Ποινικές Ευθύνες Μελών ΔΣ-Κέρδη και Μετοχές
(άρθρο 177 §§ 2, 3 & 4 ν.4548/2018)
Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με την ποινική ευθύνη των μελών του ΔΣ, οι οποίες σχετίζονται με τις παραβάσεις για τη σύνταξη των χρηματοοικονομικών καταστάσεων και των λοιπών εκθέσεων. Στο παρόν θα ασχοληθούμε με τα λοιπά, δυνητικά, αδικήματα των μελών του ΔΣ, τα οποία αντιμετωπίζει και ρυθμίζει ο νόμος για τις ΑΕ (ν.4548/2018).
Εισαγωγικά
Οι αρμοδιότητες των μελών του ΔΣ έχουν εξαιρετικά ευρεία έκταση. Μεταξύ αυτών εντάσσεται η διανομή κερδών, η διενέργεια πράξεων για την εξαγορά εξαγοράσιμων μετοχών, η απόκτηση ιδίων μετοχών αλλά και η σύναψη συμβάσεων. Ο νομοθέτης, ωστόσο, έχει προβλέψει ειδικούς κανόνες και προϋποθέσεις για να καθορίσει το πλαίσιο δράσης του ΔΣ κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του. Στην περίπτωση παραβίασης των κανόνων αυτών, ο νόμος επισύρει, αυτονοήτως, σημαντικές κυρώσεις.
Το Αδίκημα της Παράνομης Διανομής Κερδών ή Άλλων Ωφελημάτων (§2)
Το αδίκημα που περιγράφεται στην δεύτερη παράγραφο του άρ. 177 αφορά την παράνομη διανομή κερδών ή άλλων ωφελημάτων. Υπό την έννοια της διανομής κερδών νοούνται οι χρηματικές παροχές προς τους μετόχους ως μέρισμα, απόληψη τόκου κλπ. Περιλαμβάνεται, επίσης, η διανομή ποσών υπό τη μορφή ανταλλαγμάτων προς τρίτους (:εργαζόμενοι στο πλαίσιο σύμβασης εργασίας, αμοιβές μελών με συμμετοχή στα κέρδη κλπ).
Το παράνομο της διανομής διαπιστώνεται σε συνάρτηση με το περιεχόμενο των χρηματοοικονομικών καταστάσεων και τους κανόνες διανομής κερδών. Οι τελευταίοι αφορούν το ύψος και τη διαδικασία διανομής (άρ.158 επ.) αλλά και την ελάχιστη διανομή κερδών (άρ. 145 επ.).
Πρόκειται για αδίκημα συμπεριφοράς για την τέλεση του οποίου δεν απαιτείται η επέλευση ορισμένου αποτελέσματος. Είναι πολύτροπο και τελείται:
(α) Με διανομή κερδών, μολονότι οι ορθές κατά περιεχόμενο χρηματοοικονομικές καταστάσεις δεν το επιτρέπουν («…που δεν προκύπτουν από τις χρηματοοικονομικές καταστάσεις της εταιρείας…»).
(β) Με διανομή κερδών ενώ οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις είναι εσφαλμένες («…ανακριβείς ή παραπλανητικές ή συντάχθηκαν κατά παράβαση του νόμου..»).
(γ) Με διανομή κερδών, μολονότι δεν έχουν συνταχθεί χρηματοοικονομικές καταστάσεις («….χωρίς να έχουν συνταχθεί χρηματοοικονομικές καταστάσεις…»). Η σύνταξή τους ταυτίζεται με την κατάρτισή τους από το ΔΣ.
Στην περίπτωση που οι περισσότεροι τρόποι τέλεσης του αδικήματος συνυπάρξουν αλλά αφορούν τις ίδιες χρηματοοικονομικές καταστάσεις, το αδίκημα τελείται μια, μόνον, φορά.
Υλικό αντικείμενο όλων των παραπάνω περιπτώσεων είναι τα χρηματικά διαθέσιμα της ΑΕ που διανέμονται (ως κέρδη ή ωφελήματα) στους μετόχους˙ ποσά που, κατά τα προαναφερθέντα, είτε δεν υφίστανται είτε δεν αποτυπώνονται στις χρηματοοικονομικές καταστάσεις.
