Ακυρότητα Αποφάσεων ΓΣ: Προβολή & Νομιμοποιούμενοι
(άρθρο 138 §§ 3, 4, 6, 7)
Μας απασχόλησαν, ήδη, οι λόγοι ακυρότητας απόφασης ΓΣ. Θα μας απασχολήσει, εδώ, η προβολή της (:δικαστική και εξώδικη) καθώς και τα πρόσωπα που νομιμοποιούνται να την προβάλλουν.
Δικαστική Προβολή Ακυρότητας
Στην περίπτωση που μια απόφαση ΓΣ είναι άκυρη κατά τον νόμο, η ακυρότητά της αυτή είναι αυτοδίκαιη και μάλιστα από τη λήψη της. Σε αντίθεση, λοιπόν, με τις ακυρώσιμες αποφάσεις δεν απαιτείται, στην περίπτωση της ακυρότητας, (διαπλαστική) δικαστική απόφαση, η οποία να την κηρύσσει. Κι εύλογα, καθώς η άκυρη απόφαση θεωρείται σαν να μην ελήφθη (άρ. 180 ΑΚ και ΟλΑΠ 18/2001, ΤΝΠ ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ).
Για την προβολή, δικαστικά, της ακυρότητας απόφασης ΓΣ απαιτείται η άσκηση αναγνωριστικής αγωγής (1650/2022 ΑΠ, areiospagos.gr). Είναι, όμως, δυνατό να προβληθεί, εναλλακτικά, και με την άσκηση ανταγωγής ή ένστασης. Επί ανοιγείσας δίκης, το δικαστήριο ενδέχεται να παραστεί ανάγκη να προβεί, αυτεπαγγέλτως, σε παρεμπίπτουσα κρίση επί του κύρους απόφασης ΓΣ-ως προδικαστικό ζήτημα της κύριας δίκης. Φυσικά και έχει τη δυνατότητα να το πράξει, εντός της ενιαύσιας προθεσμίας, όμως, για την προβολή της ακυρότητας (138 §6 με παραπομπή στην §4 του αυτού άρθρου -η οποία θα μας απασχολήσει σε επόμενη αρθρογραφία μας).
Στο συγκεκριμένο πλαίσιο το δικαστήριο, λ.χ., ενώπιον του οποίου ζητείται ο διορισμός προσωρινού ΔΣ σε ΑΕ, έχει την αρμοδιότητα να εξετάσει παρεμπιπτόντως και αυτεπαγγέλτως την ακυρότητα της απόφασης της ΓΣ με την οποία εκλέχθηκε το ΔΣ (547/2019 ΑΠ, areiospagos.gr). Θα πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί ότι η προβολή της ακυρότητας στο πλαίσιο άλλης δίκης, θα γινόταν δεκτή μόνο στην περίπτωση που συμμετέχει η ΑΕ ως διάδικος σε αυτή. Αντιθέτως, αν τούτη προβάλλεται στο πλαίσιο δίκης τρίτων προσώπων, τότε πρόκειται και εξώδικη (και όχι δικαστική) προβολή.
Σημειώνεται ότι, εν προκειμένω, δεν εφαρμόζεται η διάταξη του άρθρου 101 ΑΚ (καθώς αφορά σωματεία και όχι την ΑΕ): Στο πλαίσιο της εν λόγω διάταξης, επί άκυρων αποφάσεων απαιτείται η κήρυξη της ακυρότητας από το δικαστήριο.
Εύλογο, όμως, προκύπτει το ερώτημα: Ποιός ο σκοπός της δικαστικής προβολής της ακυρότητας μιας (άκυρης) απόφασης ΓΣ, όταν η ενδεχόμενη ακυρότητα της τελευταίας υφίσταται αυτοδικαίως; Η δικαστική προβολή της ακυρότητας καθίσταται, συχνά, αναγκαία για τα πρόσωπα που έχουν έννομο συμφέρον. Κι αυτό για δύο, σημαντικούς λόγους. Προφανώς για να μην υφίσταται αμφιβολία αναφορικά με την ακυρότητα της απόφασης. Και, το σημαντικότερο, για την αποφυγή ίασης του ελαττώματος με την παρέλευση της ενιαύσιας προθεσμίας (η οποία, σε επόμενη αρθρογραφία μας θα μας απασχολήσει).
