Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στο δικαίωμα της μειοψηφίας να ζητήσει την εξαγορά των μετοχών της από την ΑΕ (άρ. 45 ν. 4548/2018). Θα μας απασχολήσει εδώ μια αντίστοιχη αξίωσή της: Εκείνη που αφορά την αξίωση εξαγοράς των μετοχών του μειοψηφούντος (αυτή τη φορά όχι από την ΑΕ αλλά) από τον πλειοψηφούντα μέτοχο. Το δικαίωμα εξαγοράς αυτό ρυθμίζεται στο άρθρο 46 ν. 4548/2018, κατά τρόπο όμοιο σε σχέση με το προϊσχύσαν άρθρο 49β κ.ν. 2190/1920.
Έννοια
Το δικαίωμα εξαγοράς που επιχειρούμε να προσεγγίσουμε στο παρόν, συνιστά δικαίωμα εξόδου των μετόχων της μειοψηφίας (έως 5% του μετοχικού κεφαλαίου) έναντι ανταλλάγματος (:«sell out»). Τις μετοχές αποκτά, υποχρεωτικά-σε περίπτωση ευδοκίμησης της σχετικής δικαστικής διαδικασίας, ο πλειοψηφών μέτοχος (95%+ του μετοχικού κεφαλαίου)˙ o τελευταίος, μάλιστα, θα οφείλει και το αντάλλαγμα/τίμημα που, δικαστικά, θα οριστεί.
Σκοπός
Το συγκεκριμένο δικαίωμα εξαγοράς συνιστά ένα, ακόμα, βέλος στη φαρέτρα της μειοψηφίας για την προάσπιση των συμφερόντων της. Για την «έξοδο» των μειοψηφούντων μετόχων δεν απαιτείται η συνδρομή συγκεκριμένου λόγου ή διαπίστωση του «ιδιαίτερα ασύμφορου» της παραμονής τους στην ΑΕ (όπως, αντίστοιχα, απαιτείται για την εφαρμογή του άρθρου 45-για την εξαγορά, δηλ., μετοχών μειοψηφίας από την ΑΕ). Ο λόγος είναι απολύτως αδιάφορος στην προκειμένη περίπτωση. Αρκούν συγκεκριμένοι συσχετισμοί μειοψηφίας/πλειοψηφίας και η δικαστική διάγνωση των, κατά νόμο, προϋποθέσεων.
Ο απεγκλωβισμός της μειοψηφίας από την ΑΕ γίνεται με ταυτόχρονη-άμεση ενίσχυση της μετοχικής θέσης του πλειοψηφούντος μετόχου. Ο μικρομέτοχος αποδεσμεύεται από ένα μετοχικό σχήμα στο οποίο οι ισορροπίες δυνάμεων έχουν σημαντικά μεταβληθεί, σε σχέση με όσες ίσχυαν κατά την ίδρυση της ΑΕ ή κατά την είσοδό του σε αυτήν. Παράλληλα, ο πλειοψηφών μέτοχος είναι ενδεχομένο να αποτελέσει τον μοναδικό, πλέον, μέτοχο της ΑΕ. Να απαλλαγεί, δηλαδή, από (έστω και μικρές ποσοστιαία-συχνά, όμως, ενοχλητικές) μειοψηφίες. Η δυνητικά διαμορφούμενη, με την άσκηση για το συγκεκριμένο δικαίωμα εξαγοράς, «ενός ανδρός αρχή» είναι ενδεχόμενο να είναι προβληματική σε ουσιαστικό και, ιδίως, νομικό επίπεδο˙ ενδεχομένως, όμως, να είναι και, υπό προϋποθέσεις, επωφελής. Σε κάθε περίπτωση: εναπόκειται στον μόνο ή κατέχοντα συντριπτική πλειοψηφία μέτοχο της ΑΕ το δικαίωμα της επιλογής. Διατηρεί όμως, σε κάθε περίπτωση, το δικαίωμα να επιτρέψει την είσοδο νέων μετόχων που ο ίδιος θα επιλέξει.
