Συλλογικά Δικαιώματα Μειοψηφίας:
Δικαίωμα Σύγκλησης Έκτακτης(;) ΓΣ
(άρ. 141 §1 ν. 4548/2018)
Η σημασία των δικαιωμάτων μειοψηφίας για τη διασφάλιση των συμφερόντων της έναντι της πλειοψηφίας και κατ΄ επέκταση, για την καλύτερη λειτουργία της ΑΕ είναι αναμφισβήτητη. Για τον λόγο αυτό ο νομοθέτης επεφύλαξε σειρά δικαιωμάτων υπέρ της μειοψηφίας-πολλά εκ των οποίων απαριθμούνται στο άρθρο 141. Τα συγκεκριμένα δικαιώματα διακρίνονται, όπως ήδη έχουμε σημειώσει, σε ατομικά και συλλογικά. Στο παρόν θα μας απασχολήσει το πρώτο από αυτά: το δικαίωμα σύγκλησης της έκτακτης ΓΣ. Τούτο εμπίπτει στην κατηγορία των συλλογικών δικαιωμάτων και, πιο συγκεκριμένα, σε αυτά της «μικρής μειοψηφίας».
Περιεχόμενο & Σκοπός Δικαιώματος
Με αίτηση μετόχων, που εκπροσωπούν το 1/20 του καταβεβλημένου κεφαλαίου, το ΔΣ υποχρεούται να συγκαλεί έκτακτη ΓΣ των μετόχων (άρ. 141 §1 εδ. α΄). Η σχετική ρύθμιση ακολουθεί, καταρχήν, το προϊσχύσαν άρθρο 39 του κ.ν. 2190/1920. Επιφέρει, ωστόσο, ορισμένες τροποποιήσεις, που εν συνεχεία θα μας απασχολήσουν (βλ. σχετικά Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 141).
Η άσκηση του συγκεκριμένου δικαιώματος είναι δυνατό να λάβει χώρα περισσότερες από μια φορές˙ υπό την προϋπόθεση, αυτονοήτως, να μην ασκείται καταχρηστικά (άρ. 281 ΑΚ).
Δικαιολογητική βάση του σχετικού δικαιώματος αποτελεί και, εν προκειμένω, η προστασία της «καταπιεζόμενης μειοψηφίας» (ΜονΠρωτΑθ 4465/2020, ΤΝΠ QUALEX). Γίνεται, μάλιστα, δεκτό πως συνιστά «αντίβαρο» στην ενδεχόμενη κατάχρηση εξουσίας από το (εκλεγμένο από την πλειοψηφία) ΔΣ. Συγκεκριμένα, στην αδράνεια ή/και άρνησή του να προβαίνει σε σύγκληση της ΓΣ, όταν υποχρεούται προς τούτο. Το συγκεκριμένο δικαίωμα παρέχει, επιπρόσθετα, στη μειοψηφία τη δυνατότητα να αξιώνει την σύγκληση (ή συγκαλεί) τη ΓΣ για θέματα που η ίδια προκρίνει. Ακριβώς στο πλαίσιο αυτό γίνεται δεκτό πως το εν λόγω δικαίωμα της μειοψηφίας, παρά το γράμμα του νόμου, αφορά και στην σύγκληση της ετήσιας τακτικής ΓΣ (κι όχι μόνον έκτακτης).
Το εν λόγω δικαίωμα εφαρμόζεται και επί των ιδιαίτερων συνελεύσεων κατηγοριών μετόχων. Τα κατά τον νόμο αναγκαία ποσοσστά της μειοψηφίας για την άσκησή του υπολογίζονται επί των μετοχών της εκάστοτε, συγκεκριμένης, κατηγορίας.
Αίτηση Σύγκλησης ΓΣ
Επίδοση
Η αίτηση της μειοψηφίας για σύγκληση της ΓΣ απαιτείται να είναι έγγραφη και επιδίδεται στον Πρόεδρο του ΔΣ (άρ. 141 §1 εδ. α΄). Μολονότι, πάντως, ο νόμος αναφέρεται σε επίδοση, τούτη δεν είναι αναγκαίο να λάβει χώρα διά δικαστικού επιμελητή (που θα καθιστούσε ευχερώς αποδείξιμη τη διενέργειά της). Μπορεί να λάβει χώρα και με άλλο τρόπο (λ.χ. ενυπόγραφη παραλαβή του αιτήματος από τον Πρόεδρο του ΔΣ ή μέσω email). Από την επίδοση της αίτησης εκκινεί η 45ήμερη προθεσμία, εντός της οποίας πρέπει να λάβει χώρα η συνεδρίαση της ΓΣ ύστερα από σύγκλησή της από το ΔΣ.
