Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με τον πολυσήμαντο ρόλο του ΔΣ. Eξετάσαμε, μεταξύ άλλων, τις αρμοδιότητες και εξουσίες του˙ επιπρόσθετα: το εύρος των εξουσιών του. Αναφερθήκαμε στην αρχή της συλλογικής δράσης του ΔΣ (άρ.77 §2 εδ. β’ ν. 4548/2018) αλλά και τις αποκλίσεις της˙ για τη δυνατότητα, λ.χ. ανάθεσης εξουσιών του ΔΣ σε μεμονωμένα μέλη του ή τρίτους. Περί των συγκεκριμένων αποκλίσεων, ειδικότερα, το παρόν.
Διορισμός Υποκατάστατων Οργάνων
Γενικά
Ισχύει, γενικά, η (ενδοτικού δικαίου) αρχή πως το ΔΣ δρα συλλογικά. Η συγκεκριμένη, όμως, αρχή, δεν είναι ανεξαίρετη. Είναι δυνατό, λ.χ., το ΔΣ να αναθέτει τις εξουσίες της διαχείρισης και εκπροσώπησης της ΑΕ σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα (:φυσικά ή νομικά). Μέλη του ή μη. Τα συγκεκριμένα πρόσωπα αναφέρονται, συνολικά, ως «υποκατάστατα» ή «υποδεέστερα».
Η ανάθεση αρμοδιοτήτων του ΔΣ σε υποκατάστατα όργανα συνιστά, στην πράξη, τον κανόνα λειτουργίας του: το ΔΣ λειτουργεί δια των υποκατάστατων οργάνων του. Τούτο μοιάζει εύλογο. Απλοποιείται, με τον τρόπο αυτό, η καθημερινότητα της ΑΕ. Εξασφαλίζεται η ταχύτητα των συναλλαγών της. Καθίσταται αποτελεσματικότερη η άσκηση των καθηκόντων και έργου του ΔΣ. Διευκολύνεται η διαχείριση πολύπλοκων ζητημάτων.
Προϋποθέσεις
Η ανάθεση (οργανικών) εξουσιών σε υποκατάστατα όργανα απαιτεί την τήρηση όσων διατυπώσεων δημοσιότητας προβλέπονται (όχι, πάντως, αναγκαίων για την ισχύ της). Προϋποτίθεται, όμως, σωρευτικά: ύπαρξη ειδικής καταστατικής πρόβλεψης (άρ. 87 §1 εδ. α΄-1096/1976 ΟλΑΠ) και λήψη σχετικής απόφασης του ΔΣ. Αναλυτικότερα:
(α) Καταστατική Πρόβλεψη: Η απαίτηση ύπαρξης ειδικής καταστατικής πρόβλεψης ως προϋπόθεση για την ανάθεση οργανικών εξουσιών σε υποκατάστατα όργανα δεν απορρέει μόνον από το νόμο για τις ΑΕ (:άρ. 87 §1 εδ. α΄). Αντίστοιχες προβλέψεις συναντώνται και σε άλλες διατάξεις (:άρ. 65, 67 και 68 ΑΚ-1085/2019 ΤΝΠ QUALEX). Οι προβλέψεις, ωστόσο, του νόμου για τις ΑΕ υπερισχύουν, ως ειδικότερες, έναντι εκείνων (1510/2006 ΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Σε περίπτωση ανυπαρξίας ειδικής καταστατικής πρόβλεψης, τυχόν ανάθεση εξουσίας εκπροσώπησης σε μέλος του ΔΣ ή τρίτο εξομοιώνεται με παροχή πληρεξουσιότητας (άρ. 211 ΑΚ επ. -1252/2016 ΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Το καταστατικό είναι δυνατό να ορίζει τους τομείς για τους οποίους το ΔΣ θα δικαιούται να προβαίνει σε ανάθεση εξουσιών διαχείρισης και εκπροσώπησης. Είναι δυνατό, επίσης, να θέτει πρόσθετους όρους. Να περιορίζει, λ.χ., τον κύκλο των υποψήφιων υποκατάστατων προσώπων με αποκλεισμό, ενδεικτικά, των τρίτων. Η τήρηση τέτοιου περιεχομένου όρων θα αποτελέσει πρόσθετη προϋπόθεση για τη νομιμότητα τυχόν ανάθεσης. Το καταστατικό είναι δυνατό, ταυτόχρονα, να ορίζει και τον τρόπο δράσης των υποκατάστατων οργάνων (λ.χ. με σύμπραξη περισσοτέρων ή για συγκεκριμένες, μόνον, συναλλαγές).
