Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας, μας απασχόλησε η δυνατότητα (αλλά και ανάγκη) ανάθεσης μέρους της (οργανικής) εξουσίας από το ΔΣ σε υποκατάστατα όργανα του. Στο πλαίσιο αυτό και η ύπαρξη Εκτελεστικής Επιτροπής, η οποία μπορεί και πρέπει να λειτουργεί ως mini ΔΣ, λογοδοτώντας, πάντως, σε αυτό. Με αφορμή τα υποκατάστατα όργανα του ΔΣ διαπιστώσαμε και την αξία σχεδιασμού ενός ασφαλούς συστήματος δέσμευσης και εκπροσώπησης της εταιρείας˙ για την προστασία, προεχόντως, της ΑΕ και των εμπλεκομένων προσώπων. Προς την τελευταία κατεύθυνση, εξάλλου, κινείται η (πάντοτε πολύτιμη) δυνατότητα θέσπισης Εσωτερικού Ελέγχου της ΑΕ. Περί αυτών, το παρόν.
Εσωτερικοί Ελεγκτές
Γενικά
Το θέμα της διαχείρισης κινδύνων της ΑΕ (:enterprise risk management-τμήμα της οποίας αποτελεί ο εσωτερικός έλεγχος της ΑΕ) είναι εξαιρετικά σημαντικό και ιδιαίτερα ευρύ. Περιοριζόμαστε, εδώ-κατ’ ανάγκην, στις προβλέψεις του νόμου για τις ΑΕ (άρ. 87 §1 περ. β’ ν. 4548/2018) για την εγκαθίδρυση συστήματος εσωτερικού ελέγχου. Το καταστατικό της ΑΕ, κατά τον νόμο, μπορεί να επιτρέπει στο ΔΣ (ή, κατά περίπτωση, να το υποχρεώνει) να αναθέτει τον εσωτερικό της έλεγχο σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα-μη μέλη του. Η αξιοποίηση της συγκεκριμένης ευχέρειας, ειδικά για τις μη εισηγμένες ΑΕ, μπορεί (και πρέπει) να λειτουργήσει ως εργαλείο εκσυγχρονισμού και διαφάνειας. Πολύ περισσότερο αν η φύση, η μετοχική σύνθεση ή το σύστημα διοίκησης και εκπροσώπησής της το απαιτούν.
Προϋποθέσεις
(α) Καταστατική πρόβλεψη: Απαραίτητη, καταρχάς, προϋπόθεση να προβαίνει το ΔΣ σε ανάθεση εσωτερικού ελέγχου (σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα) είναι η ύπαρξη ρητής, σχετικής, καταστατικής πρόβλεψης. Η σχετική ανάθεση από μέρους του ΔΣ θα προκύπτει ως προαιρετική ή υποχρεωτική, ανάλογα με τα καταστατικώς οριζόμενα.
Για συγκεκριμένες, όμως, κατηγορίες ΑΕ η λειτουργία ανεξάρτητης μονάδας εσωτερικού ελέγχου εκφεύγει των καταστατικών ευχερειών. Είναι, αντιθέτως, επιβεβλημένη από ειδικές νομοθετικές διατάξεις. Ο λόγος, κυρίως, για τις εισηγμένες ΑΕ (άρ. 15 και 16 ν. 4706/2020 για την εταιρική διακυβέρνηση), τις εταιρείες του γενικότερου χρηματοπιστωτικού τομέα (λ.χ. τα πιστωτικά ιδρύματα) και τις επιχειρήσεις δημοσίου ενδιαφέροντος (άρ. 44 ν. 4449/2017). Στην πρωτοβουλία των μετόχων θα παραμείνει, στις τελευταίες περιπτώσεις, η περαιτέρω διεύρυνση του περιεχομένου και της έκτασης των αρμοδιοτήτων των εσωτερικών ελεγκτών.
Δεν θα πρέπει, πάντως, να υπάρξει σύγχυση των εσωτερικών ελεγκτών με τους εξωτερικούς-τακτικούς. Στην αποκλειστική αρμοδιότητα των τελευταίων ανήκει η πραγματοποίηση του τακτικού-ετήσιου ελέγχου των χρηματοοικονομικών καταστάσεων της εταιρείας, όπου απαιτείται.
