Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας μας απασχόλησε η ευθύνη των μελών του ΔΣ και οι προϋποθέσεις ευθύνης τους. Επίσης, οι λόγοι απαλλαγής και άρσης της.
Εφόσον όμως, εν τέλει, θεμελιωθεί ευθύνη μέλους ΔΣ, το ΔΣ «έχει την υποχρέωση έγκαιρης, πλήρους και επιμελούς άσκησης των αξιώσεων της εταιρείας…σταθμίζοντας το εταιρικό συμφέρον». Αυτή ακριβώς η υποχρέωση θα μας απασχολήσει στο παρόν: της άσκησης εταιρικής αγωγής.
Γενικές Παρατηρήσεις – Σκοπός Της Διάταξης
Συχνά, κατά τη λειτουργία της ΑΕ, διακυβεύονται τα συμφέροντα και εταιρική της περιουσία. (Κατ’ επέκταση, τα συμφέροντα των μετόχων και των εταιρικών της δανειστών). Κρίνεται απαραίτητο, ως εκ τούτου, να διασφαλίζεται η επιδίωξη των τυχόν, έναντι τρίτων, αξιώσεών της. Αρμόδιο όργανο δεν είναι άλλο από το ΔΣ και τα τυχόν υποκατάστατα όργανα (άρ. 87 ν.4548/18).
Προκειμένου να διασφαλιστεί η πραγμάτωση των αξιώσεων της εταιρείας που γεννώνται από παράβαση καθήκοντος μέλους ΔΣ, κρίθηκε σκόπιμο από το νομοθέτη να εξειδικεύσει και θωρακίσει τον συγκεκριμένο κανόνα. Αξιοσημείωτο, μάλιστα, είναι πως δεν δόθηκε απόλυτη-διακριτική ευχέρεια στο ΔΣ να αποφασίσει (ή όχι-για οποιονδήποτε λόγο) την επιδίωξη των συγκεκριμένων αξιώσεων.
Είναι δεδομένο πως η άσκηση της εταιρικής αγωγής εμπίπτει, καταρχήν, στη διαχειριστική αρμοδιότητα του ΔΣ, το οποίο, όμως, οφείλει να την ασκεί κατά τρόπο που συνάδει προς το εταιρικό συμφέρον (άρθρ. 103). Το ΔΣ, λοιπόν, θα κληθεί να σταθμίσει διάφορους παράγοντες για να διαπιστώσει εάν, πράγματι, πρόκειται να επωφεληθεί η εταιρεία από την έγερση εταιρικής αγωγής. Σε κάθε περίπτωση, το ΔΣ αποφασίζει τι ακριβώς θα πράξει, φέροντας ίδιο κίνδυνο (βλ. Αιτιολογική Έκθεση του ν. 4548/2018 επί του άρ. 103). Το άρθρο 103, όπως και τα επόμενα αυτού (άρ. 104-106), συμπληρώνουν, από άποψη διαδικαστική, τη διάταξη περί ευθύνης των μελών ΔΣ (άρ. 102).
Δικονομικά Ζητήματα
Σε περίπτωση εταιρικής αγωγής, αντικείμενο της συναφούς δίκης θα αποτελέσει η αναζήτηση αποζημίωσης για τη ζημία που υπέστη η εταιρεία από παράβαση καθήκοντος (νυν-πρώην) μελών ΔΣ (άρ. 102 §1). Η εταιρική αγωγή εκδικάζεται κατά την τακτική διαδικασία.
Η εν λόγω αγωγή, όμως, δεν θα πρέπει να συγχέεται με την αίτηση μετόχων για τον διορισμό ειδικού εκπροσώπου στην περίπτωση που το ΔΣ αδρανεί. Στη συγκεκριμένη δίκη (άρ. 105) ελέγχεται η συνδρομή των προϋποθέσεων για τον σχετικό διορισμό με σκοπό την άσκηση της εταιρικής αγωγής (:ζήτημα που θα μας απασχολήσει σε επόμενη αρθρογραφία μας).
Αρμόδιο για όλες τις εταιρικές διαφορές, άρα και για την εν λόγω εταιρική αγωγή, είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο της έδρας της εταιρείας (άρ. 3 §1).
