Ι. Προοίμιο
“No money, no honey” είναι μια φράση, ευρύτερα γνωστή. Που μας έρχεται, πιθανότατα, από την άλλη μεριά του ατλαντικού. Μια φράση που καταγράφει την αναγκαία δοσοληψία σε επικείμενες να συναφθούν προσωπικές σχέσεις. Ακόμα και υφιστάμενες. Μια φράση που ξεκαθαρίζει, με τρόπο απτό -και σκληρό ταυτόχρονα- την, κατά την κρατούσα άποψη, αξία του χρήματος. Εκείνοι που διαθέτουν “money” φαίνεται, κατά την κρατούσα άποψη-δυστυχώς, πως δικαιούνται να προσβλέπουν και στο “honey”.
Αυτό όμως δεν αφορά τις ανθρώπινες, μόνον, σχέσεις.
Εκείνοι που διαθέτουν οικονομική ισχύ στο πλαίσιο μιας επαγγελματικής συνεργασίας, επιχειρηματικής συνέργειας ή εταιρικής σχέσης έχουν ή, τελικά, αποκτούν το «πάνω χέρι».
Η ανώνυμη εταιρεία δεν θα ήταν δυνατό να αποτελεί εξαίρεση.
ΙΙ. Τα αναγκαία κεφάλαια για τη λειτουργία της Ανώνυμης Εταιρείας
Αναγκαία προϋπόθεση για την επίτευξη των καταστατικών σκοπών οποιασδήποτε εταιρείας, βεβαίως και της ανώνυμης, είναι να διαθέτει επάρκεια κεφαλαίων. Τόσο κατά την ίδρυσή της όσο και, αυτονοήτως, σε όλη τη διάρκεια της ζωής της.
Σε παλαιότερη αρθρογραφία μας είδαμε τα σχετικά με το αρχικό κεφάλαιο της Ανώνυμης Εταιρείας: το ύψος, η κάλυψη, η καταβολή και η πιστοποίησή του. Είδαμε επίσης τα θέματα που σχετίζονται με τις εισφορές σε είδος στο αρχικό κεφάλαιο της Ανώνυμης Εταιρείας. Για την επίτευξη του εταιρικού σκοπού δεν είναι αρκετό, κατά κανόνα, το αρχικό μετοχικό κεφάλαιο. Πάντοτε προκύπτουν οικονομικές ανάγκες σε μια επιχείρηση. Ανάγκες για μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Το κεντρικό ερώτημα είναι, πάντοτε, το ίδιο. Αύξηση μετοχικού κεφαλαίου ή προσφυγή σε εξωτερική χρηματοδότηση; Οι απαντήσεις που, κατά περίπτωση, δίνονται, παραλλάσσουν. Ανάλογα με τα δεδομένα, τις ανάγκες αλλά και τις δυνατότητες της επιχείρησης και των μετόχων της. Τα κριτήρια όμως μπορεί να είναι και αμιγώς χρηματοοικονομικής φύσεως. Η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου φαίνεται πως έχει, εκ πρώτης όψεως, περισσότερα πλεονεκτήματα. Βλέπουμε εντούτοις πως ο δανεισμός μπορεί να αποτελεί συνειδητή επιλογή οικονομικά εύρωστων επιχειρήσεων και μετόχων. Ως απόδειξη, λ.χ., της χρηματοοικονομικής υγείας ή πιστοληπτικής ικανότητας της εταιρείας. Ή βέλτιστης αξιοποίησης των ιδίων κεφαλαίων της.
Εφόσον όμως επιλεγεί η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, θα ακολουθήσουν εκείνοι που θα το επιλέξουν. Εφόσον βέβαια έχουν τη σχετική οικονομική δυνατότητα.
Κι όσο για τους υπόλοιπους;
Θα δουν τη συμμετοχή τους στο συνολικό μετοχικό κεφάλαιο να απομειώνεται. Και σε κάποιες περιπτώσεις να μηδενίζεται. Αντίστοιχα και τη συμμετοχή τους στο προσδοκώμενο οικονομικό αποτέλεσμα της εταιρείας.