(β) Ιδιότητα εσωτερικών ελεγκτών: Περαιτέρω προϋπόθεση αποτελεί η ανάθεση εσωτερικού ελέγχου σε τρίτους-μη μέλη του ΔΣ. Αντίθετα, η δυνατότητα ανάθεσης του εσωτερικού ελέγχου της εταιρείας σε μέλη του ΔΣ, όπως αυτή προβλεπόταν υπό το προϊσχύσαν καθεστώς (άρ. 22 §3 εδ. γ’ του ν. 2190/1920), έχει πλέον, καταργηθεί. Σκοπό της κατάργησης αυτής αποτελεί η αποφυγή δημιουργίας καταστάσεων σύγκρουσης συμφερόντων. Επίσης, η διασφάλιση αμεροληψίας και ανεξαρτησίας στο πρόσωπο των ελεγκτών κατά την άσκηση των εξουσιών τους (βλ. σχετικά, Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 87).
Η μη κατοχή της ιδιότητας του μέλους του ΔΣ, αποτελεί, επομένως, προϋπόθεση για τη νόμιμη συγκρότηση της υπηρεσίας εσωτερικού ελέγχου. Τα αντίστοιχα, αυτονοήτως, ισχύουν και επί των ειδικών κατηγοριών ΑΕ που προαναφέρθηκαν.
Αρμοδιότητες
Οι αρμοδιότητες των εσωτερικών ελεγκτών δεν προσδιορίζονται στον νόμο. Σε αυτούς ανατίθεται, καταρχάς, η εξουσία διενέργειας οικονομικής φύσεως ελέγχων στην ΑΕ. Υποστηρίζεται, ωστόσο, ότι ο ρόλος τους δεν εξαντλείται, αποκλειστικά, στην ιδιότητά τους ως ελεγκτικά όργανα για οικονομικά θέματα. Αντίθετα, αναλαμβάνουν στη θέση του ΔΣ (κατ’ αναλογική εφαρμογή των ανωτέρω διατάξεων για τις εισηγμένες) και ορισμένα εποπτικά καθήκοντα. Ειδικότερα, καθίστανται αρμόδιοι για την προάσπιση της σύννομης λειτουργίας της ΑΕ και την προάσπιση των συμφερόντων της.
Στην εξουσία τους (κατ’ ακρίβεια: στις υποχρεώσεις τους), ανήκει -ενδεικτικά- η παρακολούθηση της εφαρμογής των καταστατικών διατάξεων και νομοθετικών υποχρεώσεων. Οφείλουν, επιπλέον, να αναφέρουν στο ΔΣ τυχόν περιστατικά σύγκρουσης συμφερόντων (μεταξύ των μελών του ΔΣ και της εταιρείας) με σκοπό τη λήψη των κατάλληλων μέτρων. Συνεργάζονται δε, εφόσον αυτό κριθεί αναγκαίο, με τις αρμόδιες εποπτικές αρχές. Σε κάθε περίπτωση, οι εσωτερικοί ελεγκτές θα πρέπει να έχουν πρόσβαση (και) στις απόρρητες πληροφορίες της εταιρείας.
Σχέση Εσωτερικών Ελεγκτών-ΑΕ
Οι εσωτερικοί ελεγκτές (σε αντίθεση με τα υποκατάστατα όργανα) δεν ασκούν οργανικές εξουσίες διαχείρισης και εκπροσώπησης. Αντίθετα, μεταξύ αυτών και της ΑΕ, υφίσταται, αποκλειστικά, κάποιου είδους συμβατική σχέση (ενδ.: παροχής ανεξάρτητων υπηρεσιών, εξαρτημένης εργασίας). Αναφέρονται στο ΔΣ.
Υποανάθεση εκ μέρους των ελεγκτών των αρμοδιοτήτων τους είναι εφικτή, μόνο, κατά πληρεξουσιότητα. Ο διορισμός υποκατάστατων οργάνων από μέρους τους εκφεύγει των δυνατοτήτων τους.
