Ακυρότητα Αποφάσεων Γενικής Συνέλευσης: Λόγοι
(άρθρο 138 §§1 και 2)
Οι αποφάσεις της Γενικής Συνέλευσης, του ανώτατου εταιρικού οργάνου της ΑΕ, είναι ενδεχόμενο να είναι ελαττωματικές. Διακρίνονται, τότε, σε ακυρώσιμες, άκυρες και ανυπόστατες. Μας απασχόλησαν, ήδη, οι ακυρώσιμες αποφάσεις της ΓΣ. Εδώ θα μας απασχολήσουν οι άκυρες αποφάσεις της και, πιο συγκεκριμένα, οι λόγοι ακυρότητάς τους.
Οι Λόγοι Ακυρότητας: Γενικά
Οι λόγοι ακυρότητας αποφάσεων της ΓΣ περιορίζονται σε δύο, μόνον, κατά τον νόμο (άρ. 138 §1): Όταν, συγκεκριμένα: (α) δεν υπήρξε σύγκληση της ΓΣ ή (β) το περιεχόμενο της απόφασής της είναι αντίθετο στον νόμο ή το καταστατικό.
Καθώς η απαρίθμηση του νόμου είναι περιοριστική, δεν είναι εφικτή η προσθήκη ή αφαίρεση λόγων ακυρότητας. Ούτε ερμηνευτικά ούτε και με βάση καταστατική πρόβλεψη.
Η απαρίθμηση των λόγων ακυρότητας του ν. 4548/2018 ακολουθεί, κατά βάση, τον προϊσχύσαντα ν. 2190/1920 (άρ. 35β). Υφίσταται, όμως, ανάγκη διευκρινήσεων (βλ. σχετικά και Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 138), για τις οποίες αμέσως στη συνέχεια.
Πρώτος Λόγος: Λήψη Απόφασης Χωρίς Προηγούμενη Σύγκληση Της ΓΣ
Τυχόν διαδικαστικές πλημμέλειες στη λήψη αποφάσεων της ΓΣ καθιστούν τις τελευταίες ακυρώσιμες. Μολονότι διαδικαστική πλημμέλεια αποτελεί και η μη σύγκληση της ΓΣ, ενδεχόμενη διενέργεια της, παρά ταύτα, επάγεται ακυρότητα (και όχι ακυρωσία). Ο νομοθέτης, απέδωσε, με τον τρόπο αυτό, την αυξημένη σοβαρότητα της συγκεκριμένης παράλειψης. Και μοιάζει εύλογη μια τέτοια επιλογή καθώς η τήρηση των διατυπώσεων σύγκλησης διασφαλίζει τη έγκαιρη ενημέρωση των μετόχων. Η γνώση, περαιτέρω, μιας επικείμενης διενέργειας ΓΣ εξασφαλίζει πως ο μέτοχος όχι μόνον έχει πραγματική δυνατότητα να συμμετάσχει αλλά και να προσβάλλει μια, ενδεχομένως, πλημμελή απόφαση (561/2016 ΠολΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Αξιολογώντας, δηλαδή, ο νομοθέτης τις (σοβαρές) συνέπειες οι οποίες θα επέλθουν στους μετόχους στην περίπτωση που δεν γνωστοποιηθεί σε αυτούς η επικείμενη διενέργεια της ΓΣ, υπάγει τη συγκεκριμένη πλημμέλεια στους λόγους ακυρότητας.
Η Έννοια Της Σύγκλησης
Η απάντηση στο ερώτημα αν υφίσταται σύγκληση της ΓΣ αποκτά ουσιώδη σημασία για την κατάφαση του συναφούς λόγου ακυρότητας απόφασής της.
Προς αποφυγή αμφιγνωμιών, ο νομοθέτης προβαίνει σε αυθεντικό ορισμό της έννοιας της σύγκλησης της ΓΣ (άρ. 138 §2). Θεωρείται, συγκεκριμένα, ότι συγκλήθηκε η ΓΣ, αν υπήρξε πρόσκληση προερχόμενη από την ΑΕ με ένδειξη, τουλάχιστον, της ημερομηνίας και του τόπου διενέργειάς της. Απαιτείται όμως, επιπρόσθετα, και δημοσίευση της πρόσκλησης κατά τον νόμο και το καταστατικό.