Σε περίπτωση επίδοσης της αίτησης σύγκλησης ΓΣ σε άλλο μέλος του ΔΣ (πέραν του Προέδρου), υποστηρίζεται πως η άσκηση του σχετικού δικαιώματος παραμένει νομότυπη. Μια τέτοια θέση δεν φαίνεται ορθή καθώς υπερακοντίζει το γράμμα και το σκοπό του νόμου˙ πολύ περισσότερο: την ιδιότητα και εξουσία του Προέδρου του ΔΣ. Σε μια τέτοια, πάντως, περίπτωση θα αναμέναμε από το μέλος του ΔΣ στο οποίο επιδόθηκε η αίτηση, να την προωθήσει (όχι πάντως με την απειλή κάποιας ποινής ή κύρωσης) στον Πρόεδρο του ΔΣ, ώστε να εκκινήσει η ως άνω 45ήμερη προθεσμία. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, επίδοση της αίτησης σε μέτοχο ή οποιονδήποτε τρίτο (εκτός του ΔΣ, λ.χ. σε εργαζόμενο της ΑΕ) γίνεται, κοινά, αποδεκτό πως δεν είναι νόμιμη και δεν επιφέρει έννομα αποτελέσματα [109/2018 ΜονΠρωτΚατ (Ασφ.), ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ].
Σε περίπτωση που η ΑΕ βρίσκεται στο στάδιο της εκκαθάρισης, η αίτηση επιδίδεται στους εκκαθαριστές. Όταν, για οποιονδήποτε λόγο, ελλείπει το ΔΣ, προϋποτίθεται ο διορισμός προσωρινής διοίκησης. Και τούτο γιατί δεν υφίσταται η ευχέρεια των αιτούντων μετόχων να προβούν οι ίδιοι, ύστερα από άδεια του δικαστήριου, στη σύγκληση του ΓΣ: η συγκεκριμένη ευχέρεια προβλέπεται, όταν το ΔΣ αδρανεί να συγκαλέσει ΓΣ-παρά την προηγούμενη αίτηση της μειοψηφίας.
Περιεχόμενο
Η αίτηση της μειοψηφίας για σύγκληση ΓΣ απαιτείται να περιέχει:
(α) Αίτημα σύγκλησης της σχετικής ΓΣ με διπλό περιεχόμενο: σύγκληση του ΔΣ από τον Πρόεδρό του και, στη συνέχεια, σύγκλησης της ΓΣ από το ΔΣ.
(β) Το θέμα ή τα θέματα της ημερήσιας διάταξης, τα οποία θα αποτελέσουν αντικείμενο της ΓΣ (άρ. 141 §1 εδ. β΄). Η αίτηση, σε διαφορετική περίπτωση, είναι αόριστη και δεν επιφέρει έννομα αποτελέσματα. Δικαιούται, πάντως, το ΔΣ να προσθέσει, κατά την κρίση του, περαιτέρω θέματα στην ημερήσια διάταξη.
Ως προς τα θέματα της ημερήσιας διάταξης, υποστηρίζεται ότι ένα, τουλάχιστον, από αυτά (ή το μοναδικό της θέμα) πρέπει να εμπίπτει στην αρμοδιότητα της ΓΣ. Το ΔΣ, σε διαφορετική περίπτωση, δεν υποχρεούται σε σύγκληση της (αναρμόδιας) ΓΣ.
Υποστηρίζεται, ωστόσο, και η αντίθετη θέση-πάντως όχι πειστικά: το ΔΣ οφείλει, σε κάθε περίπτωση, να προβαίνει στη σύγκληση της ΓΣ. Η τελευταία θα κρίνει περί της αρμοδιότητάς της ή μη. Δημιουργείται, σε διαφορετική περίπτωση-κατά τη συγκεκριμένη άποψη, ο κίνδυνος να αποστερηθεί του δικαιώματός της η μειοψηφία να συγκαλέσει ΓΣ. Τούτο, διότι με πρόσχημα την έλλειψη αρμοδιότητας της ΓΣ, το ΔΣ θα είναι σε θέση να επιχειρηματολογήσει και, εν τέλει, δικαιολογήσει την μη υποχρέωση εκ μέρους του για σύγκληση της ΓΣ με θέματα ημερήσιας διάταξης που δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της τελευταίας. Ο (ορθός) αντίλογος: θα εστερείτο σοβαρότητας η σύγκληση ΓΣ με θέματα απολύτως άσχετα με εκείνα που εντάσσονται στη σφαίρα ευθύνης της. Και, στην απευκταία περίπτωση, που το ΔΣ δεν θα συμμορφωνόταν, μη νομίμως, με τη σχετική υποχρέωσή του υφίσταται, πάντοτε, η δικαστική οδός για την ικανοποίησή του.
