Ίδρυση ΑΕ
(άρθρο 4 §1 ν.4548/2018)
Στη σειρά αρθρογραφία μας για την ΑΕ μας έχουν απασχολήσει πλείστα, όσα, ζητήματα της λειτουργίας της. Αντικείμενο ανάλυσης έχει αποτελέσει, επίσης, η λύση και η εκκαθάρισή της. Της «ζωής», βεβαίως, λειτουργίας, ανάπτυξης και, ενίοτε, του «θανάτου» της ΑΕ, προηγείται η «γέννησή» της-που λαμβάνει χώρα με την ίδρυσή της. Θα επιχειρήσουμε, με το παρόν, την προσέγγιση του σταδίου της ίδρυσής της και την καταγραφή των βημάτων που συναποτελούν τη σχετική διαδικασία.
Εισαγωγή
Η «ζωή» της ΑΕ ως εταιρικό μόρφωμα εκκινεί από το χρονικό σημείο της ίδρυσής της. Η διαδικασία ίδρυσης ρυθμίζεται τόσο από τον νόμο για τις ΑΕ όσο και από τη νομοθεσία για τη σύσταση εταιρειών μέσω ΥΜΣ (Υπηρεσίας Μιας Στάσης) (ν.4919/2022 και ΥΑ 143197/2021). Κεντρική διάταξη που αφορά τη διαδικασία της σύστασης αποτελεί το άρ. 4 του ν. 4548/2018. Οι ρυθμίσεις αυτής συμπληρώνονται από το άρ. 9 του ίδιου νόμου (διοικητικός έλεγχος κατά τη σύσταση ΑΕ).
Ως ίδρυση νοείται η ακολουθία εκείνων των πράξεων με τελικό σκοπό και αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός νέου υποκειμένου δικαίου-του νομικού προσώπου της ΑΕ στην προκειμένη περίπτωση.
Δύο είναι οι τρόποι ίδρυσης της ΑΕ: είτε με σύσταση είτε με μετασχηματισμό μιας άλλης εταιρικής οντότητας (π.χ. μετατροπή ΟΕ ή ΙΚΕ σε ΑΕ).
Ιδρυτές
Ιδρυτές είναι τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα, που συνάπτουν την εταιρική σύμβαση με την οποία ιδρύεται μια ΑΕ. Αυτοί, κατά κανόνα, είναι και οι μέτοχοι, δηλαδή τα πρόσωπα που αναλαμβάνουν στη συνέχεια τις μετοχές. Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητο να ταυτίζονται. Τα πρόσωπα των ιδρυτών είναι δυνατό να διακρίνονται, τελικά, από τους μετόχους, αφού είναι δυνατή η ανάληψη μετοχών και από τρίτους (μη ιδρυτές)-(άρ.16 §3). Επομένως, είναι δυνατόν οι ιδρυτές να συμβάλλονται στο όνομά τους αλλά για λογαριασμό των, εν τέλει, μετόχων.
Η ΑΕ είναι δυνατόν να ιδρυθεί είτε από περισσότερα του ενός πρόσωπα είτε και αποκλειστικά από ένα. Διακριτό, εξάλλου, είναι το ζήτημα της ίδρυσης από ένα πρόσωπο, από εκείνο της μονοπρόσωπης ΑΕ. Μονοπρόσωπη είναι η ΑΕ το σύνολο των μετοχών της οποίας συγκεντρώνεται σε ένα και μόνον πρόσωπο. Η ίδρυσή της από έναν ιδρυτή δεν την καθιστά, απαραίτητα, και μονοπρόσωπη αφού οι ιδιότητες του ιδρυτή και του μετόχου δεν ταυτίζονται κατ’ ανάγκην. Η διάταξη του άρ. 4, παρ’ όλ’ αυτά, εσφαλμένα συγχέει τις δύο αυτές ιδιότητες με το λεκτικό της να αφήνει περιθώρια παρερμηνείας της.
Μονοπρόσωπη ΑΕ
Σύμφωνα με την ενωσιακή νομοθεσία [Οδηγία 2009/102/ΕΚ (άρ.2 §1)] είναι δυνατόν μια εταιρεία να καταστεί μονοπρόσωπη έχοντας έναν και μοναδικό εταίρο. Τούτο είναι δυνατό να γίνει είτε από τη σύστασή της είτε μετά από το χρονικό αυτό σημείο της συγκέντρωσης του συνόλου των εταιρικών μεριδίων/μετοχών/συμμετοχών στο πρόσωπο ενός εταίρου. Μονοπρόσωπη είναι η ΑΕ, οι μετοχές της οποίας τελούν από το ίδιο ιδιοκτησιακό καθεστώς. Θεωρείται μονοπρόσωπη ακόμα και αν οι μετοχές ανήκουν ναι μεν σε περισσότερους αλλά και κατά κοινωνία δικαιώματος. Επιπλέον, στην ίδια κατηγορία εντάσσεται και η ΑΕ, οι μετοχές της οποίας ανήκουν εν μέρει σε ένα πρόσωπο και εν μέρει στην ίδια (ίδιες μετοχές).
