σε καθεστώς έλλειψης διοίκησης. Αντικατάσταση ή η συνέχιση της διαχείρισης και εκπροσώπησης της εταιρείας από εναπομείναντα μέλη -όπως στην περίπτωση του πολυμελούς ΔΣ (άρ. 82)– δεν χωρεί. Ελλείψει αναπληρωματικού οργάνου, μονόδρομο αποτελεί η προσφυγή στο δικαστήριο για τον διορισμό προσωρινής διοίκησης (:προσωρινού διαχειριστή-άρ. 69 ΑΚ)-εκτός κι αν μεσολαβήσει αυτόκλητη και καθολική ΓΣ για την εκλογή νέου.
Παράλληλα, δεδομένου πως το όργανο δεν ενεργεί συλλογικά, απονομή τίτλων και αξιωμάτων δεν χωρεί. Όπου ο νόμος ή το καταστατικό αναφέρεται σε καθήκοντα λ.χ. του προέδρου του ΔΣ, αυτά αφορούν στον σύμβουλο–διαχειριστή.
Περαιτέρω, όπως ανωτέρω σημειώθηκε, δεν υπάρχει δυνατότητα διορισμού νομικού προσώπου στη θέση του συμβούλου-διαχειριστή. Εντούτοις, είναι δυνατό ο σύμβουλος-διαχειριστής να αναθέσει, δυνάμει του άρθρου 87 §1, τη διαχείριση και εκπροσώπηση της εταιρείας σε τρίτο, υποκατάστατο όργανο, το οποίο είναι δυνατό να είναι νομικό πρόσωπο. Σαφώς, ο σύμβουλος-διαχειριστής θα φέρει την ευθύνη εποπτείας της εκτέλεσης των αρμοδιοτήτων του υποκατάστατου οργάνου.
Τέλος, ως προς τις (ανωτέρω αναφερθείσες) υπαγόμενες στην παρούσα ρύθμιση ΑΕ, κανένα πρακτικό ενδιαφέρον δεν φαίνεται να παρουσιάζει η συγκρότηση εκτελεστικής επιτροπής (άρ. 87 §4).
Λήψη Αποφάσεων
Λόγω του μονομελούς χαρακτήρα του οργάνου, ο σύμβουλος-διαχειριστής, αυτονοήτως, δεν (συν)εδριάζει. Ως εκ τούτου, παρέλκει οποιαδήποτε αναφορά σε ζητήματα τήρησης ή μη της -νόμιμης ή καταστατικής- διαδικασίας (περί σύγκλησης του οργάνου κ.ο.κ) η οποία, άλλωστε, αρμόζει στο ΔΣ.
Στο ανωτέρω πλαίσιο, αποκλείεται να ανακύψουν ζητήματα παράνομης, λ.χ., σύνθεσης και, κατ’ επέκταση, ελαττωματικότητας της ληφθείσας από το μονοπρόσωπο όργανο απόφασης, λόγω μη επίτευξης της απαιτούμενης απαρτίας και πλειοψηφίας.
Η προσβολή του κύρους της απόφασης του συμβούλου-διαχειριστή είναι δυνατό, σε κάθε περίπτωση, να στηριχθεί στις γενικές διατάξεις του ΑΚ (λόγω ανικανότητας, λ.χ. προς δικαιοπραξία).
Υποχρέωση καταχώρισης στο βιβλίο πρακτικών της ΑΕ υφίσταται για εκείνες, μόνο, τις αποφάσεις, οι οποίες είτε δεν αφορούν θέματα τρέχουσας διαχείρισης ή είτε είναι καταχωριστέες στο Γ.Ε.ΜΗ. Οι αποφάσεις αυτές (και μόνο) υπάγονται σε έλεγχο ελαττωματικότητας, κατά ρητή παραπομπή του νομοθέτη σε αναλογική εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 95 (άρ. 115 §4).
