Δικαιώματα Μειοψηφίας: Γενικά
(άρ. 141 §12, 13 ν. 4548/2018)
Δεν είναι ασύνηθες να συναντούμε περισσότερες ομάδες μετόχων στην ΑΕ με αντικρουόμενα συμφέροντα. Υφίσταται το (πάντοτε ατυχές) ενδεχόμενο το μετοχικό κεφάλαιο να μοιράζεται στα δύο κι οι μέτοχοι να έχουν ίσες συμμετοχές. Υφίσταται, άλλες φορές, το ενδεχόμενο μέτοχος ή μέτοχοι να κατέχουν πλειοψηφικό ποσοστό. Η πλειοψηφία του μετοχικού κεφαλαίου, στην τελευταία αυτή περίπτωση, είναι που επιλέγει τα πρόσωπα και τον τρόπο διοίκησης της ΑΕ και λαμβάνει τις κρίσιμες αποφάσεις για τη λειτουργία της. Η θέση της μειοψηφίας θα παραμένει, εξ ορισμού, μειονεκτική. Ο νομοθέτης, ωστόσο, μεριμνά για την προστασία της μέσω της θέσπισης συγκεκριμένων δικαιωμάτων. Στο παρόν θα μας απασχολήσουν οι συναφείς, ευρύτερου περιεχομένου, παράμετροι (άρ. 141 ν. 4548/2018).
Η Ρύθμιση
Η διάταξη του άρ. 141 ακολουθεί, καταρχήν, τη ρύθμιση του προϊσχύσαντος, αντίστοιχου, άρθρου 39 κ.ν. 2190/1920, με ορισμένες, όμως, τροποποιήσεις (βλ. σχετικά Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 41). Τούτες αποσκοπούν στη αποσαφήνιση ζητημάτων που παρουσιάστηκαν υπό το προϊσχύσαν καθεστώς. Στη διευκόλυνση, επίσης, άσκησης ορισμένων δικαιωμάτων μειοψηφίας (λ.χ. μέσω της μείωσης ορισμένων ποσοστών μετοχικού κεφαλαίου, που πρέπει να συγκεντρώνουν μέτοχοι προκειμένου να νομιμοποιούνται να ασκήσουν συγκεκριμένα δικαιώματα μειοψηφίας). Στην αναγνώριση και προσθήκη, επίσης, νέων δικαιωμάτων μειοψηφίας.
Σημειώνεται, πάντως, πως οι ρυθμίσεις του άρ. 141 για τα δικαιώματα μειοψηφίας εφαρμόζονται τόσο σε μη εισηγμένες όσο και σε εισηγμένες ΑΕ (προφανώς με κάποιες διαφοροποιήσεις ως προς τις τελευταίες).
Σκοπός
Η συγκεκριμένη ρύθμιση αποσκοπεί στη διασφάλιση και προστασία των συμφερόντων της μειοψηφίας έναντι της πλειοψηφίας της ΑΕ. Κατ’ επέκταση, των συμφερόντων της ίδιας της ΑΕ και της βέλτιστης λειτουργίας της. Επιδιώκεται όμως, σε κάθε περίπτωση, η στάθμιση των συμφερόντων μεταξύ των πλειοψηφούντων και μειοψηφούντων. Τούτο επιτυγχάνεται μέσω της πρόληψης καταχρηστικών συμπεριφορών της πλειοψηφίας. Μέσω, επίσης, της αποτροπής καταστρατηγήσεων και παρακώλυσης της ομαλής λειτουργίας της ΑΕ από την μειοψηφία. Άλλωστε, στο πλαίσιο αυτό, οι μέτοχοι μειοψηφίας υποχρεούνται να ασκούν τα δικαιώματά τους με γνώμονα το εταιρικό συμφέρον και συμμορφώνονται με την υποχρέωση πίστης προς την ΑΕ και τους λοιπούς μετόχους. Σε καμμία, δε, περίπτωση για την επιδίωξη ιδιοτελών συμφερόντων˙ πολύ περισσότερο προς βλάβη άλλων μετόχων.
Τα δικαιώματα που παρέχει ο νόμος στους μειοψηφούντες μετόχους είναι δικαιώματα διοίκησης (διαφορετικής φύσης από τα περιουσιακά όμοια). Οι μειοψηφούντες διασφαλίζονται είτε μέσω της ΓΣ είτε/και μέσω της άντλησης κρίσιμων πληροφοριών. Μέσω, δηλ., της δυνατότητας παρέμβασής τους στη λειτουργία του ανώτατου οργάνου της ΑΕ, της ΓΣ. Μέσω, επίσης, της ορθότερης και πληρέστερης πληροφόρησής τους όσον αφορά τα εταιρικά δρώμενα. Κι όσον αφορά, ειδικότερα, την τελευταία: η εν λόγω πληροφόρηση αξιολογείται ως αναγκαία για την άσκηση των δικαιωμάτων καθενός μετόχου και, συγκεκριμένα, του δικαιώματος ψήφου, τον έλεγχο της διοίκησης και την απόφαση για συνέχιση ή μη της παραμονής του στην ΑΕ.
