Ολοκληρώθηκε, πρόσφατα, η διαβούλευση επί του σχεδίου νόμου «Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση για τη Νέα Γενιά: εισαγωγή κεφαλαιοποιητικού συστήματος προκαθορισμένων εισφορών στην επικουρική ασφάλιση, ίδρυση, οργάνωση και λειτουργία Ταμείου Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης». Ενώ αναμέναμε την κατάθεσή του τον Ιούλιο βλέπουμε ότι μετατέθηκε για τον Σεπτέμβριο. Η καθυστέρησή του, ελπίζουμε, να είναι προς την κατεύθυνση της βελτίωσής του. Βέλη, όμως, φαρμακερά στρέφονται, ήδη, εναντίον του. Δικαίως άραγε; Ανεξάρτητα, πάντως, από καθενός την τοποθέτηση, όλοι θα συμφωνήσουμε πως αρκετά σημεία χρήζουν βελτίωσης. Κάποια από αυτά έχουν ήδη, αρμοδίως, επισημανθεί-και από τον γράφοντα. Είναι όμως η ώρα, τώρα που «κατακάθισε ο κουρνιαχτός», για μια σύντομη και νηφάλια, επισκόπηση και αξιολόγηση.
Διανεμητικό vs κεφαλαιοποιητικό σύστημα
Βασική καινοτομία, που εισάγεται με το παραπάνω νομοσχέδιο, είναι η σημαντική ενίσχυση του κεφαλαιοποιητικό χαρακτήρα της επικουρικής ασφάλισης.
Τα χαρακτηριστικά του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στη χώρα μας το κατατάσσουν στα διανεμητικά (παρά τα όποια επιμέρους και, ενίοτε, προαιρετικά στοιχεία κεφαλαιοποίησης). Τι σημαίνει αυτό; Οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης των σημερινών εργαζομένων χρηματοδοτούν τις συντάξεις των (σημερινών) συνταξιούχων. Τυχόν ελλείμματα της κοινωνικής ασφάλισης, στο συγκεκριμένο σύστημα, καλύπτονται εξ ολοκλήρου από τον κρατικό προϋπολογισμό. Το σύστημα αυτό λειτουργεί, πράγματι, αποτελεσματικά όταν οι εργαζόμενοι είναι πολλοί και οι συνταξιούχοι λίγοι. Όταν δεν συμβαίνει αυτό όπως, σήμερα, στη χώρα μας; Τα ελλείματα συσσωρεύονται σε βάρος του κρατικού προϋπολογισμού και, εν τέλει, σε βάρος όλων μας.
Στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα οι εισφορές καθενός ασφαλισμένου συνιστούν δική του, προσωπική, «αποταμίευση» που χρησιμοποιείται για να χρηματοδοτήσει τη δική του, μόνον, σύνταξη. Όχι τη σύνταξη άλλων. Η τήρηση των εισφορών διενεργείται σε «ατομικές μερίδες ασφάλισης». Η διαχείριση του ποσού που συνολικά συσσωρεύεται στις ατομικές μερίδες ασφάλισης γίνεται από εξειδικευμένους διαχειριστές, οι οποίοι τα επενδύουν κατάλληλα-όπου τους επιτρέπεται (ενδ.: ακίνητα, μετοχές, ομόλογα, κ.ο.κ). Η θετική απόδοση των επενδύσεων επιδρά θετικά στην αποταμίευση του κάθε ασφαλισμένου και προσαυξάνει το κεφάλαιό του. Και, τελικά, τη βάση υπολογισμού της σύνταξής του.
Τα θετικά στοιχεία
Κατά το αρμόδιο Υπουργείο
Τα βασικά πλεονεκτήματα της σχετικής νομοθετικής παρέμβασης, κατά το αρμόδιο Υπουργείο, είναι πως:
(α) Αναμένεται να οδηγήσει, με βάση τη σχετική ευρωπαϊκή εμπειρία, σε υψηλότερες επικουρικές συντάξεις για τους νέους ασφαλισμένους.