…Ειδικότερα Ως Προς Την Αναγνωριστική Αγωγή Ακυρότητας
Η αγωγή για την αναγνώριση της ακυρότητας της απόφασης ΓΣ αγωγή εκδικάζεται ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου της έδρας της εταιρείας (άρ. 3 §1). Ως έδρα της εταιρείας νοείται, εδώ, η πραγματική. Ο τόπος, με άλλα λόγια, στον οποίο, πράγματι, ασκείται η διοίκηση της ΑΕ και η διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων. Τούτο σημαίνει ότι η πραγματική έδρα δεν συμπίπτει απαραίτητα με την καταστατική. Η τελευταία δεν καθίσταται, εν τέλει, κρίσιμη για την κατά τόπον αρμοδιότητα του δικαστηρίου, που θα κρίνει ενδεχόμενη ακυρότητα απόφασης της ΓΣ.
Παθητικά νομιμοποιείται στη δίκη της αναγνωριστικής της ακυρότητας αγωγής η ίδια η ΑΕ. Κατά της τελευταίας, επομένως, θα πρέπει πρέπει να στρέφεται η αναγνωριστική αγωγή (228/2022 ΑΠ, areiospagos.gr).
Η αγωγή, για να είναι ορισμένη, θα πρέπει να αναφέρει την απόφαση της ΓΣ, η οποία προσβάλλεται με αυτή˙ επιπρόσθετα, και το σημαντικότερο, τους προβαλλόμενους λόγους ακυρότητας.
Θα πρέπει, πάντως, να σημειώσουμε πως, κατά συνήθη πρακτική, ως επικουρική βάση της αναγνωριστικής αγωγής ακυρότητα απόφασης της ΓΣ, προβάλλεται η ακυρωσία της.
Παροχή Προσωρινής Δικαστική Προστασίας
Όπως και στην περίπτωση της αγωγής ακυρωσίας, έτσι και στην περίπτωση της ακυρότητας απόφασης ΓΣ, ο νομοθέτης συμπεριέλαβε, ρητά, στον νόμο πρόβλεψη για την παροχή προσωρινής δικαστικής προστασίας (άρ. 138 §7).
Υπό το προϊσχύσαν καθεστώς, αντίστοιχη ρύθμιση δεν υφίστατο. Η λήψη ασφαλιστικών μέτρων ρύθμισης κατάστασης γινόταν, ωστόσο, δεκτή στη βάση των γενικών διατάξεων. Τούτη είχε ως αντικείμενο την αναστολή εκτέλεσης της άκυρης απόφασης και της καταχώρισης της στο Γ.Ε.ΜΗ.
Σύμφωνα με την ισχύουσα ρύθμιση, το δικαστήριο μπορεί να διατάξει ασφαλιστικά μέτρα και πριν από την άσκηση της αγωγής ακυρότητας απόφασης της ΓΣ (138 §7 εδ. α΄). Στην περίπτωση αυτή, η αγωγή ακυρότητας πρέπει να ασκηθεί εντός 15ημέρου από την έκδοση της απόφασης που διέταξε τα ασφαλιστικά μέτρα. Διαφορετικά, τα ασφαλιστικά μέτρα αίρονται αυτοδικαίως (138 §7 εδ. β΄). Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση που η αγωγή ασκηθεί μετά την πάροδο της ενιαύσιας προθεσμίας προβολής της ακυρότητας (138 §7 εδ. γ΄ με παραπομπή στην §4 του αυτού άρθρου).
Όπως, επιπλέον, ρητά προβλέπεται, το δικαστήριο είναι δυνατό να διατάξει και την προσωρινή αναστολή της ισχύος της απόφασης της ΓΣ. Ακριβέστερα: την αναστολή εφαρμογής της. Και τούτο καθώς, όπως ήδη σημειώθηκε, η άκυρη απόφαση ΓΣ καθίσταται αυτοδικαίως άκυρη από τη λήψη της (138 §7 εδ. δ΄).
Τέλος, το αρμόδιο δικαστήριο είναι δυνατό να υποχρεώσει τους αιτούντες σε παροχή εγγύησης, σταθμίζοντας την ανάγκη προστασίας των αιτούντων την αναστολή αλλά και τη ζημία της εταιρείας που μπορεί να προκληθεί από την αναστολή αυτή (138 §7 εδ. ε΄).
Εξώδικη Προβολή Ακυρότητας
Υπό το προϊσχύσαν καθεστώς υπήρξαν αμφιγνωμίες σε θεωρία και νομολογία σχετικά με τη δυνατότητα (ή μη) εξώδικης προβολής της ακυρότητας. Έχουν, ήδη, αρθεί: η προβολή της ακυρότητας απόφασης ΓΣ μπορεί να λάβει χώρα με «…ρητή έγγραφη εξώδικη δήλωση» απευθυνόμενη προς την ΑΕ εντός ενιαύσιας προθεσμίας (138 §4 εδ. α΄). Δεν αρκεί, επομένως, η εξώδικη προβολή να λάβει χώρα με δήλωση μετόχου που καταχωρίζεται στα πρακτικά της ΓΣ.