Δεν αποκλείεται ο διορισμός υποκατάστατων οργάνων από μέρους του ΔΣ να ορίζεται από το καταστατικό ως επιβεβλημένος/υποχρεωτικός. Επικρατεί, όμως, διχογνωμία ως προς τη δεσμευτικότητα ενός τέτοιου διορισμού. Κατά την κρατούσα στη νομολογία (και ορθή) άποψη, γίνεται δεκτό ότι το ΔΣ οφείλει να συμμορφωθεί με την καταστατική «εντολή» (ενδ. 7119/2004 ΕφΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Στη θεωρία, αντίθετα, φαίνεται να κρατεί η θέση περί διατήρησης από το ΔΣ της διακριτικής ευχέρειας να επιλέξει εάν θα προβεί σε υποκατάσταση και, σε καταφατική περίπτωση, ποια επιμέρους πρόσωπα θα διορίσει.
Ωστόσο, η προϋπόθεση της ειδικής καταστατικής πρόβλεψης επιδέχεται αποκλίσεις. Μεταξύ άλλων: (i) ο δικαστικός διορισμός ειδικού εκπροσώπου της εταιρείας για τη διεξαγωγή δίκης ακύρωσης απόφασης ΓΣ (άρ. 137 §3) και (ii) ο δικαστικός διορισμός ειδικού εκπροσώπου της εταιρείας για την άσκηση αγωγής κατά μελών του ΔΣ (άρ. 105).
(β) Απόφαση Του ΔΣ: Εφόσον υπάρχει η απαιτούμενη καταστατική πρόβλεψη/δυνατότητα θα πρέπει να λάβει χώρα, στη συνέχεια, η λήψη της σχετικής απόφασης του ΔΣ για τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων του.
Σημειώνεται, πάντως, πως είναι άκυρη τυχόν ανάθεση από το ΔΣ σε άλλο όργανο (λ.χ. στη ΓΣ ή τρίτο) της εξουσίας του να υποκαθίσταται (το ΔΣ) στην άσκηση των αρμοδιοτήτων του. Τούτη η απαγόρευση, μάλιστα, μοιάζει εύλογη καθώς αντιβαίνει στην αρχή της αυτονομίας του. Εξάλλου, το ΔΣ είναι το πλέον κατάλληλο όργανο, όχι μόνο να αναθέτει και να προσδιορίζει τα υποκατάστατά του πρόσωπα, αλλά και να κατανέμει -κατά την κρίση του- τις μεταξύ τους αρμοδιότητες.
Αποκλείεται, επίσης, για τους ίδιους λόγους, η απευθείας ανάθεση αρμοδιοτήτων σε μέλη του ΔΣ ή τρίτους από το καταστατικό. Πολλώ δε μάλλον στη βάση εξωεταιρικής συμφωνίας (68/2014 ΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Είναι όμως επιτρεπτός, κατ’ εξαίρεση, ο διορισμός του πρώτου ΔΣ κατά την ίδρυση της ΑΕ. Επίσης, η απόδοση των κατ’ ιδίαν αξιωμάτων (ενδ.: προέδρου, αντιπροέδρου, διευθύνοντος ή εντεταλμένου συμβούλου). Η ανάθεση, τέλος, αρμοδιοτήτων στα μέλη του ή τρίτους. Το ΔΣ, βέβαια, μπορεί (και στην τελευταία, αυτή περίπτωση) να προβεί, οποτεδήποτε, σε αναδιανομή ή/και ανάκληση των συγκεκριμένων αξιωμάτων και αρμοδιοτήτων (άρ. 87 §3). Τυχόν περιορισμός του συγκεκριμένου δικαιώματός του θα είναι άκυρος.
(γ) Δημοσιότητα: Το έγκυρο του διορισμού υποκατάστατου οργάνου δεν απαιτεί την τήρηση συγκεκριμένου τύπου. Αρκεί η ειδική πρόβλεψη του καταστατικού και η σχετική απόφαση του ΔΣ που καταχωρίζεται στα πρακτικά. Η τελευταία δεν απαιτείται να διατυπώνεται πανηγυρικά (1085/2019 ΤΝΠ QUALEX). Αρκεί από την απόφαση ανάθεσης να προκύπτει με σαφήνεια τέτοια βούληση (:στο πλαίσιο αυτό υποστηρίζεται, μάλλον ακραία, ότι είναι ισχυρή ακόμα και η σιωπηρή ανάθεση εξουσιών).
Η τήρηση, ωστόσο, διατυπώσεων δημοσιότητας κρίνεται απαραίτητη για το αντιτάξιμο της ανάθεσης έναντι των καλόπιστων τρίτων. Η σχετική δημοσίευση, έχει χαρακτήρα δηλωτικό-μόνον.