Περιεχόμενο Ρύθμισης
Διακριτική Ευχέρεια ΔΣ Για Άσκηση Εταιρικής Αγωγής
Αρμόδιο να αποφασίσει, σχετικά με την έγερση ή μη της εταιρικής αγωγής είναι (όπως ήδη αναφέρθηκε) το ΔΣ. Τούτο συνάδει, άλλωστε, με το γεγονός ότι το ΔΣ είναι το αρμόδιο όργανο διαχείρισης της εταιρικής περιουσίας (άρ. 86 §1). Εκ περισσού να σημειωθεί πως η αρμοδιότητα του ΔΣ ισχύει ανεξαρτήτως του βαθμού πταίσματος του υπεύθυνου για τη ζημία μέλους του ΔΣ.
Η συγκεκριμένη αρμοδιότητα του ΔΣ γινόταν δεκτή από την θεωρία και υπό το προϊσχύσαν καθεστώς-μολονότι τούτο δεν προέκυπτε ευθέως από το νόμο (άρ. 22β κ.ν. 2190/1920). Ωστόσο, με σειρά αποφάσεων (οι οποίες έχουν επικριθεί προς τούτο από τη θεωρία), γινόταν δεκτό ότι το ΔΣ μπορεί να ασκήσει αυτοβούλως εταιρική αγωγή μόνον εάν διαπιστωνόταν ότι η ζημία της εταιρείας οφειλόταν «…σε πράξεις του μέλους του συμβουλίου οφειλόμενες σε δόλο.» (ενδ.: 5/2015 ΟλΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Σε περιπτώσεις, αντίθετα, αμέλειας απαιτούνταν, προηγουμένως απόφαση ΓΣ ή υποβολή αιτήματος της μειοψηφίας των μετόχων (:ανερχόμενη στο 1/10 του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου).
Εταιρικό Συμφέρον
Όριο στη διακριτική ευχέρεια του ΔΣ να αποφασίσει για την άσκηση ή μη της αγωγής σε βάρος του παραβάτη-μέλους του συνιστά το συμφέρον της εταιρείας. Επιδεικνύοντας την απαιτούμενη επιμέλεια για τον χειρισμό των εταιρικών υποθέσεων, το ΔΣ πρέπει να κρίνει αν θα ασκήσει την εταιρική αγωγή, τον χρόνο άσκησής της, το αντικείμενό της κ.ο.κ.
Καταρχάς, έχει υποχρέωση να εντοπίσει αν υφίσταται ζημία της εταιρείας και ποια μέλη του ΔΣ (υποκατάστατα ή/και τρίτοι) ευθύνονται. Έπειτα, πρέπει να σταθμίσει διάφορους παράγοντες για να λάβει τη συμφέρουσα απόφαση για την εταιρεία. Λ.χ. το κόστος της δίκης, την πιθανότητα ευδοκίμησης, τις αποδεικτικές δυσκολίες, τις πιθανές επιπτώσεις στην πελατεία και κ.ο.κ.
Η ίδια η αιτιολογική έκθεση του νόμου επί του άρθρου 103, διαφωτίζει τη σχετική υποχρέωση του ΔΣ. Συγκεκριμένα, αναφέρει περιπτώσεις, κατά τις οποίες το εταιρικό συμφέρον επιτάσσει να μην ασκηθεί η εταιρική αγωγή. Όπως, ειδικότερα, αναφέρει: «πράγματι το εταιρικό συμφέρον ενδέχεται υπό τις συνθήκες της συγκεκριμένης περίπτωσης να αντιτίθεται προφανώς στην άσκηση των αξιώσεων, αν η σύγκριση ωφέλειας και ζημίας είναι αρνητική, π.χ. όταν υπάρχει κίνδυνος έντονης αρνητικής δημοσιότητας σε βάρος της εταιρείας, ή ανάλωσης των προσπαθειών και των πόρων της σε μακροχρόνιο και αμφίβολης έκβασης δικαστικό αγώνα, ιδίως ενόψει της αφερεγγυότητας της αντίδικης πλευράς κ.λπ. Σε κάθε περίπτωση, το ΔΣ αποφασίζει τι ακριβώς θα πράξει με δικό του κίνδυνο (ευθύνης), θα οφείλει δε να είναι σε θέση να εξηγήσει για ποιο λόγο δεν έχει προχωρήσει στην άσκηση των αξιώσεων.».