Από τη διατύπωση του νόμου εντοπίζονται τρία απαραίτητα στοιχεία για τη σύγκληση της ΓΣ: (α) η προέλευση της πρόσκλησής της από την ΑΕ, (β) η πλήρωση του ελάχιστου περιεχομένου της πρόσκλησης (:ημερομηνία και τόπος της ΓΣ) και (γ) η δημοσίευση της πρόσκλησης σύμφωνα με τον νόμο και το καταστατικό.
Να διευκρινισθεί εδώ, εκ περισσού, πως οι προαναφερθείσες ελάχιστες προϋποθέσεις σύγκλησης της ΓΣ δεν αφορούν την καθολική ΓΣ. Η τελευταία (:καθολική ΓΣ) δεν απαιτεί την τήρηση των διατυπώσεων πρόσκλησης και δημοσίευσής της˙ εύλογα, όμως, καθώς παρίσταται ή εκπροσωπείται το σύνολο του μετοχικού κεφαλαίου, χωρίς κανένας να προβάλλει αντίρρηση για τη διεξαγωγή της (άρ. 120 §2).
Όσον αφορά, πάντως, τα προαναφερθέντα ελάχιστα, απαραίτητα όμως, στοιχεία της σύγκλησης της ΓΣ επισημαίνονται τα ακόλουθα:
(α) Πρόσκληση Προερχόμενη Από Την Εταιρεία
Κατά την ισχύουσα ρύθμιση (άρ. 138 §2 in fine), ως προερχόμενη από την ΑΕ θεωρείται η πρόσκληση, που έλαβε χώρα από το ΔΣ ή μέλος του ή από τον ελεγκτή της (σύμφωνα με το άρ 121 §2) ή από μέτοχο, που άσκησε το σχετικό δικαίωμα μειοψηφίας (άρ. 141 §1). Στις περιπτώσεις αυτές η (με τον τρόπο αυτό) σύγκληση της ΓΣ αξιολογείται ως υποστατή. Ειδικότερα:
Σχετικά με την πρόσκληση της ΓΣ από το ΔΣ ή μέλος του
Αρμόδιο όργανο για τη σύγκληση της ΓΣ είναι, καταρχήν, το ΔΣ (:ή, αντί του ΔΣ-εφόσον υφίσταται, ο σύμβουλος-διαχειριστής). Εφόσον, λοιπόν, στην πρόσκληση της ΓΣ προβαίνει, συλλογικά, το ΔΣ (ή ο σύμβουλος-διαχειριστής), τούτη θεωρείται ότι προέρχεται από την εταιρεία. Κρίσιμο, όμως, είναι τα μέλη του ΔΣ να είναι εκείνα που διοικούν την ΑΕ, σύμφωνα με τα δημοσιευμένα στο Γ.Ε.ΜΗ.
Αντίθετα, τυχόν πλημμέλειες στην απόφαση του ΔΣ για σύγκληση της ΓΣ (λ.χ. μη νόμιμη συγκρότηση ή σύνθεση του ΔΣ) δεν συνεπάγονται την ακυρότητα της, εν συνεχεία, λαμβανομένης απόφασης της ΓΣ. [Ενδέχεται, όμως, να συντρέχει ακυρωσία της εφόσον υφίστανται οι προϋποθέσεις του άρ. 137 §2 (:μη παροχή αιτηθέντων και υποχρεωτικά να παρασχεθούν πληροφοριών ή κατάχρηση εξουσίας πλειοψηφίας)]. Τούτο, διότι οι σχετικές πλημμέλειες δεν εμποδίζουν τους μετόχους να θεωρήσουν, εύλογα, ότι η πρόσκληση προέρχεται από το ΔΣ. Ακόμη, δε, και πρόσκληση προερχόμενη από μέλος, μόνο, του ΔΣ και όχι συλλογικά από αυτό, συνεπάγεται τον έλεγχο της επακόλουθης απόφασης της ΓΣ υπό το πρίσμα της ακυρωσίας και όχι της ακυρότητας.