Θέση Των Υποκατάστατων Οργάνων
Η Φύση Των Εξουσιών
Η απόφαση του ΔΣ για ορισμό υποκατάστατων οργάνων συνεπάγεται την από μέρους τους ανάληψη επιμέρους εξουσιών (:οργανικών) διαχείρισης και εκπροσώπησης της ΑΕ. Τα συγκεκριμένα υποκατάστατα όργανα αντλούν την εξουσία τους από το νόμο και το καταστατικό και ο δεσμός τους με την ΑΕ είναι ο ίδιος με αυτόν του ΔΣ (1086/2019 ΑΠ, ΤΝΠ QUALEX).
Τα υποκατάστατα όργανα καθίστανται, με άλλα λόγια, όργανα της εταιρείας. Ισότιμα, μάλιστα, μεταξύ τους, καθώς όλα τα υποκατάστατα όργανα εξομοιώνονται από άποψη εξουσιών (άρα και ευθύνης), ανεξάρτητα από την ιδιότητά τους ως μέλη του ΔΣ ή μη. Δημιουργείται οργανική σχέση ανάμεσα σε αυτά και την ΑΕ. Εξ’ ου και το όνομα «υποκατάστατα» ή αλλιώς «υποδεέστερα».
Κατά λογική ακολουθία, επομένως, τα εν λόγω όργανα δεν λειτουργούν ως εντολοδόχοι/αντιπρόσωποι της ΑΕ˙ για την επιχείρηση εκ μέρους τους πράξεων διοίκησης δεν απαιτείται ειδική πληρεξουσιότητα.
Οι Αρμοδιότητες
Η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων είναι δυνατό, κατ’ αρχήν, να αφορά το σύνολο ή μέρος των εξουσιών του ΔΣ. Στην αρμοδιότητα του υποκατάστατου μπορεί να ανήκει η επιχείρηση μιας κατηγορίας ή περισσότερων κατηγορικών πράξεων (σύναψη συμβάσεων με πελάτες, τραπεζικές συναλλαγές) ή συγκεκριμένων, μόνον, πράξεων (λ.χ. σύναψη συγκεκριμένης, μόνον, σύμβασης). Στην τελευταία, όμως περίπτωση, δεν δημιουργείται ανάγκη για τήρηση διατυπώσεων δημοσιότητας.
Η υποκατάσταση, ωστόσο, αποκλείεται για τις εξουσίες εκείνες του ΔΣ που ανατίθενται από το νόμο και αφορούν, αποκλειστικά, τη δράση του ως συλλογικό όργανο. Ενδεικτικά: (α) η εξουσία έγκρισης μεταβίβασης δεσμευμένων μετοχών (άρ. 43) και (β) η πιστοποίηση καταβολής του κεφαλαίου (άρ. 20).
Από το καταστατικό ή, συνηθέστερα, από την απόφαση του ΔΣ αναμένεται να προκύπτει εάν τα υποκατάστατα όργανα θα δρουν ατομικά ή συλλογικά. Θα ισχύει, σε διαφορετική περίπτωση, ο κανόνας της συλλογικής εκπροσώπησης.
Η Σχέση Δράσης Υποκατάστατων & Δράσης ΔΣ
Τα υποκατάστατα όργανα διαθέτουν παράλληλη εξουσία με το ΔΣ για την ενάσκηση των αρμοδιοτήτων που τους ανατέθηκαν (330/2006 ΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Ιεραρχικά ανώτερο και, ταυτόχρονα, βασικό όργανο διαχείρισης και εκπροσώπησης της ΑΕ παραμένει, σε κάθε περίπτωση, το ΔΣ. Οι υποκατάστατοι, επομένως, δρουν μεν ανεξάρτητα, οφείλουν, ωστόσο, να μην αγνοούν το ΔΣ. Περιορίζεται, έτσι, η αυτονομία που διαθέτουν στο πλαίσιο της οργανικής τους σχέσης με την εταιρεία.
Το ΔΣ δικαιούται και υποχρεούται να εποπτεύει τα υποκατάστατα όργανα. Δικαιούται, ταυτόχρονα, να ενημερώνεται για την πορεία των εταιρικών υποθέσεων που τους έχει αναθέσει. Δικαιούται, αυτονοήτως, και να τροποποιεί (ακόμα και ανακαλεί) τις αρμοδιότητές τους.