Είναι, προφανώς, αναγκαία, η από μέρους του ΔΣ στάθμιση του εταιρικού συμφέροντος αλλά και η αξιολόγηση της νομιμότητας της άσκησης ή μη των αξιώσεων της εταιρείας. Όμως, όλα τούτα θα κριθούν, όπως είναι εύλογο, βάσει των δεδομένων που ίσχυαν κατά τον χρόνο λήψης της απόφασης για την άσκηση (ή μη) της εταιρικής αγωγής (βλ. Αιτιολογική Έκθεση επί του άρ. 103).
Δέσμια Αρμοδιότητα
Μοναδική περίπτωση δέσμιας αρμοδιότητας του ΔΣ ως προς την άσκηση της εταιρικής αγωγής συνιστά η περίπτωση που προηγείται έγγραφη αίτηση της πλειοψηφίας των μετόχων για άσκηση της εταιρικής αγωγής (άρ. 104 §4). Στην προκείμενη περίπτωση το ΔΣ υποχρεούται να ασκήσει εταιρική αγωγή αμελλητί χωρίς, μάλιστα, να προβεί σε τυχόν στάθμιση κόστους-οφέλους.
Η συγκεκριμένη πρόβλεψη περιόρισε το εύρος των αντίστοιχων περιπτώσεων που προβλέπονταν υπό το προϊσχύσαν καθεστώς.
Ευθύνη Μελών ΔΣ
Ερώτημα προκύπτει ως προς την ευθύνη του ΔΣ από τη μη τήρηση της υποχρέωσης «έγκαιρης, πλήρους και επιμελούς άσκησης των αξιώσεων της εταιρείας…σταθμίζοντας το εταιρικό συμφέρον.».
Στην περίπτωση που το ΔΣ υπερβεί τα όρια της ως άνω διακριτικής του ευχέρειας, υπέχει ευθύνη (κατ’ άρ. 102). Εκτός, αν επικαλεστεί τους λόγους και αποδείξει ότι προτιμότερη επιλογή για την εταιρεία συνιστά η μη άσκηση της εταιρικής αγωγής. Το ΔΣ, στην περίπτωση αυτή, θα προσφύγει στις αποδεικτικές διευκολύνσεις του κανόνα της επιχειρηματικής κρίσης (business judgement rule).
Περαιτέρω, γίνεται δεκτό από τη θεωρία, ότι στην περίπτωση αυτή το ΔΣ δεν έχει τη δυνατότητα να επικαλεστεί ότι ενήργησε δυνάμει προηγούμενης απόφασης της ΓΣ, οπότε και να απαλλαγεί από την ευθύνη του. Τούτο διότι η διάταξη του άρθρου 103 εδ. α΄ είναι ειδικότερη και ως εκ τούτου, υπερισχύει της διάταξης του άρθρου 102 παρ. 4 εδ. α΄. Παράλληλα, γενομένου δεκτού του αντιθέτου, θα υφίστατο καταστρατήγηση της διάταξης που θέτει αυστηρές προϋποθέσεις για την παραίτηση ή συμβιβασμό από σχετικές εταιρικές αξιώσεις (άρ. 102 §7 εδ. α΄).
Υποχρέωση Παροχής Εξηγήσεων Για Μη Άσκηση Της Εταιρικής Αγωγής
Όπως ρητά προβλέπει (το πρώτον) ο ν. 4548/2018, το ΔΣ «οφείλει να παρέχει στους μετόχους εξηγήσεις για την τυχόν μη άσκηση των αξιώσεων», οι οποίες προκύπτουν δυνάμει του άρθρου 102 §1 (άρ. 103 εδ. β´).