(β) Εισάγει τη λογική του «ατομικού κουμπαρά», παρέχοντας στο νέο ασφαλισμένο περισσότερες επιλογές και μεγαλύτερο έλεγχο στο τελικό ύψος της σύνταξής του.
(γ) Βοηθά στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των νέων προς το ασφαλιστικό σύστημα.
(δ) Δημιουργεί καινούρια κουλτούρα αποταμίευσης, με σημαντικά οφέλη για την εθνική οικονομία.
(ε) Ενισχύει τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος αποσυνδέοντας την επικουρική ασφάλιση από τις δυσμενείς δημογραφικές εξελίξεις.
Αξιοσημείωτα
Μεταξύ των, πράγματι, θετικών στοιχείων του συγκεκριμένου νομοσχεδίου θα πρέπει, αναμφίβολα (και ιδιαίτερα), να καταγραφούν:
(α) Η Μετατροπή του συστήματος χρηματοδότησης επικουρικής ασφάλισης από διανεμητικό σε κεφαλαιοποιητικό (:άρ. 1)
(β) Η Διαδικασία Επιλογής μελών ΔΣ του Ταμείου Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης-του διαχειριστή δηλ., των ποσών που συνολικά θα συσσωρεύεται στις ατομικές μερίδες ασφάλισης (:άρ. 12)
(γ) Η θέσπιση (επαρκούς) Συστήματος Εταιρικής Διακυβέρνησης (:άρ. 31 επ.)-ειδικότερα οι σχετικές ρυθμίσεις που αφορούν τη Μονάδα Διαχείρισης Κινδύνων αλλά και τη Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου.
(δ) Η δυνατότητα επιλογής (ή/και αλλαγής) επενδυτικού προγράμματος από τον ασφαλισμένο (:άρ. 62)
(ε) Η επιλογή να συνοδεύεται το συγκεκριμένο νομοθέτημα από τις τρεις μελέτες (Αναλογιστική για το κόστος της μετάβασης στο νέο σύστημα και το ρυθμό ωρίμανσης-συνταγείσα από την Εθνική Αναλογιστική Αρχή, τη Μακροοικονομική μελέτη-συνταγείσα από το ΙΟΒΕ και την Ανάλυση της βιωσιμότητας του Δημοσίου Χρέους-συνταγείσα από τον ΟΔΔΗΧ), που επιβεβαιώνουν, με πανηγυρικό τρόπο, την ορθότητα των κατευθύνσεων του συγκεκριμένου νομοθετήματος.
Η ενίσχυση της εγχώριας κεφαλαιαγοράς
Ανάμεσα στα, περισσότερα πράγματι, πλεονεκτήματα του συγκεκριμένου σχεδίου νόμου θα πρέπει να προστεθεί κι ένα ακόμα: Η ενίσχυση, μέσω του συγκεκριμένου νομοθετήματος, της εγχώριας κεφαλαιαγοράς και του ελληνικού χρηματιστηρίου. Μέσω της ενίσχυσης αυτής αναμένεται να ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα, η ανάπτυξη και, εν τέλει, η Εθνική Οικονομία. Είναι αλήθεια πως το συγκεκριμένο επιχείρημα δεν έχει αξιοποιηθεί επικοινωνιακά από το αρμόδιο υπουργείο. Εύκολα αντιλαμβανόμαστε γιατί. Η έλλειψη, εντούτοις, επικοινωνιακής προβολής του, καθόλου δεν αμβλύνει τη σημασία και αξία του.
Προβληματισμοί & Προτάσεις
Πέραν του, αναμφίβολα, θετικού προσήμου του συγκεκριμένου νομοθετήματος οφείλουμε να καταγράψουμε και τους ακόλουθους [Γενικούς-κατωτέρω υπό (α) και Ειδικούς, επί των επιμέρους διατάξεων-υπό (β)] προβληματισμούς και αντίστοιχες προτάσεις. Συγκεκριμένα:
(α) Γενικά
Ο eΕΦΚΑ καλείται να αναλάβει επενδυτική δραστηριότητα στην εγχώρια αλλά και σε διεθνείς κεφαλαιαγορές.