Σημειώνεται πάντως πως το ΔΣ δεν δικαιούται να προβεί σε έλεγχο σκοπιμότητας της σύγκλησης της ΓΣ (4825/2002 ΜονΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
(γ) Υπογραφή των αιτούντων μετόχων και, κατ’ ελάχιστο, μετόχων που εκπροσωπούν το 1/20 του καταβεβλημένου κεφαλαίου. Το ΔΣ δεν υποχρεούται, σε διαφορετική περίπτωση, σε σύγκληση ΓΣ. Το καταστατικό, όμως, είναι δυνατό να προβλέψει μικρότερο ποσοστό: έως, κατ’ ελάχιστο, του 1/40 του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου.
(δ) Τον αριθμό των μετοχών που (αποδεδειγμένα) κατέχουν οι αιτούντες.
Αποτελέσματα Άσκησης Δικαιώματος Σύγκλησης ΓΣ
Με την, καθ’ οιονδήποτε τρόπο, επίδοση της αίτησης στον Πρόεδρο του ΔΣ γεννάται η υποχρέωση για έναρξη των ενεργειών σύγκλησης της ΓΣ. Συγκεκριμένα, ο Πρόεδρος του ΔΣ υποχρεούται να συγκαλέσει το ΔΣ για τη σύγκληση εκείνης (της ΓΣ). Το ΔΣ, στη συνέχεια, υποχρεούται να προβεί στη σύγκληση της ΓΣ των μετόχων, ορίζοντας ημερομηνία συνεδρίασης αυτής, η οποία δεν πρέπει να απέχει περισσότερο 45 ημέρες από την ημερομηνία επίδοσης της αίτησης στον πρόεδρο του ΔΣ. Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει πως το ΔΣ απαιτείται να προβεί άμεσα στη σύγκληση της ΓΣ˙ συγκεκριμένα εντός 20ημέρου από την εν λόγω επίδοση.
Το ΔΣ έχει τη δυνατότητα να συγκαλέσει τη ΓΣ σύμφωνα με τις γενικές διατάξεις. Και, φυσικά, να κάνει χρήση της διαδικασίας λήψης απόφασης από τη ΓΣ χωρίς συνεδρίαση˙ υπό την προϋπόθεση ότι οι αιτούντες μέτοχοι δεν απέκλεισαν το συγκεκριμένο ενδεχόμενο (άρ. 141 §1 εδ. στ΄ -βλ. σχετικά Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 141).
Με την σύγκληση της αιτηθείσας ΓΣ εξαντλείται η σχετική υποχρέωση του ΔΣ˙ ικανοποιείται, αντίστοιχα, και το σχετικό δικαίωμα της μειοψηφίας. Η ΓΣ, ως εκ τούτου, δεν υποχρεούται να συζητήσει ή να λάβει απόφαση επί των θεμάτων που έθεσαν οι αιτούντες μέτοχοι. Στην περίπτωση, φυσικά, που δεν επιτευχθεί η απαραίτητη απαρτία για τη λήψη απόφασης από τη ΓΣ, το ΔΣ υποχρεούται σε σύγκληση επαναληπτικής ΓΣ.
Επί Αδράνειας Του ΔΣ…
Σε περίπτωση που δεν συγκληθεί ΓΣ από το ΔΣ εντός 20ημέρου από την επίδοση της σχετικής αίτησης, τα μέλη του ΔΣ φέρουν ποινική και αστική ευθύνη.
Ειδικότερα, αν το ΔΣ αδρανήσει και παρά τη νομότυπη υποβολή της αίτησης (άρα και τη γέννηση της αντίστοιχης υποχρέωσης), δεν προβεί σε (νομότυπη) σύγκληση, προβλέπεται ποινική ευθύνη των μελών του (άρ. 180 περ. 1 εδ. α΄). Στην περίπτωση αυτή, η ποινική δίωξη ασκείται μόνον με έγκληση των αιτούντων/ μειοψηφούντων μετόχων (άρ. 180 περ. 1 εδ. β΄). Η ευθύνη βαρύνει κάθε μέλος του ΔΣ και όχι μόνο τον Πρόεδρό του. Η υποχρέωση σύγκλησης βαρύνει το σύνολο των προσώπων που απαρτίζουν το ΔΣ και τα οποία, παρά τη γνώση για την αίτηση και τη γέννηση της ευθύνης τους, δεν προέβησαν στις απαραίτητες ενέργειες. Στην προκείμενη περίπτωση, η προβλεπόμενη ποινή είναι χρηματική και κυμαίνεται από 5.000 έως 15.000 ευρώ (άρ. 180).