Η ρητή και έγγραφη εξώδικη προβολή της ακυρότητας, πρέπει, επιπλέον, για να είναι ορισμένη, να αφορά σε συγκεκριμένη απόφαση και να περιγράφει (έστω και με συντομία) τον λόγο της ακυρότητας (βλ. σχετικά Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 138).
Ο προσδιορισμός της συγκεκριμένης απόφασης της ΓΣ είναι δυνατό να λάβει χώρα με επίκληση λ.χ. της ημερομηνίας λήψης της ή του αριθμού του πρακτικού της ΓΣ στο οποίο αυτή περιλαμβάνεται ή του αριθμού πρωτοκόλλου δημοσίευσής της στο Γ.Ε.ΜΗ. (υπό την προϋπόθεση, βεβαίως, ότι υπόκειται σε σχετική δημοσιότητα).
Ενδέχεται, βέβαια (σε πλείστες περιπτώσεις), η ΓΣ, σε συγκεκριμένη συνεδρίαση, να αποφασίζει για περισσότερα από ένα θέματα. Σε αυτή την περίπτωση, η ΓΣ λαμβάνει, αντίστοιχα, περισσότερες της μιας, αποφάσεις, οι οποίες όμως περιλαμβάνονται στο ίδιο πρακτικό. Επομένως, στην περίπτωση προβολής ακυρότητας για μια ή ορισμένες εκ των αποφάσεων αυτών, θα πρέπει να εξειδικεύεται και η απόφαση επί του συγκεκριμένου κάθε φορά θέματος της ημερήσιας διάταξης.
Νομιμοποιούμενα Πρόσωπα
Στην προβολή της ακυρότητας (δικαστικά ή εξώδικα) νομιμοποιούνται ενεργητικά να προβεί κάθε πρόσωπο, μέτοχος ή τρίτος, που έχει έννομο συμφέρον (138 §4 εδ. α΄).
Οι Μέτοχοι
Ο νόμος αναφέρει ρητά τους μετόχους της ΑΕ ως νομιμοποιούμενους ενεργητικά να προβάλουν τυχόν ακυρότητα απόφασης ΓΣ. Μάλιστα, μολονότι η ρύθμιση απαιτεί για όλα τα νομιμοποιούμενα πρόσωπα την ύπαρξη εννόμου συμφέροντος, για τους μετόχους υποστηρίζεται ότι δεν απαιτείται η άκυρη απόφαση να βάλει κατά των στενών/ιδίων συμφερόντων τους. Τούτο διότι το έννομο συμφέρον του μετόχου υφίσταται, ήδη, δεδομένης της μετοχικής τους ιδιότητας. Ο μέτοχος δικαιούται, σαφώς, να ελέγχει την νομότυπη λήψη των αποφάσεων της ΑΕ. Η θέση αυτή γινόταν δεκτή και υπό το προϊσχύσαν καθεστώς, παρά τις αντίθετες απόψεις που έχουν, ήδη, διατυπωθεί.
Γίνεται, επίσης, δεκτό ότι ο μέτοχος δικαιούται να προβεί σε προβολή ακυρότητας ακόμη κι αν την υπερψήφισε ή, έστω, δεν αντιτάχθηκε κατ’ αυτής. Ωστόσο, στην περίπτωση αυτή, η συμπεριφορά του ελέγχεται υπό το πρίσμα της καταχρηστικότητας. Κριτήρια κατάφασης της καταχρηστικότητας άσκησης της αγωγής είναι, λ.χ., η εκ των προτέρων γνώση του ελαττώματος στη λήψη απόφασης, η βαρύτητά του και τα θιγόμενα συμφέροντα (214/2022 ΑΠ, areiospagos.gr).
Παράλληλα, στην περίπτωση που αποκλείστηκε μέτοχος από τη ΓΣ χωρίς δικαιολογητικό λόγο και αμφιβολία για την μετοχική του ιδιότητα, δικαιούται να ασκήσει αγωγή ακυρότητας, μολονότι δεν παρέστη στη συνέλευση (8373/2007 ΕφΑθ, ΤΝΠ QUALEX).