Αναγκαστικό Δίκαιο
Η ρύθμιση του άρ. 141 συνιστά αναγκαστικό δίκαιο. Τούτο σημαίνει ότι ούτε το καταστατικό ούτε και η ΓΣ είναι εφικτό να προβούν σε περιορισμό ή, πολύ περισσότερο, σε αποκλεισμό της άσκησης των δικαιωμάτων μειοψηφίας.
Στο πλαίσιο αυτό, δεν είναι δυνατό μέσω καταστατικής πρόβλεψης ή απόφασης ΓΣ να αυξηθούν τα ποσοστά εκπροσώπησης του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου που απαιτούνται, κάθε φορά, για την νομιμοποίηση των μετόχων ως προς την άσκηση των εν λόγω δικαιωμάτων. Είναι, ωστόσο, δυνατή η μείωση από το καταστατικό, όχι όμως πέραν του μισού, των ποσοστών αυτών (άρ. 141 §13). Ομοίως, δεν είναι εφικτό να καθιερωθούν, εν γένει, αυστηρότερες προϋποθέσεις από εκείνες που ο νόμος ορίζει για την άσκηση των δικαιωμάτων αυτών (ενδεχόμενες σχετικές καταστατικές ρυθμίσεις θα είναι άκυρες). Από την άλλη πλευρά, το καταστατικό είναι δυνατό να διευκρινίζει ζητήματα ως προς τη διαδικασία άσκησης των εν λόγω δικαιωμάτων (:χωρίς, βέβαια, να τα αποκλείει ή, έστω, περιορίζει).
Ο αναγκαστικός χαρακτήρας των ρυθμίσεων του άρ. 141 δεν πρέπει, όμως, να καταλήγει στο λανθασμένο συμπέρασμα της υποχρεωτικότητας ως προς την άσκηση των δικαιωμάτων μειοψηφίας. Ως ιδιωτικού δικαίου δικαιώματα, η άσκηση από τους δικαιούχους τους είναι προαιρετική. Μάλιστα, οι εν λόγω δικαιούχοι, είναι δυνατό να παραιτηθούν από αυτά ή και να ανακαλέσουν εκείνα που, ενδεχομένως, άσκησαν. Δεν είναι ανεκτή, ωστόσο, η εκ των προτέρων παραίτηση των μετόχων από τα δικαιώματα μειοψηφίας, κατά τρόπο αφηρημένο και για το μέλλον.
Μη Αποκλειστική Απαρίθμηση
Οι επιμέρους ρυθμίσεις του άρ. 141 απαριθμούν σημαντικά δικαιώματα της μειοψηφίας. Η σχετική απαρίθμηση, ωστόσο, δεν είναι εξαντλητική. Αντίστοιχα δικαιώματα προβλέπονται και σε άλλες διατάξεις του νόμου για τις ΑΕ [λ.χ.: η δυνατότητα υποβολής αίτησης για άσκηση των αξιώσεων της ΑΕ, που γεννώνται από παράβαση καθήκοντος μέλους ΔΣ (άρ. 104 §1), η δυνατότητα αντίθεσης στη λήψη απόφασης της ΓΣ χωρίς συνεδρίαση (άρ. 135 §1), η άσκηση αγωγής ακύρωσης απόφασης της ΓΣ (άρ. 137 §3)].
Η Έννοια Της Μειοψηφίας: Συλλογικά & Ατομικά Δικαιώματα Μειοψηφίας
Για την κατανόηση των δικαιωμάτων μειοψηφίας, προϋποτίθεται ο προσδιορισμός της ίδιας της έννοιας της μειοψηφίας. Υπό την ευρεία έννοια, στον όρο της μειοψηφίας υπάγεται τόσο ο μεμονωμένος μέτοχος όσο και οι μέτοχοι που κατέχουν ένα ελάχιστο -ορισμένο, πάντως, από τον νόμο- ποσοστό του μετοχικού κεφαλαίου.
Η κεφαλαιουχική, ειδικότερα, μειοψηφία αναφέρεται σε έναν ή περισσότερους μετόχους, οι μετοχές των οποίων εκπροσωπούν ποσοστό μικρότερο του 50% του συνολικού μετοχικού κεφαλαίου. Να σημειωθεί, πάντως, ότι ποσοστό 50% δεν μπορεί να θεωρηθεί μειοψηφία. Και τούτο, μολονότι σε ορισμένες περιπτώσεις ενδέχεται να δικαιολογείται προστασία αντίστοιχη με αυτή της μειοψηφίας (ενδ.: 120/2019 ΕφΔωδ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Με γνώμονα την άσκηση καθενός δικαιώματος μειοψηφίας από μεμονωμένο μέτοχο ή από μέτοχο/μετόχους που συγκεντρώνουν συγκεκριμένο μειοψηφικό ποσοστό του μετοχικού κεφαλαίου, τα δικαιώματα μειοψηφίας διακρίνονται σε συλλογικά και ατομικά (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 141).