Εκτελεστική Επιτροπή
Γενικά
Πέραν των εσωτερικών ελεγκτών, στην ίδια, περί αρμοδιοτήτων, διάταξη συναντούμε μια σημαντική καινοτομία: τη δυνατότητα σύστασης εκτελεστικής επιτροπής στους κόλπους τους ΔΣ της ΑΕ (άρ. 87 §4 ν.4548/2018). Όπως ρητά προβλέπεται, με διάταξη του καταστατικού ή με απόφαση του ΔΣ, εφόσον το καταστατικό το επιτρέπει, είναι δυνατή η συγκρότηση εκτελεστικής επιτροπής. Στην εν λόγω επιτροπή ανατίθενται συγκεκριμένες εξουσίες ή αρμοδιότητες του ΔΣ. Μέλη της εκτελεστικής επιτροπής μπορεί να είναι τόσο μέλη του ΔΣ όσο και τρίτοι (βλ. σχετικά, Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 87).
Με την συγκεκριμένη πρόβλεψη αποσαφηνίστηκε, καταρχάς, το επιτρεπτό της σύστασης τέτοιων επιτροπών και καθιερώθηκε ο ρόλος τους. Το επιτρεπτό της σύσταση και λειτουργίας τους αμφισβητούνταν υπό το προϊσχύσαν καθεστώς. Αμφισβητούνταν δε, ειδικότερα, το αν η δυνατότητα ανάθεσης καθηκόντων του ΔΣ σε συγκεκριμένα μέλη του μπορούσε να περιλαμβάνει και τη δημιουργία επιτροπής με δυνατότητα λήψης αποφάσεων (βλ. σχετικά, Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 87). Να διευκρινισθεί, πάντως, ότι (και υπό το προϊσχύσαν νομοθετικό πλαίσιο) στην πράξη τέτοια όργανα υπήρχαν και επιτυχώς, κατά κανόνα, λειτουργούσαν και ελάμβαναν αποφάσεις.
Κατά παρέκκλιση, επομένως, από τα πρότυπα του -κατά τα λοιπά καθιερωμένου στην Ελλάδα- μονιστικού συστήματος, η λειτουργία της εν λόγω εκτελεστικής δομής στο πλαίσιο της ΑΕ προσομοιάζει, ως φαίνεται, στο δυαδικό σύστημα εταιρικής διακυβέρνησης (το οποίο απαρτίζεται από δύο όργανα: το εποπτικό και το διαχειριστικό).
Προϋποθέσεις Σύννομης Σύστασης
Καταστατική πρόβλεψη: Η σύσταση της εκτελεστικής επιτροπής δεν θα μπορούσε παρά να απαιτεί ειδική καταστατική πρόβλεψη. Αυτή είναι δυνατό να αφορά (εκτός από το επιτρεπτό της σύστασής της) και λοιπά, επιμέρους, ζητήματα. Λ.χ.: τη σύνθεσή της, τις αρμοδιότητες, τα καθήκοντα και τον τρόπο λήψης των αποφάσεων. Επίσης, κάθε άλλο θέμα που αφορά τη λειτουργία της. Σημειώνεται ότι, όπως ήδη έχουμε επισημάνει σε προηγούμενη αρθρογραφία μας, η συγκεκριμένη δυνατότητα «απευθείας» καταστατικής ρύθμισης τέτοιων ζητημάτων δεν καταλείπεται ως προς το ΔΣ της εταιρείας (με εξαίρεση τη σύνθεση και αρμοδιότητες του πρώτου ΔΣ).
Δεν αποκλείεται, ωστόσο, τόσο η απόφαση περί συγκρότησης, όσο και των επιμέρους ζητημάτων λειτουργίας της εκτελεστικής επιτροπής να ανήκει στο ίδιο το ΔΣ. Προϋποτίθεται, και στην περίπτωση αυτή, προηγούμενη/σχετική, καταστατική ρύθμιση.
Αρμοδιότητες
Εάν και δεν ορίζεται ρητά, στα ανατεθειμένα καθήκοντα της εν λόγω επιτροπής φαίνεται να ανήκουν «εκτελεστικές» αρμοδιότητες του ΔΣ. Σύμφωνα και με όσα ισχύουν ως προς τους υποκατάστατους, απαγορεύεται ανάθεση στην εκτελεστική επιτροπή αρμοδιοτήτων που ανήκουν, από το νόμο, στο ΔΣ ως συλλογικό όργανο (ενδ.: έγκριση μεταβίβασης δεσμευμένων μετοχών, πιστοποίηση καταβολής μετοχικού κεφαλαίου). Στην εκτελεστική επιτροπή, πάντως, δεν είναι δυνατό να ανατεθούν εποπτικές αρμοδιότητες.