Σχετικά με την πρόσκληση της ΓΣ από τον ελεγκτή
Δικαίωμα να ζητήσει την σύγκληση της ΓΣ της ΑΕ έχει και ο ελεγκτής της, με αίτημά του προς τον Πρόεδρο του ΔΣ (άρ. 121 §2). Αν το εν λόγω αίτημα απορριφθεί ρητά ή σιωπηρά, ο ελεγκτής δικαιούται να συγκαλέσει τη ΓΣ, με δαπάνες της εταιρείας, ύστερα από απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου (κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων).
Αν, ωστόσο, ο ελεγκτής προβεί στη σύγκληση της ΓΣ, χωρίς την προηγούμενη έκδοση της κατά τα άνω δικαστικής απόφασης, η σύγκληση είναι μεν υποστατή, η επακόλουθη, όμως, απόφαση της ΓΣ ελέγχεται υπό το πρίσμα της ακυρωσίας. Τούτο δεν ισχύει, ωστόσο, στην περίπτωση σύγκλησης της ΓΣ από τον ελεγκτή της ΑΕ, στην περίπτωση που το σύνολο των ιδίων κεφαλαίων της εταιρείας γίνει κατώτερο από το 1/2 του κεφαλαίου (και πρέπει να ληφθεί απόφαση για λύση της εταιρείας ή υιοθέτησης άλλου μέτρου-άρ. 119 §4 εδ.β΄). Στην περίπτωση αυτή, ο ελεγκτής προβαίνει απευθείας στη σύγκληση της ΓΣ.
Εφόσον η σύγκληση της ΓΣ λαμβάνει χώρα από τον ελεγκτή, η σχετική πρόσκληση θεωρείται ότι προέρχεται από την ΑΕ.
Σχετικά με την πρόσκληση της ΓΣ από μετόχους μειοψηφίας
Η πρόσκληση θεωρείται ότι προέρχεται από την ΑΕ, όταν προέρχεται από μετόχους που εκπροσωπούν το 1/20 του καταβεβλημένου κεφαλαίου (141 §1). Τούτοι, μπορούν να αιτηθούν προς το ΔΣ την σύγκληση έκτακτης ΓΣ. Αν δεν συγκληθεί ΓΣ από το ΔΣ εντός 20ημέρου από την επίδοση της σχετικής αίτησης, η σύγκληση διενεργείται από τους αιτούντες μετόχους, με απόφαση του αρμόδιου δικαστηρίου (κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων). Προϋποτίθεται, βεβαίως, η συγκέντρωση του ελάχιστου ποσοστού εκπροσώπησης. Σε διαφορετική περίπτωση (:συγκέντρωση μικρότερου ποσοστού), η σχετική πρόσκληση δεν θεωρείται ότι προέρχεται από την ΑΕ.
Σύγκληση της ΓΣ από μειοψηφούντες μετόχους χωρίς προηγούμενη δικαστική απόφαση, δεν συνεπάγεται την ακυρότητα της επακόλουθης απόφασης της ΓΣ. Είναι δυνατό, όμως, να οδηγήσει στην ακυρωσία της.
Σχετικά με τον ενδεικτικό χαρακτήρα της απαρίθμησης
Η ανωτέρω απαρίθμηση (:πρόσκληση από τα ανωτέρω αναφερόμενα πρόσωπα) είναι, κατά την ορθότερη άποψη, ενδεικτική. Ειδικότερες ρυθμίσεις καθιστούν αρμόδια και άλλα, εκτός από τα προαναφερθέντα, πρόσωπα να συγκαλέσουν ΓΣ-υπό συγκεκριμένες, όμως, συνθήκες και προϋποθέσεις. Τέτοια πρόσωπα συνιστούν τα όργανα στα οποία απονέμονται εξουσίες του Πτωχευτικού Κώδικα (:όπως ο εκκαθαριστής, ο σύνδικος, ο ειδικός εντολοδόχος και ο ειδικός διαχειριστής-βλ. σχετικά, Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 121). Εφόσον, επομένως, συντρέχουν οι αναφερόμενες στον νόμο περιπτώσεις, τυχόν πρόσκληση από τα συγκεκριμένα πρόσωπα θα πρέπει, ευλόγως, να θεωρηθεί ως προερχόμενη από την εταιρεία.