Ως προς την αστική ευθύνη των μελών του ΔΣ, η σχετική αξίωση των μετόχων εδράζεται στις διατάξεις για την αδικοπραξία (άρ. 914 ΑΚ)-εφόσον, φυσικά, πληρούνται οι σχετικές προϋποθέσεις.
…Σύγκληση ΓΣ Από Τους Αιτούντες Κατόπιν Δικαστικής Άδειας
Πέραν της ποινικής και αστικής ευθύνης των μελών του ΔΣ, ωστόσο, σε περίπτωση μη σύγκλησης της ΓΣ εντός της ως άνω 20ημερης προθεσμίας, η σύγκληση διενεργείται από τους αιτούντες μετόχους με δαπάνες της εταιρείας. Προϋποτίθεται η έκδοση σχετικής δικαστικής απόφασης, η οποία εκδίδεται κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων (άρ. 141 §1 εδ. γ΄). Ορθά, μάλιστα, υποστηρίζεται πως δεν πρόκειται για γνήσια υπόθεση ασφαλιστικών μέτρων, αλλά, για ρυθμιστικό μέτρο της εκούσιας δικαιοδοσίας, που εκδικάζεται, απλώς, με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων.
Στη σχετική αίτηση παθητικά νομιμοποιούνται τα μέλη του ΔΣ και όχι ο Πρόεδρος του ή το νομικό πρόσωπο της ΑΕ (422/2017 ΜΠρωτΡοδ (Ασφ.), ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Αρμόδιο είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο της έδρας της εταιρείας.
Το αρμόδιο δικαστήριο οφείλει να εξετάσει την πλήρωση ή μη των προϋποθέσεων του νόμου (άρ. 141§1), δηλαδή τη νομότυπη άσκηση του δικαιώματος (ΑΠ 1200/2019, areiospagos.gr). Όπως, δηλαδή, και το ΔΣ, έτσι και το δικαστήριο περιορίζεται σε έλεγχο νομιμότητας και όχι σκοπιμότητας.
Ρητά αποσαφηνίζεται ότι, υπό το ισχύον καθεστώς, η απόφαση που θα εκδοθεί δεν προσβάλλεται με ένδικα μέσα. Τούτο, ώστε να αποφευχθεί η άποψη που διατυπώθηκε κατά την προϊσχύσασα ρύθμιση, πως κάτι τέτοιο είναι δυνατό. Η εφαρμογή της άποψης αυτής, δεδομένης της καθυστέρησης στη σύγκληση της ΓΣ, οδηγούσε, κατ’ ουσίαν, σε ματαίωση του σχετικού δικαιώματος της μειοψηφίας (άρ. 141 §1 εδ. ε΄-βλ. σχετικά Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 141).
Η δικαστική απόφαση αντικαθιστά την απόφαση του ΔΣ για σύγκληση της ΓΣ. Σε αυτή ορίζονται ο τόπος και ο χρόνος της συνεδρίασης,καθώς και η ημερήσια διάταξη (άρ. 141 §1 εδ. δ΄). Οι λοιπές διατυπώσεις πρέπει να τηρηθούν από τους μετόχους της μειοψηφίας που προέβησαν στην άσκηση του δικαιώματός τους.
Η σύγκληση της ΓΣ αποτελεί, κατά νόμο, προνόμιο του ΔΣ˙ πρακτικά της πλειοψηφίας που το εξέλεξε. Για την προστασία, βέβαια, των ευλόγων συμφερόντων της μειοψηφίας και, προεχόντως, της ίδιας της ΑΕ, ο νόμος αναγνωρίζει (υπό προϋποθέσεις) το δικαίωμα στους μειοψηφούντες να κινήσουν τις σχετικές διαδικασίες. Η λήψη, όμως, της αιτούμενης απόφασης δεν είναι δυνατό να εξαναγκασθεί από την (πάντοτε κυρίαρχη) ΓΣ. Η τελευταία είναι που θα λάβει (ή όχι) την απόφαση που κρίνει η πλειοψηφία. Εναπόκειται στους μειοψηφούντες αλλαχού να αναζητήσουν την ικανοποίηση των νομίμων συμφερόντων τους. Οι πλειοψηφούντες παραμένουν, κατά βάση, κυρίαρχοι. Αντίστοιχα κινείται και η εξισορρόπηση συμφερόντων & δικαιωμάτων μεταξύ της πλειοψηφίας και της μειοψηφίας, όσον αφορά το δικαίωμα της τελευταίας να ζητήσει την προσθήκη θεμάτων στην ημερήσια διάταξη της ΓΣ. Περί αυτής, πάντως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).