Η εξουσία λήψης αποφάσεων δεν ανήκει, ωστόσο, στα κατ’ ιδίαν μέλη της εκτελεστικής επιτροπής. Αντίθετα, αρμόδια καθίσταται η ίδια ως (συλλογικό) όργανο. Συνεπώς, αυτή συνιστά, εν προκειμένω, «υποκατάστατο όργανο» του ΔΣ.
Η ανάθεση εξουσιών στην εκτελεστική επιτροπή δεν ανατρέπει τη δεδομένη ευθύνη του ΔΣ και των μελών του. Το ΔΣ παραμένει επιφορτισμένο με το καθήκον επιμέλειας των εταιρικών υποθέσεων. Επίσης, με το καθήκον εποπτείας των ενεργειών των κατ’ ιδίαν μελών του-βεβαίως και της εκτελεστικής επιτροπής.
Ιδιότητες Μελών ΔΣ
Ειδικά ως προς τις εισηγμένες ΑΕ, τα μέλη του ΔΣ διακρίνονται, από τον νόμο, με βάση τα καθήκοντά τους σε εκτελεστικά, μη εκτελεστικά και ανεξάρτητα (άρ. 5 επ. ν. 4706/2020). Το θέμα και εδώ είναι εξαιρετικά εκτεταμένο. Περιοριζόμαστε, κατ’ ανάγκη, στα απολύτως αναγκαία.
Ανάλογη ρύθμιση για την διάκριση των μελών του ΔΣ δεν υφίσταται για τις μη εισηγμένες ΑΕ. Είναι δυνατή η αναλογική εφαρμογή των διατάξεων για την ανάγκη ύπαρξης εκτελεστικών, μη εκτελεστικών και ανεξάρτητων μελών του ΔΣ (αλλά και περί εταιρικής διακυβέρνησης-εν γένει) και στις μη εισηγμέντες ΑΕ. Αρκεί να υφίσταται σχετική καταστατική πρόβλεψη (άρ. 87 §5). Σε αυτή την περίπτωση, δεν εφαρμόζονται, για τις εν λόγω ΑΕ, οι εποπτικές και κυρωτικές εξουσίες της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς.
Αναφορικά, πάντως, με τις κοινές ΑΕ τυχόν εκτελεστική επιτροπή τους πλαισιώνουν συνήθως-κατά πλειοψηφία, εκτελεστικά μέλη του ΔΣ.
Ο ρόλος των εκτελεστικών μελών του ΔΣ είναι νευραλγικός. Εμπλέκονται στην καθημερινή διοίκηση της εταιρείας και είναι υπεύθυνα για την εφαρμογή της εταιρικής στρατηγικής. Επιτηρούνται, ωστόσο, κατά την άσκηση των καθηκόντων τους από τα μη εκτελεστικά και ανεξάρτητα μέλη.
Τη λειτουργία του ΔΣ της ΑΕ είναι δυνατό να επικουρεί, υπό προϋποθέσεις, εκτελεστική επιτροπή. Η τελευταία θα ενταχθεί, στην περίπτωση αυτή, στο σύστημα λήψης σημαντικών αποφάσεων. Θα περιορισθούν, στην περίπτωση αυτή, οι κίνδυνοι από την ανάθεσή τους σε μεμονωμένους εκπροσώπους. Θα αποφορτισθεί η λειτουργία ενός δυνητικά πολυμελούς ΔΣ, καθιστώντας περισσότερο ευέλικτη και αποτελεσματική τη λειτουργία του. Όλα τούτα, όμως, δεν αρκούν! Αναγκαίος προκύπτει ο (εσωτερικός) έλεγχος της ΑΕ και το αντίστοιχο πλαίσιο για την διασφάλιση της σύννομης και σύμφωνης με το καταστατικό και το νόμο λειτουργίας της˙ ανεξάρτητα, μάλιστα, από νομικές υποχρεώσεις που (στη συντριπτική πλειονότητα των ΑΕ) ελλείπουν.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 22 Ιανουαρίου 2023.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.