Όπως ρητά ορίζεται (αρ. 138 §3), η προβολή ακυρότητας εκ μέρους μετόχου λόγω έλλειψης σύγκλησης της ΓΣ δεν είναι επιτρεπτή στην ακόλουθη περίπτωση: αν ο εν λόγω μέτοχος, μεταγενέστερα, δήλωσε προς την εταιρεία εγγράφως ή με δήλωσή του στα πρακτικά, ότι η ΓΣ, στο πλαίσιο της οποίας ελήφθη η ελαττωματική απόφαση, συνεδρίασε νομίμως. Δικαιολογητική βάση αποστέρησης του δικαιώματος προβολής της ακυρότητας της απόφασης από τον συγκεκριμένο μέτοχο αποτελεί (και εν προκειμένω) η αποφυγή καταχρηστικών συμπεριφορών.
Τέλος, η άσκηση αγωγής ακυρότητας ενδέχεται να αντίκειται στην υποχρέωση πίστης των μετόχων. Πρόκειται για τις περιπτώσεις άσκησης αγωγής αναγνώρισης ακυρότητας απόφασης, η οποία είτε στην πραγματικότητα δεν πάσχει από ορισμένο ελάττωμα είτε αυτό δεν είναι σημαντικής βαρύτητας, ώστε να δικαιολογείται η επιδίωξη αναγνώρισης της ακυρότητας. Αν ασκηθεί σχετική αγωγή υπό τις ανωτέρω συνθήκες, θα απορριφθεί από το δικαστήριο ως ουσία αβάσιμη. Ομοίως, η αγωγή ασκείται κατά παράβαση της υποχρέωσης πίστης και στην περίπτωση που επιδιώκονται, δι’ αυτής, ατομικά συμφέροντα των μετόχων, ενώ, ταυτόχρονα, θίγονται τα συμφέροντα της ΑΕ.
Τα Μέλη ΔΣ
Ο νόμος δεν προβαίνει σε ρητή αναφορά στα μέλη του ΔΣ. Νομιμοποιούνται, όμως, ενεργητικά (αυτονοήτως) να προβάλουν την ακυρότητα απόφασης ΓΣ. Κι όπως ορθά υποστηρίζεται, χωρίς να επικαλεστούν και να αποδείξουν ειδικό έννομο συμφέρον. Η οργανική τους θέση, εξάλλου, και η υποχρέωση επιμελούς διαχείρισης συνιστούν επαρκή βάση για να δικαιολογηθεί η προβολή της ακυρότητας από μέρους τους.
Τρίτα Πρόσωπα
Τρίτα πρόσωπα (μη μέτοχοι και μη μέλη ΔΣ-συμπεριλαμβανομένων και των ομολογιούχων δανειστών και των κατόχων ιδρυτικών τίτλων) οφείλουν να επικαλεστούν και να αποδείξουν ειδικό έννομο συμφέρον, προκειμένου να προβάλουν ακυρότητα απόφασης ΓΣ. Απαιτείται, δηλαδή, η επίμαχη απόφαση να θίγει τα συμφέροντά τους.
Τα εν λόγω (τρίτα) πρόσωπα, επί αναγνωριστικής αγωγής για την ακυρότητα απόφασης ΓΣ, νομιμοποιούνται σε πρόσθετη παρέμβαση. Τούτο, εξαιτίας της έναντι πάντων (erga omnes -όπως σε επόμενη αρθρογραφία μας θα δούμε) ισχύος της απόφασης που αναγνωρίζει την ακυρότητα.
Είναι απολύτως περιορισμένος, και εύλογα, ο κύκλος των προσώπων που δικαιούνται να προβάλλουν ακυρότητα απόφασης ΓΣ: κατά βάση οι μετόχοι της, τα μέλη του ΔΣ και εκείνοι που δικαιολογούν ειδικό έννομο συμφέρον. Η ακυρότητα είναι δυνατόν να προβληθεί εξώδικα αλλά και δικαστικά˙ είναι δυνατό να παρασχεθεί, υπό προϋποθέσεις, προσωρινή δικαστική προστασία, με την έννοια της αναστολής της εφαρμογής της επίμαχης απόφασης. Καθώς μια τέτοια συνέπεια (:κήρυξη ακυρότητα απόφασης ΓΣ) είναι εξαιρετικά σημαντική στη ζωή της ΑΕ, ιδιαίτερη μέριμνα θα πρέπει να λαμβάνεται (ιδίως από τους εκπροσώπους της ΑΕ και τους νομικούς τους παραστάτες) για την αποτροπή των εξαιρετικά σοβαρών συνεπειών της. Η προθεσμία πάντως προβολής της ακυρότητας και τα υπόλοιπα, σημαντικά σχετικά, θέματα, θα μας απασχολήσουν σε επόμενη αρθρογραφία μας.
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).