Η πρόβλεψη μονοπρόσωπου εταιρικού μορφώματος έχει ενωσιακές «ρίζες». Πρώτα το κοινοτικό δίκαιο προέβλεψε τις μονοπρόσωπες ΕΠΕ. Παράλληλα, παρείχε την ευχέρεια στα κράτη-μέλη να επιτρέψουν την ίδρυση μονοπρόσωπων ΑΕ. Η εν λόγω δυνατότητα αποτυπώθηκε νομοθετικά για πρώτη φορά στο άρθρο 1 §3 του κ.ν. 2190/1920 κατόπιν της τροποποίησης που υπέστη με τον αναμορφωτικό για το δίκαιο των ΑΕ εταιρειών ν. 3604/2007. Μέχρι τότε γινόταν δεκτή η συγκέντρωση όλων των μετοχών σε ένα πρόσωπο. Ωστόσο, δεν υφίστατο σχετική δυνατότητα για την ίδρυση μονοπρόσωπης ΑΕ.
Στην περίπτωση της μονοπρόσωπης ΑΕ δεν υφίσταται εταιρική σύμβαση αλλά ιδρυτική πράξη. Σε αυτήν καταγράφεται η βούληση του μοναδικού ιδρυτή και μετόχου.
Θα πρέπει να διακρίνουμε τη μονοπρόσωπη ΑΕ από την οιονεί μονοπρόσωπη: οι μετοχές της τελευταίας διαμοιράζονται σε περισσότερα του ενός πρόσωπα, ωστόσο ένα από αυτά συγκεντρώνει την πλειοψηφία των μετοχών. Πρόκειται για τον κυρίαρχο μέτοχο όχι, όμως, και τον μοναδικό.
Η μονοπρόσωπη ΑΕ δεν διαφέρει λειτουργικά από την πολυμετοχική. Ελάχιστες είναι οι διαφοροποιήσεις στο κείμενο του νόμου για τις μονοπρόσωπες ΑΕ. Επίσης, ο μοναδικός μέτοχος δεν επιφορτίζεται από διαφορετικές/περισσότερες ευθύνες (λ.χ. εκείνες της ΑΕ) διατηρώντας, κατά βάση, την αυτοτέλειά του από το νομικό πρόσωπό της. Είναι απαραίτητη η αναγγελία της συγκέντρωσης των μετοχών σε ένα πρόσωπο είτε κατά τη σύσταση είτε μετέπειτα αλλά και η δημοσιοποίηση των στοιχείων του μοναδικού μετόχου. Σημαντικό να σημειωθεί πως εκτός από τις διατυπώσεις δημοσιότητας απαραίτητη γίνεται και η αντίστοιχη ένδειξη στην επωνυμία της ΑΕ, από την οποία να προκύπτει ότι είναι μονοπρόσωπη.
Διαδικασία Ίδρυσης
Καταγράφοντας τα βήματα, που οδηγούν τελικά στην ίδρυση της ΑΕ μπορούμε να διακρίνουμε:
(α) Κατάρτιση ιδρυτικής πράξης & καταστατικού
Η ΑΕ ιδρύεται με την κατάρτιση της ιδρυτικής πράξης. Στην περίπτωση ίδρυσής της από περισσότερα του ενός πρόσωπα απαραίτητη είναι η σύνταξη της εταιρικής σύμβασης. Επί ενός και μοναδικού μετόχου δεν πρόκειται για εταιρική σύμβαση αλλά για μονομερή δήλωση βούλησης.
Σύμφωνα με τη θεωρία, η ιδρυτική πράξη μαζί με το καταστατικό, με στενή έννοια, συναπαρτίζουν το καταστατικό με ευρεία έννοια. Το καταστατικό με στενή έννοια αποτελεί το οργανωτικό κείμενο της εταιρείας, η εκτενέστερη ανάλυση του οποίου, λόγω της σημαντικότητας του, θα λάβει χώρα σε επόμενη αρθρογραφία μας.
Η ιδρυτική πράξη αποτελεί εταιρική σύμβαση με οργανωτικά και όχι μόνο στοιχεία. Σημειώνεται ότι δεν εφαρμόζονται οι γενικές διατάξεις περί ελαττωματικότητας δικαιοπραξιών για ακύρωση της εταιρικής σύμβασης.