ΙΙΙ. Η (επαρκής;) αιτιολόγηση της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου
Η αιτιολόγηση (ή δικαιολόγηση) της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου δεν είναι υποχρεωτική. Είναι σημαντικό, εντούτοις, να υπάρχει επαρκής δικαιολογητική βάση. Σε αντίθετη περίπτωση, η δαμόκλειος σπάθη της καταχρηστικότητας επικρέμαται πάνω από την εγκυρότητα της σχετικής απόφασης. Η αιτία της αύξησης δεν μπορεί παρά να είναι η βέλτιστη επίτευξη του εταιρικού συμφέροντος. Σε καμία περίπτωση η απομείωση (ή μηδενισμός) των ποσοστών των μετόχων μειοψηφίας. Οι τελευταίοι (μέτοχοι μειοψηφίας) έχουν ένα συνταγματικώς προστατευόμενο δικαίωμα ιδιοκτησίας. Κατά το Ευρωπαϊκό δικαστήριο μάλιστα έχουν: «έμμεση ιδιοκτησία επί της περιουσίας της εταιρείας»
Είναι ενδεχόμενο ο μέτοχος πλειοψηφίας να στοχεύει σε απομείωση της συμμετοχής των μετόχων μειοψηφίας. Στην περίπτωση αυτή, ο μειοψηφών δεν μένει απροστάτευτος. Ο μέτοχος που βλάπτεται έχει τη δυνατότητα να προσφύγει στη δικαιοσύνη επικαλούμενος την καταχρηστικότητα της σχετικής απόφασης. Βεβαίως και την προστασία της ιδιοκτησίας του. Η δικαστική απόφαση που θα εκδοθεί είναι δυνατό, σε περίπτωση αποδοχής της σχετικής επιχειρηματολογίας, να ακυρώσει την απόφαση αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου.
IV. Η τακτική αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρείας
Το μετοχικό κεφάλαιο της ανώνυμης εταιρείας αυξάνεται, κατά βάση, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης της ανώνυμης εταιρείας. Απαιτείται, στην περίπτωση αυτή. αυξημένη απαρτία και αυξημένη πλειοψηφία. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για «τακτική αύξηση» του μετοχικού κεφαλαίου (άρθρο 23 ν. 4548/2018). Η τακτική αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου είναι και η συνηθέστερη.
Αυξημένη απαρτία προϋποθέτει (άρθρο 130 § 3) παρουσία μετόχων ή αντιπροσώπων μετόχων που εκπροσωπούν το ½ του μετοχικού κεφαλαίου. Στην περίπτωση που δεν επιτευχθεί η σχετική απαρτία, η επαναληπτική Γενική Συνέλευση συνεδριάζει έγκυρα εφόσον παρίστανται μέτοχοι ή αντιπρόσωποι μετόχων που εκπροσωπούν το 1/5 του μετοχικού κεφαλαίου (άρθρο 130 § 4).
Αυξημένη πλειοψηφία υπάρχει όταν (άρθρο 135 § 2) υπερψηφίζουν την πρόταση μέτοχοι (ή αντιπρόσωποι μετόχων) που εκπροσωπούν μετοχές, που αντιστοιχούν σε ποσοστό μεγαλύτερο από τα 2/3 των ψήφων που εκπροσωπούνται στη Γενική Συνέλευση.
Το καταστατικό είναι δυνατό να προβλέπει αυξημένα ποσοστά απαρτίας (άρθρο 130 § 5) και πλειοψηφίας (άρθρο 132 § 3) στη Γενική Συνέλευση. Δεν είναι όμως δυνατό να απαιτεί ως αναγκαία την παρουσία του συνόλου των μετόχων. Ούτε, πολύ περισσότερο, την ομοφωνία τους.