(β) Πρόσκληση Περιλαμβάνουσα Τουλάχιστον Ημερομηνία Και Τόπο ΓΣ
Επόμενο απαραίτητο στοιχείο για το υποστατό της σύγκλησης της ΓΣ είναι ένα, ελάχιστο, περιεχόμενο της πρόσκλησης. Συγκεκριμένα, η πρόσκληση της ΓΣ πρέπει να αναφέρει την (αληθή) ημερομηνία και τον τόπο διεξαγωγής της ΓΣ (ως προς, δε, τις εισηγμένες, και τα αναφερόμενα στην §4 άρ. 121 στοιχεία).
Ακόμη κι αν η πρόσκληση της ΓΣ αναφέρει το σύνολο των λοιπών στοιχείων που απαριθμούνται στη σχετική διάταξη (αρ. 121: ώρα, θέματα ημερήσιας διάταξης, δικαιούμενους συμμετοχής στη ΓΣ-επί μη εισηγμένων) όχι όμως και την ημερομηνία ή/και τον τόπο σύγκλησής της, η επακόλουθη απόφαση της ΓΣ καθίσταται άκυρη. Αν, αντίθετα, αναφέρονται μόνο η ημερομηνία και ο τόπος της ΓΣ, ελλείπουν, όμως, όλα τα λοιπά στοιχεία, η επακόλουθη απόφαση θα είναι ακυρώσιμη (25/2016 ΕφΛάρ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Ο τόπος της ΓΣ αναφέρεται προσηκόντως, όταν προσδιορίζεται η ακριβής διεύθυνση σύγκλησης. Διευκρινίζεται πάντως πως ημερομηνία δεν θα πρέπει να συγχέεται με την ώρα σύγκλησης. Ελλείψει της ώρας, η απόφαση δεν είναι άκυρη αλλά ακυρώσιμη.
Επίσης, στην περίπτωση που, μολονότι ορίζεται ο τόπος και η ημερομηνία, η ΓΣ διενεργηθεί σε διαφορετικό τόπο ή άλλη ημερομηνία, η απόφαση είναι άκυρη (1365/2020 ΤρΕφΘεσσ, ΤΝΠ Qualex).
(γ) Πρόσκληση Δημοσιευμένη Σύμφωνα Με Τον Νόμο & Το Καταστατικό
Τελευταία, αναγκαία επίσης, προϋπόθεση για το υποστατό της σύγκλησης της ΓΣ συνιστά η σύμφωνη με τον νόμο και το καταστατικό δημοσίευση της πρόσκλησης της ΓΣ (594/2020, ΤρΕφΘεσ, ΤΝΠ Qualex).
Υπό το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς δεν υφίστατο ρητή πρόβλεψη, για την κατάφαση της ακυρότητας της απόφασης της ΓΣ όταν είχε μεν τηρηθεί η διαδικασία δημοσίευσης σύμφωνα με τον νόμο, όχι όμως και οι πρόσθετες προϋποθέσεις του καταστατικού. Ερμηνευτικά, ωστόσο, γινόταν δεκτή η εν λόγω ακυρότητα ακόμα και πριν την προσθήκη της σχετικής, ρητής αναφοράς.
Η παράλειψη τήρησης των προϋποθέσεων του καταστατικού (λ.χ. η δημοσίευση και σε εφημερίδα ή επίδοση της πρόσκλησης στους μετόχους με δικαστικό επιμελητή), λογίζεται ως μη δημοσίευση. Ακόμα κι αν έχουν τηρηθεί οι προϋποθέσεις του νόμου.