Η ιδρυτική πράξη μπορεί να λάβει τη μορφή του συμβολαιογραφικού εγγράφου ή, υπό προϋποθέσεις, του ιδιωτικού συμφωνητικού. Η ιδρυτική πράξη λαμβάνει συμβολαιογραφικό τύπο όταν επιβάλλεται από ειδική διάταξη νόμου, επί εισφοράς περιουσιακών στοιχείων για τη μεταβίβαση των οποίων απαιτείται η τήρηση συμβολαιογραφικού τύπου (εισφορά ακινήτου) ή επιλέγεται από τα μέρη. Επί συμβολαιογραφικού εγγράφου σύστασης λειτουργεί ως ΥΜΣ ο συμβολαιογράφος. Αυτός, ως πιστοποιημένος φορέας, αναλαμβάνει το σύνολο των πράξεων για τη σύσταση της εταιρείας, την καταχώρισή της στο ΓΕΜΗ και την απόκτηση νομικής προσωπικότητας.
Στην περίπτωση του ιδιωτικού συμφωνητικού, η εταιρεία συστήνεται με «πρότυπο καταστατικό». Πρόκειται για τη συστατική πράξη, η οποία είναι σύντομη και περιέχει, υποχρεωτικά, το ελάχιστο, κατά τον νόμο, περιεχόμενο του καταστατικού. Σύνηθες στην πράξη είναι το φαινόμενο σύστασης της ΑΕ με πρότυπο καταστατικό (όταν τούτο είναι νομικά εφικτό), για λόγους ταχύτητας αλλά και αποφυγής των δαπανών της συμβολαιογραφικής σύστασης αλλά και των δικηγόρων που, ενδεχομένως, εμπλακούν. Όχι σπάνια, ακολουθεί η τροποποίησή του (με απόφαση της ΓΣ της ΑΕ) και η διαμόρφωση του περιεχομένου του με ειδικότερες ρυθμίσεις. Σημειώνεται ότι με πρόσφατη διάταξη (άρ.13 §2 ν.4919/2022) κατέστη δυνατή η πρόβλεψη περαιτέρω όρων στο πρότυπο καταστατικό με την προϋπόθεση διατήρησης του ελάχιστα υποχρεωτικά προβλεπόμενου και συμφωνίας με τις διατάξεις αναγκαστικού δικαίου. Εφόσον επιλεγεί από τους εμπλεκόμενους η σύσταση με πρότυπο καταστατικό, αυτό συμπληρώνεται από τους ίδιους τους ιδρυτές και υποβάλλεται στις υπηρεσίες ΓΕΜΗ ή ηλεκτρονικά στην Ηλεκτρονική Υπηρεσία Μιας Στάσης (e – ΥΜΣ).
Η εταιρική σύμβαση ελλείψει εγγράφου τύπου πάσχει από ακυρότητα (άρ.159 ΑΚ).
(β) Ανάληψη μετοχών
Ως ανάληψη μετοχών νοείται η ανάληψη της υποχρέωσης για καταβολή εισφοράς. Η εισφορά συνίσταται στην καταβολή ενός τμήματος του κεφαλαίου ίσου με την ονομαστική αξία των μετοχών που αναλαμβάνει, ώστε να καλυφθεί το μετοχικό κεφάλαιο στο σύνολό του. Η ανάληψη των μετοχών αποτελεί προϋπόθεση σύστασης της ΑΕ και λαμβάνει χώρα με δύο τρόπους. Πρώτον, είναι δυνατή η ίδρυση με ανάληψη μετοχών από τους ιδρυτές. Δεύτερον, επιτρέπεται (υπό προϋποθέσεις) η δημόσια προσφορά τους στο κοινό με πρόσκληση για ανάληψη μετοχών-θέμα, βέβαια, που εκφεύγει των ορίων του παρόντος.
Η ανάληψη (διαφορετικά: κάλυψη) του μετοχικού κεφαλαίου αποτελεί προϋπόθεση για την έγκυρη σύσταση της εταιρείας. Αν και προβλέπεται ότι η καταβολή του κεφαλαίου πρέπει να λάβει χώρα κατά τη σύσταση της εταιρείας, χωρίς αυτήν η ίδρυση παραμένει έγκυρη.
Με την ανάληψη μετοχών δημιουργείται (και θεμελιώνεται) η μετοχική σχέση. Η σύμβαση ανάληψης αποτελεί μέρος της ιδρυτικής πράξης και αποτυπώνεται στη συμβολαιογραφική πράξη ή, κατά περίπτωση, στο πρότυπο καταστατικό.