Τα δείγματα και οι μνήμες της επενδυτικής δράσης, παλαιοτέρων ετών, των Ασφαλιστικών Ταμείων (οπότε και αγόραζαν προϊόντα μειωμένης εξασφάλισης-ας θυμηθούμε τα Δομημένα Ομόλογα) δεν υπήρξαν θετικές. Τουναντίον: Η συγκεκριμένη επενδυτική δράση δημιούργησε τεράστια ελλείματα στα Ασφαλιστικά Ταμεία και οδήγησε στην οικονομική τους καταστροφή. Πολύ περισσότερο: αποτέλεσε έναν από τους λόγους της μακράς οικονομικής κρίσης (2009) και τις εντεύθεν, γνωστές σε όλους μας, συνέπειες σε εθνικό, και όχι μόνον, επίπεδο.
Η εμπειρία του παρελθόντος επιβάλλει, κατά τούτο, να είμαστε περισσότερο προσεκτικοί προκειμένου να αποφύγουμε την επανάληψη τέτοιων φαινομένων.
(β) Επί των επιμέρους διατάξεων
i. Άρθρο 28: (Επενδυτική Επιτροπή)
Στη συγκεκριμένη διάταξη ορίζονται ως μέλη της Επενδυτικής Επιτροπής ο Δ/νων Σύμβουλος, ο Επικεφαλής της Μονάδας Επενδύσεων και ένας Υπάλληλος της εν λόγω Μονάδας. Αναφέρεται επιπρόσθετα: «Με απόφαση του ΔΣ είναι δυνατή η προσθήκη ως μελών δύο εμπειρογνωμόνων από το Δημόσιο ή Ιδιωτικό Τομέα, ανάλογα με τις ανάγκες του Ταμείου».
Είνα όμως αναγκαία, κατά την άποψη του γράφοντος, η ενίσχυση της εν λόγω Επενδυτικής Επιτροπής από εγνωσμένου κύρους και διεθνούς εμπειρίας εμπειρογνώμονες. Μια τέτοια ενίσχυσή της: (α) θα προσδώσει αυξημένο κύρος και βαρύτητα στις εισηγήσεις της (β) θα αφαιρέσει ισχύ από σχόλια οποιουδήποτε κακοπροαίρετου σε βάρος της λογικής που (θα πρέπει να) διαπνέει την Επενδυτική Επιτροπή αλλά και σε βάρος των αποφάσεών της.
ii. Άρθρο 33 & 34: (Μονάδες Διαχείρισης Κινδύνων και Εσωτερικού Ελέγχου)
Ευκταίο είναι να συνεπικουρείται το έργο των συγκεκριμένων, ιδιαίτερης σημασίας και αξίας (κατά τα εισαγωγικώς αναφερόμενα) Μονάδων από Εξωτερικούς Συμβούλους εγνωσμένου κύρους που θα επιλέγονται με αντικειμενικά κριτήρια. Η ενεργής ανάμιξη τέτοιων Εξωτερικών Συμβούλων θα λειτουργήσει προς την κατεύθυνση και της διαφάνειας αλλά και της ασφάλειας του όλου συστήματος και εγχειρήματος.
Μην ξεχνάμε εξάλλου ότι, ακόμα και σήμερα, δεν υπάρχει περίσσεια ικανών, αντίστοιχων, στελεχών στην αγορά. Ακόμα και οι εισηγμένες, κατ΄ αποτέλεσμα, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στη στελέχωση τέτοιων μονάδων-αναγκαίων στο πλαίσιο του Συστήματος Εταιρικής Διακυβέρνησης (υποχρεωτικά εφαρμοζόμενου-από 17.7.21).
iii. Άρθρ0 44 (Ληξιπρόθεσμες Εισφορές):
(α) Κατά την §3: «η ποινική δίωξη των οφειλετών δεν αναστέλλεται παρά μόνον με πλήρη εξόφληση των εισφορών αυτών».