V. Η έκτακτη αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρείας
Η απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, με αυξημένη μάλιστα απαρτία και πλειοψηφία, δεν είναι ο μοναδικός δρόμος για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της Ανώνυμης Εταιρείας. Υπό μία βασική προϋπόθεση: τη σχετική καταστατική πρόβλεψη. Εφόσον υφίσταται η συγκεκριμένη προϋπόθεση, τo μετοχικό κεφάλαιο της Ανώνυμης Εταιρείας είναι δυνατό να αυξηθεί με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, με κοινή (και όχι αυξημένη) απαρτία και πλειοψηφία. Είναι όμως δυνατό να αυξηθεί και με απόφαση του Διοικητικού της Συμβουλίου με πλειοψηφία των 2/3 των μελών του.
Στις περιπτώσεις αυτές μιλάμε για «έκτακτη αύξηση» του μετοχικού κεφαλαίου (άρθρο 23 ν. 4548/2018).
Ενδιαφέρον είναι να σημειωθεί πως η εξουσία έκτακτης αύξησης του κεφαλαίου από το Διοικητικό Συμβούλιο είναι δυνατό να ασκείται παράλληλα με την αντίστοιχη εξουσία της Γενικής Συνέλευσης (άρθρο 24 §5).
Η έκτακτη αύξηση του κεφαλαίου συνιστά πάντοτε τροποποίηση του καταστατικού της εταιρείας (σε αντίθεση με ό,τι παλαιότερα συνέβαινε). Κι ακόμα: η έκτακτη αύξηση δεν προϋποθέτει οποιαδήποτε διοικητική έγκριση. Κι όλα τούτα είτε αποφασίζει η Γενική Συνέλευση είτε το Διοικητικό Συμβούλιο (άρθρο 24§4).
Υπάρχει, πάντοτε, το ενδεχόμενο να χρησιμοποιηθεί η πρόβλεψη της έκτακτης αύξησης αρνητικά. Λ.χ. για παραπλάνηση των συναλλασσομένων με την εταιρεία. Για την αποφυγή ενός τέτοιου ενδεχόμενου, θεσπίζεται αυστηρή απαγόρευση αναφοράς σε οποιοδήποτε έντυπο, διαφήμιση, δημοσίευμα ή άλλο έγγραφο της εταιρείας, ως κεφάλαιό της, το ποσό μέχρι το οποίο δικαιούται να προβεί σε έκτακτη αύξηση το αρμόδιο όργανο (άρθρο 24 §3).
VI. Η εξουσία της Γενικής Συνέλευσης να αποφασίζει έκτακτη αύξηση.
Είδαμε ήδη πως αναγκαία προϋπόθεση για να προχωρήσει μια ανώνυμη εταιρεία σε έκτακτη αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου, είναι η ύπαρξη σχετική καταστατικής πρόβλεψης.
Ειδικά όσον αφορά την πρώτη πενταετία από τη σύσταση της εταιρείας το καταστατικό της εταιρείας μπορεί να παρέχει την εξουσία για έκτακτη αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου στη Γενική της Συνέλευση (άρθρο 24 παρ. 2). Στην περίπτωση αυτή η Γενική Συνέλευση δικαιούται να προβαίνει σε αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου μέχρι το οκταπλάσιο του αρχικού. Το σημαντικό στην περίπτωση αυτή είναι πως μια τέτοια απόφαση λαμβάνεται με απλή απαρτία και πλειοψηφία.
Ποια όμως είναι αυτή η απλή απαρτία και ποια η απλή πλειοψηφία;
Η απλή απαρτία της Γενικής Συνέλευσης προϋποθέτει (άρθρο 130 § 1) παρουσία μετόχων ή αντιπροσώπων μετόχων που εκπροσωπούν το 1/5 του μετοχικού κεφαλαίου. Στην περίπτωση που δεν επιτευχθεί η σχετική απαρτία, η Γενική Συνέλευση συνεδριάζει έγκυρα (σε επαναληπτική συνεδρίαση), όποιος κι αν είναι ο αριθμός των σε αυτήν αντιπροσωπευομένων μετοχών (άρθρο 130 § 2).
Όσο για την απλή πλειοψηφία, δεν είναι παρά η υπερψήφιση από το 50% ,πλέον μιας ψήφου, από εκείνες που εκπροσωπούνται στη συγκεκριμένη Γενική Συνέλευση (άρθρο 132 § 1).