(γ) Έλεγχος νομιμότητας καταστατικού από ΥΜΣ και έγκριση/παροχή άδειας
Όπως ήδη αναφέρθηκε η διάταξη του άρθρου 4 §1 για τη σύσταση της ΑΕ συμπληρώνεται από το άρ. 9 του ν. 4548/2018. Στην τελευταία διάταξη ρυθμίζονται ζητήματα ελέγχου νομιμότητας από τις αρμόδιες Υπηρεσίες ΓΕΜΗ. Εκτενής ανάλυση του ζητήματος θα ακολουθήσει σε επόμενη αρθρογραφία μας.
Συνοπτικά επί του παρόντος: αντικείμενο ελέγχου συνιστούν τα προσκομιζόμενα έγγραφα, ώστε να διαπιστωθεί η συμφωνία τους με το καταστατικό και τις διατάξεις αναγκαστικού δικαίου. Επίσης, διενεργείται έλεγχος πληρότητας των προσκομιζόμενων εγγράφων. Στην περίπτωση ίδρυσης μέσω ΥΜΣ προβλέπεται αυτοματοποιημένη καταχώριση στο ΓΕΜΗ χωρίς τη διενέργεια ελέγχου νομιμότητας.
Για ορισμένες εταιρείες και σε εξαιρετικές περιπτώσεις απαιτείται έγκριση σύστασης από τον Υπουργό Ανάπτυξης και Επενδύσεων.
(δ) Τήρηση διατυπώσεων δημοσιότητας
Τελευταίο βήμα της όλης διαδικασίας σύστασης αποτελεί η τήρηση των διατυπώσεων δημοσιότητας. Ο νόμος απαιτεί την υποβολή σε δημοσιότητα στο ΓΕMΗ της ιδρυτικής πράξης της ΑΕ, μαζί με το καταστατικό της. Εφόσον απαιτείται σχετική έγκριση, η εγκριτική απόφαση της Διοίκησης υποβάλλεται επίσης σε δημοσιότητα. Για την τήρηση των διατυπώσεων δημοσιότητας απαιτείται η εγγραφή της εταιρείας στο ΓΕΜΗ και η καταχώριση των δημοσιευτέων πράξεων και στοιχείων. Στη συνέχεια, ακολουθεί δημοσίευση στο διαδικτυακό τόπο του ΓΕΜΗ. Για την καταχώριση απαιτείται η καταβολή του τέλους Ενιαίου Κόστους Σύστασης.
Υπηρεσία Μιας Στάσης (ΥΜΣ)
Η Υπηρεσία Μιας Στάσης (ΥΜΣ) αποτελεί την υπηρεσία που είναι αρμόδια για τη σύσταση εταιρειών (άρ.7 §1 ν.4919/2022). Ως θεσμός στοχεύει στην απλοποίηση της διαδικασία σύστασης αναλαμβάνοντας το σύνολο των πράξεων που οδηγούν τελικά στον επιδιωκόμενο σκοπό (τη σύσταση). Ως ΥΜΣ για τη σύσταση εταιρειών λειτουργούν η Υπηρεσία ΓΕΜΗ του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων (για συγκεκριμένες εταιρείες), η Υπηρεσία ΓΕΜΗ του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων (για κάποιες άλλες, συγκεκριμένες επίσης, εταιρείες), οι Υπηρεσίες ΓΕΜΗ των επιμελητηρίων και οι πιστοποιημένοι συμβολαιογράφοι που έχουν εξουσιοδοτηθεί να λειτουργούν ως ΥΜΣ και έχουν ενταχθεί στο μητρώο πιστοποιημένων χρηστών ΥΜΣ.
Προς εναρμόνιση της εθνικής έννομης τάξης με το ενωσιακό δίκαιο και την συμπλήρωση των ΥΜΣ δημιουργήθηκε η ψηφιακή πλατφόρμα «Ηλεκτρονική Υπηρεσία Μιας Στάσης» (e-ΥΜΣ). Μέσω αυτής υποβάλλονται τα αιτήματα σύστασης και καταχώρισης στο ΓΕΜΗ.
Η ΑΕ είναι το σημαντικότερο, για πολλούς λόγους, από τα νομικά πρόσωπα που υφίστανται και λειτουργούν στο πλαίσιο του ελληνικού δικαίου και ελληνικής επιχειρηματικότητας. Η ίδρυσή της αποτελεί σημαντικό γεγονός καθώς συνδέεται, κατ’ αναπόδραστη συνέπεια, με το καταστατικό της-το περισσότερο σημαντικό από το σύνολο των εταιρικών εγγράφων. Το τελευταίο όμως, λόγω της αυτοτέλειας και σημαντικότητάς του θα μας απασχολήσει σε επόμενη αρθρογραφία μας.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).