Η Διάρκεια Των Εξουσιών
Η θητεία των υποκατάστατων οργάνων (γίνεται δεκτό ότι) ακολουθεί τη θητεία του ΔΣ από το οποίο διορίστηκαν. Επομένως, κατά την κρατούσα άποψη, η υποκατάσταση θα είναι μικρότερης ή ίσης διάρκειας με τη θητεία του εν λόγω ΔΣ. Εύλογα δε, καθώς η ανάθεση των αρμοδιοτήτων τους λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο απόφασης συγκεκριμένου ΔΣ. Υποστηρίζεται, ωστόσο-όχι ορθά κατά την άποψή μας, και η αντίθετη άποψη: περί απόλυτης ανεξαρτησίας και έλλειψης σύνδεσης μεταξύ των εν λόγω οργάνων και του ΔΣ, ως προς το χρονικό εύρος των εξουσιών τους.
Επομένως, η λήξη της θητείας του ΔΣ (ή τυχόν ανάκληση των μελών του) θα επιφέρει, αυτοδίκαια, αντίστοιχες συνέπειες και για τα υποκατάστατα όργανα.
Το ΔΣ διαθέτει, όπως ήδη αναφέρθηκε, απόλυτη εξουσία ανάκλησης των υποκατάστατων οργάνων. Εάν ο ανακληθείς είναι μέλος του ΔΣ, θα παύσουν μεν οι εξουσίες που του ανατέθηκαν, η ιδιότητα, όμως, του μέλους θα παραμείνει.
Δυνατότητα ανάκλησης των υποκατάστατων οργάνων δεν έχει, κατ’ αρχήν, η ΓΣ. Εάν η ΓΣ ανακαλέσει, ωστόσο, μέλη του ΔΣ (όπως πάντοτε, μόνη αυτή δικαιούται να πράξει) θα ανακληθεί, αυτοδίκαια, τυχόν παράλληλη ιδιότητά τους ως υποκαταστάτων οργάνων. Σημειώνεται, πάντως, πως εάν πρόκειται για τρίτο (:μη μέλος του ΔΣ) υποκατάστατο όργανο, που διορίσθηκε με την ίδρυση της ΑΕ (άρ. 87 §3), η ΓΣ έχει την εξουσία να το ανακαλέσει τροποποιώντας, απλά, τη σχετική καταστατική ρύθμιση.
Δυνατότητα Υποανάθεσης
Το υποκατάστατο όργανο είναι δυνατό να προβεί σε περαιτέρω ανάθεση του συνόλου ή μέρους των αρμοδιοτήτων που του έχουν ανατεθεί σε άλλα μέλη του ΔΣ ή τρίτους. Αρκεί να υφίστανται (άρ. 87 §2): (α) Έλλειψη σχετικής καταστατικής απαγόρευσης (:αρνητική προϋπόθεση) και (β) Πρόβλεψη στην απόφαση του ΔΣ της δυνατότητας περαιτέρω ανάθεσης (:θετική προϋπόθεση).
Η περαιτέρω ανάθεση λαμβάνει χώρα με τις ίδιες προϋποθέσεις που απαιτούνται για την ανάθεση. Παράλληλα, η περαιτέρω ανάθεση εξουσιών από υποκατάστατα όργανα σε άλλα «υπό-υποκατάστατα» συνεπάγεται, και γι’ αυτά, την απόκτηση οργανικών εξουσιών της εταιρείας. Ασκούν, σαφώς, τις αρμοδιότητές τους παράλληλα με τα υποκατάστατα όργανα και υπόκεινται στην εποπτεία των τελευταίων.
Η λειτουργία της ΑΕ θα αποδεικνυόταν, πρακτικά, ανέφικτη στην περίπτωση που θα απαιτείτο συλλογική, αποκλειστικά, δράση των μελών του ΔΣ για τη λήψη οποιασδήποτε απόφασης σχετικής με την καθημερινότητά της. Η ανάθεση, επομένως, αρμοδιοτήτων (από μέρους του ΔΣ) σε υποκατάστατα όργανα προκύπτει ως απολύτως αναγκαία. Αντίστοιχα, όμως, σημαντικός αποδεικνύεται (και) ο σχεδιασμός του συστήματος δέσμευσης και εκπροσώπησης της εταιρείας. Όχι (μόνον) για την ευθυγράμμιση με τους κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης (και τα, πάντοτε πολύτιμα, κριτήρια ESG) αλλά και, ιδίως, για τη διασφάλιση της εταιρείας και των εμπλεκομένων. Στο πλαίσιο, πάντως, αυτό και η δυνατότητα θέσπισης Εσωτερικού Ελέγχου και Εκτελεστικής Επιτροπής, περί των οποίων, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 15 Ιανουαρίου 2023.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.