Δημόσια Πρόταση(;)
Η περίπτωση εξαγοράς μετοχών μειοψηφίας από την ΑΕ δεν είναι δυνατό να συντρέχει στην περίπτωση των εισηγμένων (άρ. 45 §7). Τούτο, ωστόσο, δεν ισχύει στην περίπτωση που εξετάζουμε.
Το εδώ διερευνώμενο δικαίωμα εξαγοράς (για την αγορά των μετοχών του μειοψηφούντος από τον πλειοψηφούντα μέτοχο) ισχύει και επί εισηγμένων. Με την επιφύλαξη, πάντως (άρ. 46 §1, εδ. α΄), των διατάξεων και διαδικασίας σχετικά με την υποβολή δημόσιας πρότασης για την αγορά κινητών αξιών (άρ. 28 ν. 3461/2006). Οι τελευταίες, ως ειδικότερες, ορθότερο είναι να θεωρηθεί ότι αποκτούν προβάδισμα εφαρμογής. Αποκλείεται, άλλωστε, η παράλληλη εφαρμογή τους καθώς απαιτούν την πλήρωση διαφορετικών προϋποθέσεων. Στο παρόν, πάντως, αποκλειστικά θα περιοριστούμε στις προϋποθέσεις του άρθρου 46-στις μη εισηγμένες, δηλαδή, ΑΕ.
Ποσοστά Μειοψηφούντος & Πλειοψηφούντος
Το (έως) 5% ποσοστό του μειοψηφούντος
Ο φορέας για το δικαίωμα εξαγοράς θα πρέπει, αυτονοήτως, να είναι μέτοχος. Δεν ενδιαφέρει, όμως, το είδος ή η κατηγορία των μετοχών τις οποίες κατέχει (λ.χ. αν πρόκειται για κοινές ή προνομιούχες).
Ο μέτοχος μειοψηφίας πρέπει να κατέχει ποσοστό έως 5% του συνολικού (αναληφθέντος και όχι, κατ’ ανάγκη, καταβεβλημένου) μετοχικού κεφαλαίου. Τούτο σημαίνει ότι το συγκεκριμένο δικαίωμα είναι δυνατό να γεννηθεί σε περισσότερους του ενός μικρομετόχους. Εναπόκειται, τότε, στον καθένα από αυτούς να αξιώσει (ή μη) την εξαγορά των μετοχών του από τον πλειοψηφούντα (με 95%+ ποσοστό του συνολικού μετοχικού κεφαλαίου).
Το 95%+ ποσοστό του πλειοψηφούντος
Η διαμόρφωση του 95%+ ποσοστού
Ο πλειοψηφών μέτοχος θα πρέπει να συγκεντρώνει (κατά λογική ακολουθία με την προηγούμενη προϋπόθεση) ποσοστό μεγαλύτερο του 95% του συνολικού (έστω και, μόνον, αναληφθέντος) μετοχικού κεφαλαίου. Η συγκέντρωση του εν λόγω ποσοστού θα πρέπει να έχει λάβει χώρα σε χρόνο μεταγενέστερο της ίδρυσης της ΑΕ. Η συγκεκριμένη επιλογή του νομοθέτη μοιάζει εύλογη: ως άξια προστασίας κρίνονται τα δικαιώματα της μειοψηφίας εξαιτίας, ακριβώς, της μεταβολής των μετοχικών ισορροπιών της ΑΕ. Αντίθετα, κατά την ίδρυσή της, ο μέτοχος της μειοψηφίας συνειδητά επιλέγει να μετέχει-στη βάση του όποιου μετοχικού σχήματος. Δικαίωμα μεταμέλειας δεν αναγνωρίζεται στην περίπτωση αυτή.
Γίνεται δεκτό, ωστόσο, ότι το εν λόγω δικαίωμα ασκείται και στην περίπτωση που ο πλειοψηφών μέτοχος κατείχε κατά την ίδρυση ποσοστό μεγαλύτερο από 95%, έπειτα μειώθηκε κάτω από αυτό μεταβιβάζοντας μετοχές του, και εκ νέου το υπερέβη.