Σύγκρουση Συμφερόντων: Σύμβουλος-Διαχειριστής VS AE
Από την τήρηση της υποχρέωσης πίστης (άρ. 97 §3) δεν εξαιρείται ο σύμβουλος-διαχειριστής κατά την άσκηση των εξουσιών του. Για την ακρίβεια, ο τελευταίος οφείλει να απέχει, αφενός, από ενέργειες που είναι αντίθετες προς το εταιρικό συμφέρον. Αφετέρου από τη λήψη αποφάσεων επί θεμάτων για τα οποία ο ίδιος (ή τα συνδεδεμένα με αυτόν μέρη-άρ. 99 §2) βρίσκεται σε κατάσταση σύγκρουσης συμφερόντων. Στην περίπτωση αυτή, θεμελιώνεται αποκλειστική, αποφασιστική αρμοδιότητα της ΓΣ (άρ. 115 §3 περ. β΄).
Η παραπομπή του θέματος στη ΓΣ υπολείπεται σκοπιμότητας σε περίπτωση που ο σύμβουλος συνιστά, παράλληλα, και τον μοναδικό μέτοχο της ΑΕ. Άλλωστε, κατά τη μονιστική θεώρηση, δεν υφίσταται καν, εν προκειμένω, κατάσταση σύγκρουσης συμφερόντων (ώστε να αντιμετωπιστεί ανάλογα). Αρκεί, συνεπώς, η τήρηση του έγγραφου τύπου (άρ. 101 §4).
Υποχρέωση Ενημέρωσης Μετόχων
Τον σύμβουλο-διαχειριστή βαρύνει η υποχρέωση ενημέρωσης των μετόχων στις αντίστοιχες περιπτώσεις που μέλος ΔΣ φέρει τέτοια υποχρέωση έναντι, όμως, των λοιπών μελών του. Ο σύμβουλος-διαχειριστής οφείλει να ενημερώνει τους μετόχους ατομικά, τηρουμένων των επιταγών της αρχής της ίσης μεταχείρισης ή στο πλαίσιο ΓΣ (άρ. 115 §3).
Εκδήλωση της εν λόγω υποχρέωσης συνιστά η απευθείας πληροφόρηση των μετόχων επί, τυχόν, συνδρομής στο πρόσωπό του κωλύματος το οποίο επιτάσσει την ενεργοποίηση των συναφών διατάξεων (άρ. 99 επ.)
Αξιώσεις Κατά Συμβούλου-Διαχειριστή
Η έγερση τυχόν αξιώσεων της ΑΕ κατά του συμβούλου-διαχειριστή καθίσταται δυνατή –σε περίπτωση μη αντικατάστασής του- μέσω, και εν προκειμένω, του διορισμού ειδικού εκπροσώπου (άρ. 105).
Η επιλογή της θέσπισης Μονομελούς Διοικητικού Οργάνου/Συμβούλου Διαχειριστή στην ΑΕ (αντί ΔΣ) υπήρξε μια σοφή επιλογή του νομοθέτη που ήρθε να αντιμετωπίσει μια πραγματικότητα όπου μονομετοχικές (μικρές ή πολύ μικρές) ΑΕ (ή δύο, το πολύ, μετόχων) αναζητούσαν τρία πρόσωπα για το ΔΣ τους. Η επιλογή κατέληγε να είναι, κατά βάση, αναγκαστική για πρόσωπα τα οποία, εν πολλοίς, δεν είχαν την ευχέρεια της επιλογής. Το σημαντικότερο: πρόσωπα που αγνοούσαν τις ευθύνες, δικαιώματα και υποχρεώσεις τους ως μέλη του ΔΣ. Ακόμα, όμως, και σήμερα, ο ρόλος του Συμβούλου-Διαχειριστή δεν είναι χωρίς ευθύνες. Προσεκτική, κατά τούτο, θα πρέπει να είναι τόσο η επιλογή του όσο και η άσκηση των εξουσιών του.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 1 Οκτωβρίου 2023.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.