Δεύτερος Λόγος: Λήψη Απόφασης Με Περιεχόμενο Αντίθετο Στον Νόμο ή Το Καταστατικό
Ο δεύτερος λόγος ακυρότητας απόφασης της ΓΣ σχετίζεται με το περιεχόμενο της ληφθείσας απόφασης. Στην περίπτωση που το περιεχόμενο αντίκειται στον νόμο ή το καταστατικό, η απόφαση καθίσταται άκυρη, καθώς παραβιάζει διατάξεις ουσίας (1239/2020 ΠΠρΘεσ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Στην έννοια του νόμου συγκαταλέγονται οι διατάξεις αναγκαστικού, μόνον, δικαίου. Και τούτο καθώς επί ρυθμίσεων ενδοτικού δικαίου είναι επιτρεπτή η απόκλιση (1130/2020 ΠΠρΑθηνών, ΤΝΠ Qualex). Η αντίθεση σε διάταξη νόμου δεν αναφέρεται μόνο στον ν. 4548/2018 αλλά, αυτονοήτως, σε κάθε νομοθέτημα-ανεξαρτήτως κλάδου δικαίου. Η απόφαση, όμως, της ΓΣ καθίσταται άκυρη, στην περίπτωση που το περιεχόμενο της αντιτίθεται (εκτός από τον νόμο ή ΥΑ) στα χρηστά ήθη. Ερευνάται, στην τελευταία περίπτωση, ο σκοπός λήψης της απόφασης της ΓΣ και το κίνητρο των μετόχων που πλειοψήφησαν. Τυχόν αντίθεση, όμως, της απόφασης της ΓΣ σε συμβατική υποχρέωση της ΑΕ, δεν την καθιστά άκυρη.
Επισημαίνεται, εμφατικά, ότι τυχόν αντίθεση της απόφασης της ΓΣ στον νόμο ή το καταστατικό πρέπει να αφορά στο περιεχόμενό της και όχι στη διαδικασία λήψης της. Επί διαδικαστικών πλημμελειών, ως συνέπεια επέρχεται η ακυρωσία.
Ενδεικτικά παραδείγματα αποφάσεων που είναι άκυρες λόγω αντίθεσης τους στον νόμο, αποτελεί η τροποποίηση του καταστατικού για μείωση του μετοχικού κεφαλαίου κάτω από το κατώτατο όριο, η αντικατάσταση του καταστατικού σκοπού με κάποιον μη επιτρεπτό από τον νόμο, ο καθορισμός ονομαστικής αξίας που υπολείπεται ή υπερβαίνει τα κατώτατα (0,04€) ή ανώτατα (100€) όρια αντίστοιχα. Επίσης, άκυρη είναι και τυχόν απόφαση της ΓΣ για ζήτημα που εκφεύγει των αρμοδιοτήτων της (ως αντίθετη, επίσης, στον νόμο-άρ. 117).
Όσον αφορά την αντίθεση, τέλος, του περιεχομένου της απόφασης της ΓΣ στο καταστατικό, προϋποτίθεται νόμιμη (κι όχι στερούμενη νομιμότητας) καταστατική πρόβλεψη.
Θα έλεγε κανείς πως οι δύο, μόνον-περιοριστικά αναφερόμενοι στον νόμο, λόγοι για την ακυρότητα μιας ΓΣ (:έλλειψη σύγκλησής της ή περιεχόμενο απόφασης ενάντια στον νόμο ή το καταστατικό) δεν αποτελούν ορατό κίνδυνο για το κύρος της. Οι κίνδυνοι όμως καθίστανται απολύτως άμεσοι και απτοί όταν αβλεψίες, ιδίως (και όχι κατ’ ανάγκην ενέργειες ή σκόπιμες παραλείψεις), παρεισφρύουν στη διαδικασία σύγκλησης ή στο περιεχόμενο των αποφάσεων της. Τόσο η ΑΕ, οι πλειοψηφούντες και μειοψηφούντες μέτοχοι όσο και, ιδίως, οι νομικοί παραστάτες αμφοτέρων θα πρέπει να τελούν σε συνεχή εκγρήγορση.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).