Ο συνυπολογισμός στο 95%+
Το συγκεκριμένο (υπερβάλλον του 95%) ποσοστό δεν απαιτείται να κατέχεται αποκλειστικά από έναν μέτοχο. Συνυπολογίζονται (άρ. 46 §1, εδ. β΄) τα ποσοστά που κατέχουν:
(α) συνδεδεμένες με αυτόν επιχειρήσεις (κατά την έννοια του άρθρου 32 του ν. 4308/2014) και
(β) τα στενά μέλη οικογένειας αυτού (:close family member-Παρ. Α΄ ν. 4308/2014). Ως στενό μέλος οικογένειας ενός προσώπου ορίζεται εκείνο το μέλος της οικογένειάς του, που μπορεί να αναμένεται ότι επηρεάζει ή επηρεάζεται από το πρόσωπο αυτό κατά την ενασχόλησή του με την οντότητα (εννοείται, εν προκειμένω, με την ΑΕ). Ως στενά μέλη ρητά προβλέπονται: «…Ο(η) σύζυγος ή ο(η) σύντροφος με τον(την) οποίο(α) συγκατοικεί το πρόσωπο (εννοείται, εν προκειμένω, ο πλειοψηφών μέτοχος). …Τα εξαρτώμενα μέλη, συμπεριλαμβανομένων ανιόντων ή κατιόντων συγγενών, του προσώπου ή του(της) συζύγου του(της) ή του(της) συντρόφου του(της), με τον(την) οποίο(α) συγκατοικεί το πρόσωπο.». Αναγκαία, όμως, η περιστολή της ερμηνείας της συγκεκριμένης διάταξης όταν ο πλειοψηφών μέτοχος δεν ασκεί επιρροή στα συγκεκριμένα πρόσωπα και δεν δρουν, κατ’ αποτέλεσμα, ως ομάδα.
Απόκτηση & Διατήρηση Του 95%
Δεν είναι αναγκαίος (κατά το άρθρο 46) συγκεκριμένος, ελάχιστος, χρόνος διακράτησης του συγκεκριμένου, αυξημένου, ποσοστού από τον πλειοψηφούντα μέτοχο προκειμένου να γεννηθεί το εδώ εξεταζόμενο δικαίωμα. Δεν είναι λογικό όμως, από την άλλη πλευρά, να γίνει ανεκτή η (σκόπιμη ή κατά το φαινόμενο) μείωση του μετοχικού ποσοστού του πλειοψηφούντος με σκοπό την καταστρατήγηση της ανωτέρω υποχρέωσής του. Γίνεται δεκτό, στο συγκεκριμένο πλαίσιο, πως αν ο πλειοψηφών μέτοχος (ή συνδεδεμένα ή στενά συγγενικά με αυτόν πρόσωπα) μεταβιβάσουν τις μετοχές μετά την έναρξη σχετικής δίκης, ο μειοψηφών μέτοχος δεν χάνει τη αξίωσή του. Ούτε η δίκη καθίσταται άνευ αντικειμένου. Αντίθετα, η εκδοθησόμενη απόφαση θα δεσμεύει τους καθολικούς, οιονεί καθολικούς ή ειδικούς διαδόχους των προαναφερόμενων μετόχων.
Προθεσμία Άσκησης
Ο νομιμοποιούμενος ενεργητικά μέτοχος μειοψηφίας έχει τη δυνατότητα να ασκήσει αγωγή για την εξαγορά των μετοχών του εντός αποκλειστικής/αποσβεστικής προθεσμίας πέντε ετών (άρ. 46 §1, εδ. α΄). Εκκινεί η συγκεκριμένη προθεσμία με την απόκτηση από τον πλειοψηφούντα μέτοχο της κυριότητας μετοχών με τις οποίες υπερβαίνει το 95% του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ. Με την άπρακτη παρέλευση της πενταετίας, ο μειοψηφών μέτοχος χάνει, οριστικά, τη δυνατότητα να επιδιώξει, δικαστικά, την εξαγορά των μετοχών του από τον πλειοψηφούντα.