VIΙ. Η εξουσία του Διοικητικού Συμβουλίου να αποφασίζει έκτακτη αύξηση.
Αντίστοιχη εξουσία με εκείνη της Γενικής Συνέλευσης διαθέτει και το Διοικητικό Συμβούλιο. Προϋπόθεση εδώ είναι είτε η σχετική καταστατική πρόβλεψη είτε η σχετική εξουσιοδότηση από τη Γενική Συνέλευση. Υπό τη συγκεκριμένη (διπλή, εναλλακτική) προϋπόθεση είναι δυνατή η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρείας, για ποσό μέχρι το τριπλάσιο του αρχικού. Η σχετική απόφαση λαμβάνεται με πλειοψηφία των δύο τρίτων (2/3), κατ’ ελάχιστον, του συνόλου των μελών του (άρθρο 24 §1α).
Η εξουσία του Διοικητικού Συμβουλίου για έκτακτη αύξηση του κεφαλαίου, δεν είναι δυνατό να παρέχεται από το καταστατικό για αόριστο χρόνο. Παρέχεται για την πρώτη, μόνον-κατ’ ανώτατο όριο, πενταετία της ζωής της εταιρείας. Η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρείας μπορεί να γίνει ολικά ή μερικά με την έκδοση νέων μετοχών. (άρθρο 24 §1α)
Εκτός από το καταστατικό της εταιρείας, το Διοικητικό Συμβούλιο της εταιρείας μπορεί να αντλεί την εξουσία του για έκτακτη αύξηση του κεφαλαίου της και από τη Γενική Συνέλευση. Η σχετική εξουσία παρέχεται από την τελευταία (Γενική Συνέλευση) για χρονικό διάστημα που δεν υπερβαίνει την πενταετία. Στην περίπτωση αυτή, το κεφάλαιο μπορεί να αυξάνεται έως, κατ’ ανώτατο όριο, το τριπλάσιο του κεφαλαίου. Ως κεφάλαιο-βάση λαμβάνεται το υφιστάμενο κατά την ημερομηνία που χορηγήθηκε στο Διοικητικό Συμβούλιο η σχετική εξουσία (άρθρο 24 §1β).
Η εξουσία του διοικητικού συμβουλίου για έκτακτη αύξηση του κεφαλαίου, μπορεί να ανανεώνεται με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης. Η Γενική Συνέλευση παρέχει τη σχετική εξουσία στο Διοικητικό Συμβούλιο για μια πενταετία, κατ’ ανώτατο, όριο. Η ισχύς όμως κάθε ανανέωσης δεν μπορεί να αρχίσει παρά μόνον από την παρέλευση της διάρκειας ισχύος της προηγούμενης (άρθρο 24 §1γ).
Οι αποφάσεις της γενικής συνέλευσης για χορήγηση ή ανανέωση της εξουσίας αύξησης του κεφαλαίου από το διοικητικό συμβούλιο υποβάλλονται σε δημοσιότητα (άρθρο 24 §1γ).
VIII. Έκτακτη αύξηση vs τακτική αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου
Είδαμε ήδη (ανωτέρω υπό VI) πως η Γενική Συνέλευση μπορεί να αποφασίσει έκτακτη αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας με κοινή (και όχι αυξημένη) απαρτία και πλειοψηφία. Είδαμε επίσης (ανωτέρω υπό VΙI) πως το Διοικητικό Συμβούλιο μπορεί να αποφασίσει, πολύ γρήγορα, έκτακτη αύξηση με πλειοψηφία των 2/3 των μελών του˙ χωρίς την ανάγκη σύγκλησης Γενικής Συνέλευσης.
Τι σημαίνουν όμως, σε πρακτικό επίπεδο, οι συγκεκριμένες δυνατότητες;
Η Γενική Συνέλευση, με μειωμένα ποσοστά, δικαιούται να αυξήσει το μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας μέχρι το οκταπλάσιο του αρχικού. Με άλλα λόγια: μέτοχος που διαθέτει άμεσα ή έμμεσα το ½ του μετοχικού κεφαλαίου έχει το δικαίωμα να αποφασίσει αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου έως το οκταπλάσιο του αρχικού. Κι εφόσον διαθέτει και τα αναγκαία κεφάλαια; Διαθέτει, επιπρόσθετα, την εξουσία σημαντικής διεύρυνσης της δικής του συμμετοχής και δραματικής απομείωσης της συμμετοχής των λοιπών μετόχων.