Υποκείμενο του αδικήματος (:δράστης) μπορεί να είναι αποκλειστικά μέλος του ΔΣ (γνήσιο ιδιαίτερο αδίκημα). Στην περίπτωση που η περιουσιακή μετατόπιση έλαβε χώρα δυνάμει συλλογικής απόφασης, αυτουργός είναι κάθε μέλος που παρέσχε θετική ψήφο κατά τη λήψη της. Σημειώνεται ότι η διανομή κερδών, μολονότι περιλαμβάνεται στις αποκλειστικές αρμοδιότητες της ΓΣ (άρ.117 §1 ε’), αποτελεί στην πραγματικότητα μέρος μιας αλυσίδας πράξεων του ΔΣ. Το τελευταίο θέτει υπόψη της ΓΣ και υποβάλει προς έγκριση την απόφαση για διανομή που έχει ήδη λάβει. Σε κάθε περίπτωση, η ενέργεια της διανομής ως πράξη εκτέλεσης της αντίστοιχης απόφασης της ΓΣ λαμβάνει χώρα εκ μέρους των μελών του ΔΣ και όχι των μετόχων˙ οι τελευταίοι, δεν είναι δυνατό να τελέσουν το αδίκημα.
Η υποκειμενική υπόσταση του αδικήματος πληρούται με την ύπαρξη ακόμα και ενδεχόμενου δόλου. Αναγκαίος, ωστόσο, είναι άμεσος δόλος β’ βαθμού ως προς την σύνταξη ανακριβών ή ψευδών χρηματοοικονομικών καταστάσεων («…που εν γνώσει του είναι ανακριβείς ή παραπλανητικές ή συντάχθηκαν κατά παράβαση του νόμου..».).
Το Αδίκημα της Παράνομης Εξαγοράς Εξαγοράσιμων και Απόκτησης Ιδίων Μετοχών (§3)
Το αδίκημα της §3 του άρ. 177 αποτελεί λευκό ποινικό νόμο. Το αξιόποινο του εγκαθιδρύεται με την παράβαση των διατάξεων που αφορούν την εξαγορά εξαγοράσιμων μετοχών (άρ.39 ν.4548/2018) και απόκτηση ιδίων μετοχών ή τίτλων κτήσης μετοχών της ή μετοχών της μητρικής της ή τίτλων κτήσης μετοχών της μητρικής της (άρ.48, 49, 52, 27 ν.4548/2018). Οι διατάξεις αυτές ρυθμίζουν τους κανόνες και τις προϋποθέσεις εξαγοράς εξαγοράσιμων και απόκτησης ιδίων μετοχών. Έχουν τεθεί, αυτονοήτως, για την προστασία του μετοχικού κεφαλαίου, των μετόχων αλλά και των τρίτων συμβαλλομένων.
Το αδίκημα τελείται με τη διενέργεια της (αναγκαίας) πράξης που θα οδηγήσει στην εξαγορά ή την απόκτηση. Στοιχείο του αξιοποίνου αποτελεί η παράβαση των διατάξεων που προαναφέρθηκαν.
Υλικό αντικείμενο του αδικήματος είναι οι εξαγοράσιμες μετοχές, οι ίδιες μετοχές ή οι μετοχές της μητρικής και οι τίτλοι κτήσης μετοχών της ίδιας ή της μητρικής.
Πρόκειται για γνήσιο ιδιαίτερο αδίκημα, αυτουργός του οποίου μπορεί να είναι μόνο μέλος του ΔΣ, εκτελεστικό ή μη.
Η υποκειμενική υπόσταση του αδικήματος απαιτεί γνώση για την παραβίαση των διατάξεων αυτών με τη διενέργεια της πράξης εξαγοράς ή απόκτησης. Συνεπώς, απαραίτητος είναι, και εδώ, ο άμεσος δόλος β’ βαθμού.
Το Αδίκημα της Παράνομης Χορήγησης Δανείων ή Προκαταβολών Για Απόκτηση Μετοχών (§4)
Πρόκειται, επίσης, για λευκό ποινικό νόμο, καθώς τιμωρείται η παραβίαση της διάταξης του άρ. 51. Η εν λόγω διάταξη αναφέρεται στους όρους και τη διαδικασία παροχής πιστώσεων για την απόκτηση μετοχών της ΑΕ η οποία είναι, κατ’ αρχήν, απαγορευμένη. Με την ποινικοποίηση της παραβίασης των διαλαμβανόμενων στο άρ. 51 προϋποθέσεων, ο νομοθέτης στοχεύει, φυσικά, στη διαφάνεια.