Από το γράμμα της διάταξης προκύπτει υποχρέωση παροχής εξηγήσεων σε όλους τους μετόχους με πρωτοβουλία του ΔΣ-χωρίς, δηλ., να απαιτείται να προηγηθεί προηγούμενο, σχετικό αίτημα από μέτοχο. Άλλωστε, οι μέτοχοι ενδέχεται να αγνοούν τυχόν αναφυόμενη υποχρέωση περί παροχής εξηγήσεων.
Ωστόσο, η νομοθετική πρόβλεψη εγείρει ερωτήματα σχετικά με την εφαρμογή της, ιδίως, από άποψη διαδικαστική. Επίσης, σχετικά με τις συνέπειες που αναφύονται σε περίπτωση μη τήρησης της σχετικής υποχρέωσης.
Μολονότι ο τρόπος παροχής εξηγήσεων δεν προκύπτει, σαφώς τούτη μπορεί να λάβει χώρα στο πλαίσιο ΓΣ. Δεν θα πρόκειται, βέβαια, για θέμα επί του οποίου η ΓΣ θα κληθεί να λάβει απόφαση. Είναι δυνατό, ωστόσο, να συζητηθεί, λ.χ., υπό τίτλους θεμάτων πρόσκλησης της ΓΣ όπως: «λοιπά θέματα» ή «ανακοινώσεις» (:όπως ενδείκνυται να προσθέτουμε). Γίνεται, βέβαια, εύλογα δεκτό ότι δεν αποκλείεται η παροχή εξηγήσεων εκτός ΓΣ, λ.χ. μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.
Σε περίπτωση μη παροχής ή πλημμελούς παροχή εξηγήσεων από το ΔΣ εύλογα ερωτάται κανείς εάν γεννάται υπέρ των κατ’ ιδίαν μετόχων ενοχική αξίωση. Υποστηρίζεται ότι γεννάται σχετική αξίωση. Σε κάθε περίπτωση, όμως, μόνον όταν έχει ζητηθεί η παροχή εξηγήσεων από κατ’ ιδίαν μετόχους, εκτός πλαισίου ΓΣ (άλλως, θα πρόκειται -ως υποστηρίζεται- για διεύρυνση των δικαιωμάτων της μειοψηφίας -άρ. 141 §§6-8).
Για την άσκηση μιας αγωγής, με περιεχόμενο την παράβαση της υποχρέωσης παροχής εξηγήσεων, νομιμοποιείται ενεργητικά οποιοσδήποτε μέτοχος. Εντούτοις, διχογνωμία επικρατεί ως προς την παθητική νομιμοποίηση (δεδομένου, άλλωστε, ότι το ΔΣ ως συλλογικό όργανο δεν έχει ικανότητα δικαίου και διαδίκου). Συγκεκριμένα, υποστηρίζεται αφενός ότι εναγόμενοι θα είναι, ατομικά, όλοι οι σύμβουλοι αφετέρου η εταιρεία. Πληρέστερη προστασία φαίνεται, ωστόσο, να παρέχεται αν γίνει δεκτό ότι νομιμοποιούνται σωρευτικά τόσο οι σύμβουλοι ατομικά όσο και η εταιρεία (απλή ομοδικία-άρ. 74 ΚΠολΔ).
Ως προς τη διαδικασία εκδίκασης, ο νόμος σιωπά. Ωστόσο, ως υποστηρίζεται, δέον η αξίωση για παροχή εξηγήσεων να εκδικάζεται κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων (κατ’ αναλογική εφαρμογή του άρ. 141 §8).
Η άσκηση της εταιρικής αγωγής σε βάρος των παραβατών (μελών ΔΣ, υποκαταστάτων οργάνων) εντάσσεται στις αρμοδιότητες και διακριτική, κατά βάση, ευχέρεια του ΔΣ. Ενδεχόμενη απόφασή του, όμως, για μη έγερσή της (όπου τέτοια περιθώρια υφίστανται) θα πρέπει να λαμβάνεται με περίσσεια φειδώ και τεκμηρίωση. Διαφοροποιούνται τα δεδομένα στην περίπτωση που το αίτημα για την άσκηση της εταιρικής αγωγής υποστηρίζεται από μετόχους μειοψηφίας ή, πολύ περισσότερο, πλειοψηφίας. Περί αυτών, όμως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 28 Μαΐου 2023.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.