Συλλογικά Δικαιώματα
Τα συλλογικά δικαιώματα μειοψηφίας απαιτούν τη συγκέντρωση συγκεκριμένου ποσοστού μετοχικού κεφαλαίου από μέτοχο/μετόχους για την άσκησή τους. Για την πρόβλεψη του ποσοστού καθενός δικαιώματος, ο νομοθέτης λαμβάνει υπόψη το περιεχόμενο και τη σημασία του. Έτσι, τα «αυξημένης σημασίας» δικαιώματα απονέμονται στην αποκαλούμενη «μεγάλη μειοψηφία» του 1/10 του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου (έναντι του 1/5 του προϊσχύσαντος, αντίστοιχου άρθρου -ποσοστό που εξακολουθεί, ωστόσο, να προβλέπεται σε άλλες διατάξεις του ν. 4548/2018). Τα λοιπά συλλογικά δικαιώματα αποδίδονται στη «μικρή πλειοψηφία» του 1/20.
Ατομικά Δικαιώματα
Σε αντίθεση με τα συλλογικά δικαιώματα, τα ατομικά όμοια είναι δυνατό να ασκήσει κάθε μέτοχος ανεξάρτητα από το ποσοστό του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου που εκπροσωπεί˙ ακόμα κι αν κατέχει μια, μόνο, μετοχή της ΑΕ
Προϋποθέσεις Άσκησης Των Δικαιωμάτων Μειοψηφίας
Η άσκηση των δικαιωμάτων μειοψηφίας απαιτεί την πλήρωση ορισμένων προϋποθέσεων. Συγκεκριμένα, μέτοχοι που προβαίνουν στην άσκησή τους οφείλουν:
(α) Να αποδεικνύουν τη μετοχική τους ιδιότητα (άρ. 141 §12 εδ. α΄). Τούτο σημαίνει ότι εκείνοι που ασκούν τα συγκεκριμένα δικαιώματα οφείλουν κατά τον χρόνο άσκησης να είναι κύριοι μετοχών της ΑΕ (με ή χωρίς δικαίωμα ψήφου-λ.χ.: ακόμα και κύριοι προνομιούχων μετοχών χωρίς δικαίωμα ψήφου).
(β) Να συγκεντρώνουν (επί συλλογικών δικαιωμάτων μειοψηφίας) το ελάχιστο ποσοστό του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου που προϋποτίθεται (είτε από τον νόμο είτε, νομίμως μειωμένο, από το καταστατικό) για την άσκησή του.
(γ) Να αποδεικνύουν τον αριθμό των μετοχών που κατέχουν κατά την άσκηση του σχετικού δικαιώματος. Η προϋπόθεση αυτή, ομοίως, δεν αφορά στα ατομικά δικαιώματα (άρ. 141 §12 εδ. α΄ –και μάλιστα, στο σύνολο αυτών, μολονότι δεν εξαιρείται ρητά από την εν λόγω προϋπόθεση το ατομικό δικαίωμα της §11).
(δ) Nα μην ασκούν τα εν λόγω δικαιώματα καταχρηστικά.
Η απόδειξη της μετοχικής ιδιότητας και του αριθμού μετοχών που κατέχει ένας μέτοχος είναι δυνατό να λάβει χώρα με κάθε πρόσφορο τρόπο. Προβλέπεται, βέβαια, ρητά ότι τέτοια απόδειξη αποτελεί και η -τυχόν καταστατικά προβλεπόμενη- κατάθεση των μετοχών του (άρ. 141 §12 εδ. β΄, με παραπομπή στο άρ. 124 §2). Προκειμένου για άυλες μετοχές, η απόδειξη της μετοχικής ιδιότητας μπορεί να γίνεται με κάθε νόμιμο μέσο και πάντως βάσει ενημέρωσης που λαμβάνει η εταιρεία ή βεβαίωσης ή άλλης μορφής πιστοποίησης από το μητρώο του κ.α.τ. ή της υποδομής αγοράς τ.κ.κ. ή μέσω των διαμεσολαβητών κατά περίπτωση (άρ. 141 §12 εδ. γ΄).
Οι μέτοχοι μειοψηφίας αντιμετωπίζονται, κατά κανόνα, ως εχθροί της ΑΕ από τους μετόχους πλειοψηφίας˙ ως και των ιδίων εχθροί. Ενδεχομένως και να είναι˙ ενδεχομένως και όχι. Για την προάσπιση, πάντως, των συμφερόντων των μετόχων μειοψηφίας αλλά και της ΑΕ, εύλογα ο νόμος τους απονέμει σειρά δικαιωμάτων. Η άσκησή τους, όμως, θα πρέπει να λαμβάνει χώρα με φειδώ˙ όχι προς βλάβη της ΑΕ ή/και των λοιπών μετόχων. Για το ειδικότερο, πάντως, περιεχόμενο των εν λόγω δικαιωμάτων σε επόμενη αρθρογραφία μας.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).