Το αδίκημα τελείται με περισσότερους τρόπους (πολύτροπο και σωρευτικά μεικτό):
(α) Χορήγηση δανείου˙ ως τέτοιο νοείται κάθε δικαιοπραξία που εμφανίζει τα στοιχεία της σύμβασης (αρ. 806 ΑΚ).
(β) Χορήγηση προκαταβολής˙ προτού καταστεί ληξιπρόθεσμη εκπλήρωση υποχρέωσης της εταιρείας προς κάποιο αντισυμβαλλόμενό της.
(γ) Χορήγηση εγγυήσεων˙ ως τέτοια νοείται κάθε δικαιοπραξία που εμφανίζει τα στοιχεία της σύμβασης (άρ. 847 ΑΚ).
Η πρόκληση ζημίας δεν αποτελεί στοιχείο της αντικειμενικής υπόστασης του αδικήματος. Ως επιβάρυνση της εταιρείας νοείται η σύναψη συμβάσεως διά της οποίας η ΑΕ αναλαμβάνει συγκεκριμένη υποχρέωση. Κρίσιμο είναι να μη διαπιστώνεται κατά τη σύναψή της αν πρόκειται για οικονομικά επωφελή ή ζημιογόνα σύμβαση.
Υλικό αντικείμενο σε όλες τις περιπτώσεις είναι η εταιρική περιουσία.
Ο τρίτος στον οποίο χορηγείται το δάνειο, η εγγύηση, ή η προκαταβολή μπορεί να είναι μέτοχος ή τρίτος.
Αρκεί ακόμα και ο ενδεχόμενος δόλος ως προς τα στοιχεία της αντικειμενικής υπόστασης. Ωστόσο, το αδίκημα είναι υπερχειλούς υποκειμενικής υπόστασης˙ aπαιτείται και ο επιπλέον σκοπός του δράστη για την κτήση των μετοχών.
Κοινά Χαρακτηριστικά
Τα ανωτέρω αδικήματα εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά:
Έννομο Αγαθό
Προστατευόμενο έννομο αγαθό των αδικημάτων αποτελεί η εμπιστοσύνη του κοινού στην ορθή λειτουργία της ΑΕ. Πρόκειται για υπερατομικό έννομο αγαθό. Η περιουσία των μετόχων και των εταιρικών δανειστών προστατεύεται μόνον αντανακλαστικά.
Απόπειρα
Στα ανωτέρω αδικήματα χωρεί απόπειρα.
Ποινική Κύρωση
Τα αδικήματα αυτά είναι πλημμελήματα και τιμωρούνται με ποινή στερητική της ελευθερίας και χρηματική ποινή. Ειδικότερα, προβλέπεται φυλάκιση από 10 ημέρες έως 5 έτη και, σωρευτικά, χρηματική ποινή από 10.000€ έως 100.000€.
Δικονομικά Ζητήματα
Διώκεται αυτεπαγγέλτως. Αρμόδιο καθ’ ύλην είναι το Μονομελές Πλημμελειοδικείο (άρ.115 ΚΠοινΔ). Καθώς με τις εν λόγω διατάξεις δεν προστατεύεται άμεσα η εταιρική περιουσία ή η περιουσία των μετόχων ή των εταιρικών δανειστών, δεν είναι δυνατή η υποβολή δήλωσης προς υποστήριξη της κατηγορίας από τα εν λόγω πρόσωπα. Ούτε, επίσης, και η παράσταση πολιτικής αγωγής.
Η διανομή κερδών, η διενέργεια πράξεων για την εξαγορά εξαγοράσιμων μετοχών, απόκτηση ιδίων μετοχών αλλά και η χορήγηση δανείων και προκαταβολών για απόκτηση μετοχών της ΑΕ είναι αυστηρά οριοθετημένες ενέργειες από τον νόμο. Αποκλίσεις ούτε επιτρεπτές είναι ούτε είναι δυνατό να μείνουν ατιμώρητες για τα εμπλεκόμενα μέλη του ΔΣ. Δεν χωρεί, επομένως, αμφιβολία πως και εδώ τα μέλη του ΔΣ θα πρέπει να ιδιαιτέρως προσεκτικά. Αντίστοιχες (ποινικές) ευθύνες έχουν, όμως, και οι ελεγκτές, για τις οποίες επόμενη αρθρογραφία μας.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).