Στην περίπτωση που κάποιος οφειλέτης δεν έχει τη δυνατότητα για άμεση εξόφληση, η ποινική του καταδίκη θα είναι αναπόφευκτη. Τι συμβαίνει όμως σήμερα; Η ποινική διαδικασία αναστέλλεται καθ΄ ον χρόνο υπάρχουν ρυθμίσεις. Επιβαρύνεται μεν η δικαιοσύνη, λαμβάνουν όμως χώρα καταβολές και απομειώνονται τα οφειλόμενα.
Κατά την εκτίμηση του γράφοντος, το περιεχόμενο της συγκεκριμένης διάταξης θα πρέπει να επαναξιολογηθεί: Αν υπάρξει οριστική καταδίκη ενός οφειλέτη, κανένα ενδιαφέρον δεν θα έχει, πλέον, για την εξόφληση των οφειλομένων, στην περίπτωση που στερείται (εμφανών) περιουσιακών στοιχείων.
(β) Κατά την §4: «η καταβολή από τον εργοδότη … του συνόλου των ληξιπρόθεσμων εισφορών ….συνιστά προϋπόθεση για την έγκυρη καταγγελία …σύμβασης εργασίας του εργαζομένου».
Στην περίπτωση που κάποιος εργοδότης δεν έχει τη δυνατότητα για άμεση εξόφληση του συνόλου των ληξιπρόθεσμων εισφορών, δεν θα έχει τη δυνατότητα να καταγγείλει τη σύμβαση εργασίας την οποία αφορούν. Είναι δεδομένο πως μια τέτοια ρύθμιση θα εντείνει την πίεση για την εξόφληση των οφειλομένων.
Τι θα συμβεί όμως αν πράγματι ο εργοδότης στερείται των αναγκαίων οικονομικών μέσων; Η μεν σύμβαση εργασίας δεν θα είναι δυνατό να καταγγελθεί, οι δε μισθοί υπερημερίας θα συνεχίσουν, πιθανότατα, να συσσωρεύονται και ο εργαζόμενος θα αναγκασθεί, ενδεχομένως, να προχωρήσει σε παραίτηση απεκδυόμενος την (πάντοτε σημαντική) αποζημίωση απολύσεως.
Είναι ενδεχόμενο, λοιπόν, να λειτουργήσει η συγκεκριμένη διάταξη σε βάρος του εργαζόμενου και, κατά τούτο, θα πρέπει να λάβει χώρα επαναξιολόγηση της.
iv. Άρθρο 47 (Στρατηγική Επενδύσεων)
(α) Κατά την §2: «Το Ταμείο μεριμνά για την επαρκή διαφοροποίηση των χαρτοφυλακίων και την επιλογή ποιοτικών επενδύσεων… Στο πλαίσιο αυτό αποφεύγονται η υπέρμετρη εξάρτηση από συγκεκριμένο στοιχείο ή εκδότη ή όμιλο επιχειρήσεων, καθώς και η υπέρμετρη συσσώρευση κινδύνων στο χαρτοφυλάκιο συνολικά»
Ευκταίο θα ήταν να προσδιορίζεται στο νόμο (ή σε εκδοθησόμενη ΚΥΑ) το μίγμα των επενδύσεων που θα επιλέγονται (λχ. εισηγμένες μετοχές, ακίνητα, καταθέσεις, ελλάδα/εξωτερικό κλπ) κατ’ αναλογία των ρυθμίσεων που αφορούν τη λειτουργία των Αμοιβαίων Κεφαλαίων.
Η διάταξη, ως έχει, δημιουργεί μεν ευελιξία, αυξάνει όμως δραματικά τον κίνδυνο να επαφιέμεθα στην αξιολόγηση συγκεκριμένων προσώπων όσον αφορά την εξειδίκευσή της. Είναι, κατά την άποψη του γράφοντος, προφανές πως σε συγκεκριμένους, ρητά προσδιοριζόμενους, κανόνες θα πρέπει να υπόκειται η (επιβεβλημένη) διασπορά του επενδυτικού κινδύνου.