Υπό την προϋπόθεση μάλιστα της επίτευξης της απαρτίας της Γενικής Συνέλευσης (1/2 ή 1/5 του συνόλου), μέτοχος που διαθέτει το 13,34% του συνόλου των μετοχών δικαιούται να λάβει απόφαση έκτακτης αύξησης μέχρι το οκταπλάσιο του αρχικού κεφαλαίου. Στην περίπτωση αυτή, εφόσον διαθέτει τα αναγκαία κεφάλαια, μέτοχος μικρής μειοψηφίας μπορεί να καταστεί μέτοχος ευρείας πλειοψηφίας.
Από την άλλη πλευρά, η υλοποίηση έκτακτης αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου από το Διοικητικό Συμβούλιο μπορεί να έχει σαν συνέπεια ταχύτατη επίτευξη συγκεκριμένου επιχειρηματικού στόχου. Καθώς μάλιστα δεν απαιτείται η σύγκληση Γενικής Συνέλευσης, η σχετική διαδικασία μπορεί να επιταχυνθεί τουλάχιστον κατά τις προθεσμίες σύγκλησής της-στις περιπτώσεις που δεν μιλάμε για καθολική Γενική Συνέλευση-παρουσία δηλ. όλων των μετόχων. Μια τέτοια, γρήγορη, διαδικασία μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη στις περιπτώσεις που απαιτούνται ταχύτατες ενέργειες-λ.χ. αξιοποίηση σημαντικής επιχειρηματικής ευκαιρίας.
Αντίστοιχα όμως, μέτοχος που διαθέτει (ή μπορεί να πείσει ή να προσεταιρισθεί) τα 3/5 των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου (ανεξάρτητα από τον αριθμό των μετοχών του), μπορεί να αποφασίσει έκτακτη αύξηση μέχρι το τριπλάσιο του μετοχικού κεφαλαίου. Κι αν, ταυτόχρονα, εκείνος μεν διαθέτει τα αναγκαία κεφάλαια για να καλύψει την αύξηση όχι όμως και οι υπόλοιποι μέτοχοι, εύκολα μπορεί να καταστεί, δια μιας, μεγαλομέτοχος, ή πλειοψηφών μέτοχος.
IX. Εν κατακλείδι
Η τακτική αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της Ανώνυμης Εταιρείας υλοποιείται από τη Γενική Συνέλευση. Προϋποθέτει αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία του μετοχικού κεφαλαίου. Ουσιαστικά πλειοψηφία των 2/3 του συνολικού αριθμού των μετοχών.
Η έκτακτη αύξηση απαιτεί πάντοτε καταστατική πρόβλεψη.
Όταν αποφασίζεται από τη Γενική Συνέλευση προϋποθέτει σαφώς απομειωμένα ποσοστά. Το ½ και, υπό προϋποθέσεις, το 13,34% του μετοχικού κεφαλαίου μπορεί να είναι αρκετό για τη λήψη της σχετικής απόφασης.
Όταν η έκτακτη αύξηση αποφασίζεται από το Διοικητικό Συμβούλιο, τα 3/5 των μελών του αρκούν.
Προσοχή όμως! Η έκτακτη αύξηση μπορεί να είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο για γρήγορες κινήσεις στο πλαίσιο αξιοποίησης επιχειρηματικών ευκαιριών.
Μπορεί όμως να αποδειχθεί και εργαλείο ανατροπής μετοχικών ισορροπιών.
Ενδεχομένως προς όφελος της Ανώνυμης Εταιρείας.
Πάντοτε όμως προς όφελος (:”honey”) των «εχόντων και κατεχόντων» (:money) μετόχων.
Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 20 Οκτωβρίου 2019.