Η Άσκηση Του Δικαιώματος Εξαγοράς
Το δικαίωμα εξαγοράς (άρ. 46) ασκείται με αγωγή ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου της έδρας της ΑΕ, το οποίο δικάζει κατά την τακτική διαδικασία. Ενεργητικά νομιμοποιείται, όπως ήδη αναφέρθηκε, ο μέτοχος (ή οι μέτοχοι) μειοψηφίας με ποσοστό 5% (ή μικρότερο).
Παθητικά νομιμοποιείται, αυτονοήτως, ο πλειοψηφών μέτοχος. Σε περίπτωση, όμως, που λαμβάνει χώρα συνυπολογισμός ποσοστών δεν υπάρχει σύμπνοια θεωρίας και νομολογίας ως προς το ζήτημα της παθητικής νομιμοποίησης. Υποστηρίζεται στη θεωρία ότι, στην περίπτωση αυτή, παθητικά νομιμοποιούνται όλοι οι μέτοχοι το ποσοστό των μετοχών των οποίων συνυπολογίζεται. Η νομολογία, ωστόσο, έχει κρίνει ότι παθητικά και στην περίπτωση αυτή νομιμοποιείται μόνον ο πλειοψηφών μέτοχος (1716/2016 ΕφΑθ, ΤΝΠ QUALEX). Η θέση αυτή αξιολογείται ως εσφαλμένη. Αφενός γιατί, ύστερα από την εξαγορά, θα μεταβληθούν τα ποσοστά συμμετοχής όσων μετόχων συνυπολογίστηκαν. Αφετέρου γιατί ο πλειοψηφών μέτοχος είναι ενδεχόμενο να μην είναι ένας (στην περίπτωση, λ.χ., συζύγων με ποσοστά 46% έκαστος).
Η αγωγή που θα ασκηθεί είναι αναγνωριστική κατά το σκέλος της που αφορά την ύπαρξη του δικαιώματος εξαγοράς και τον υπολογισμό της αξίας των μετοχών˙ καταψηφιστική, κατά το σκέλος και αίτημά της για καταδίκη του πλειοψηφούντος μετόχου σε εξαγορά των μετοχών του μειοψηφούντος σε συγκεκριμένη τιμή.
Εφόσον η αγωγή γίνει δεκτή, η δικαστική απόφαση θα προσδιορίσει το δίκαιο και εύλογο αντάλλαγμα που θα λάβει ο μέτοχος της μειοψηφίας. Για τον προσδιορισμό του ανταλλάγματος το δικαστήριο είναι δυνατό να διατάξει πραγματογνωμοσύνη από δύο ορκωτούς ελεγκτές ή μία ελεγκτική εταιρεία.
Το δικαίωμα του μειοψηφούντος μετόχου ΑΕ για (αναγκαστική) εξαγορά των μετοχών του από τον πλειοψηφούντα (ιδιοκτήτη μετοχών του 95%+ του μετοχικού της κεφαλαίου) είναι πρόδηλο πως τα συμφέροντα του πρώτου εξυπηρετεί. Από μιαν άλλη οπτική γωνία, όμως, και τα συμφέροντα του πλειοψηφούντος αλλά και της ίδιας της εταιρείας εξυπηρετούνται και προάγονται: απαλλάσσονται, αμφότεροι, από έναν (κατά κανόνα) όχι φιλικό-μειοψηφούντα μέτοχο. Η ομόθυμη υποστήριξη των εναπομενόντων θα συμβάλλει, αναμφίβολα, προς τη θετική κατεύθυνση.
Θα μπορούσε, άραγε, να αναγνωριστεί στον πλειοψηφούντα μέτοχο η πρωτοβουλία των κινήσεων για μια αντίστοιχη εξαγορά; Η απάντηση σε επόμενη αρθρογραφία μας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 14 Αυγούστου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.