(β) Κατά την §3: «Τα περιουσιακά στοιχεία επενδύονται πρωτίστως σε ρυθμιζόμενες αγορές»
Οι επενδύσεις σε μετοχές που δεν είναι εισηγμένες σε ρυθμιζόμενες αγορές αποδεικνύονται, κατά βάση (και με βάση την υπάρχουσα εμπειρία) καταστροφικές.
Ευκταία, κατ’ ελάχιστον, η αποσαφήνιση της συγκεκριμένης διάταξης.
(γ) Κατά την §4: «Επενδύσεις σε παράγωγα …μόνο εφόσον συμβάλλουν στην μείωση των επενδυτικών κινδύνων ή διευκολύνουν την αποτελεσματική επενδυτική διαχείριση»
Οι επενδύσεις σε παράγωγα θα πρέπει, κατά την άποψη του γράφοντος, να λαμβάνουν χώρα, αποκλειστικά, για hedging.
Προτείνεται, κατά τούτο, να απαλειφθεί: «ή διευκολύνουν την αποτελεσματική επενδυτική διαχείριση» καθώς οι κίνδυνοι που θα δημιουργηθούν θα είναι δυσθεώρητα υψηλοί.
(δ) Κατά την §5: «Το αποθεματικό παροχών του Ταμείου επενδύεται σε προϊόντα χαμηλού επενδυτικού κινδύνου, όπως αυτά προσδιορίζονται με απόφαση του Δ.Σ. ύστερα από γνώμη της Επενδυτικής Επιτροπής και της Μονάδας Διαχείρισης Κινδύνων…»
Ευκταίο θα ήταν να προστεθεί: «…καθώς και από τη γνώμη του εξωτερικού διαχειριστή επενδύσεων του άρθρου 49 του παρόντος», γεγονός που θα προσδώσει ασφάλεια, βαρύτητα και κύρος στη γνώμη της Επενδυτικής Επιτροπής.
v. Άρθρο 49: Διαχειριστής επενδύσεων
«…το Ταμείο μπορεί να συνάπτει συμβάσεις διαχείρισης μέρους των περιουσιακών του στοιχείων με εξωτερικούς διαχειριστές επενδύσεων».
Ευκταία, κατά την άποψη του υπογράφοντος, μια διατύπωση με το ακόλουθο, περίπου, περιεχόμενο:
«…το Ταμείο υποχρεούται να συνάπτει, για περιορισμένο χρόνο (που δεν θα υπολείπεται το ένα έτος και δεν θα υπερβαίνει τα τρία) συμβάσεις διαχείρισης έως το 1/5, κατά περίπτωση, των περιουσιακών του στοιχείων με εξωτερικούς διαχειριστές επενδύσεων, το έργο των οποίων σε τακτά χρονικά διαστήματα θα αξιολογείται με βάση τις παραμέτρους που θα τεθούν από εκδοθησόμενη ΚΥΑ…»
Το νομοσχέδιο για την επικουρική ασφάλιση κινείται, αναμφίβολα, προς την ορθή κατεύθυνση. Η επιλογή, και μόνον, του κεφαλαιοποιητικού συστήματος έναντι του πολλαπλά προβληματικού (λόγω δημογραφικών δεδομένων) διανεμητικού, θα ήταν από μόνη της αρκετή για το θετικό πρόσημο.
Καθώς, όμως, υπάρχουν ατέλειες που επιδέχονται περαιτέρω βελτιώσεων, ας μη μείνουμε, στατικά, στα όποια θετικά του νομοσχεδίου.
Και, περαιτέρω, ας μην επιλέξουμε, μόνον, την περαιτέρω βελτίωσή του για το καλό των επόμενων γενεών και, εν τέλει, της εθνικής μας οικονομίας.
Αξίζει να χρησιμοποιήσουμε το συγκεκριμένο νομοσχέδιο ως πρότυπο-βάση για την εν γένει αναμόρφωση του ασφαλιστικού συστήματος.
Τα οφέλη θα είναι συγκλονιστικά.
Για όλους μας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 15 Αυγούστου 2021.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.