Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στο ζήτημα της κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ. Διαπιστώσαμε, εκεί, την αδυναμία της πρωτότυπης κτήσης και το, υπό προϋποθέσεις, ανεκτό της παράγωγης. Θα μας απασχολήσει εδώ ένα συμπληρωματικό, σημαντικό όμως, ερώτημα: επιτρέπεται η παροχή πιστώσεως σε τρίτους από την ΑΕ για την απόκτηση ίδιων μετοχών;
Έννοια & Πεδίο Εφαρμογής
Η απαγόρευση (γιατί περί αυτής πρόκειται) παροχής πιστώσεων από την ΑΕ για απόκτηση ίδιων μετοχών ρυθμίζεται στο νόμο (άρ. 51 ν. 4548/2018). Πρόκειται για όμοια ρύθμιση με αυτή του άρθρου 16α του προϊσχύσαντος α.ν. 2190/1920.
Αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής
Η συγκεκριμένη απαγόρευση αφορά, ρητά, στην χρηματοδότηση τρίτων από την ΑΕ για αγορά μετοχών της μέσω χορήγησης-ενδεικτικά: (α) προκαταβολών, (β) δανείων και (γ) παροχής εγγυήσεων. Οι περιπτώσεις αυτές, ωστόσο, δεν απαριθμούνται στον νόμο κατά τρόπο εξαντλητικό.
Στις απαγορευμένες συναλλαγές, αντιθέτως, εντάσσεται, δεδομένου του τίτλου αλλά και σκοπού της σχετικής διάταξης κάθε άλλη μορφή πίστωσης. Μεταξύ αυτών λ.χ. η σύναψη συμβάσεων παροχής προσωπικών εγγυήσεων, το άνοιγμα πιστωτικών λογαριασμών κ.α. (2881/2004 ΠολΠρωτΠειρ – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Η απαγόρευση καταλαμβάνει, περαιτέρω, τη χρηματοδότηση για απόκτηση ήδη, υφιστάμενων μετοχών καθώς και τυχόν νεοεκδιδομένων, κατόπιν αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ. Απαγορευμένη, λοιπόν, η χρηματοδότηση τόσο για την παράγωγη όσο και την πρωτότυπη κτήση μετοχών της ΑΕ (31/2002 ΠολΠρωτΠειρ, 2881/2004 ΠολΠρωτΠειρ – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής
Καταρχάς, στις επίμαχες χρηματοδοτήσεις προς τρίτους απαγορεύεται, αυτονοήτως, να προβαίνει η ΑΕ. Επιπλέον, όμως, κατά ρητή νομοθετική πρόβλεψη (άρ. 51 § 2), στις μη επιτρεπτές προκαταβολές, δάνεια ή εγγυήσεις δεν είναι δυνατό να προβαίνουν ούτε θυγατρικές εταιρείες (κατά την έννοια του άρ. 32 ν. 4308/2014) για την απόκτηση μετοχών της μητρικής τους από τρίτους. Επίσης, ούτε ομόρρυθμες ή ετερόρρυθμες εταιρείες, στις οποίες ομόρρυθμο μέλος είναι η ανώνυμη εταιρεία.
Αναφορικά με την έννοια των «τρίτων», σε αυτή εμπίπτουν, κατ’ αρχάς, μη μέτοχοι. Πρόσωπα, δηλ., που επιθυμούν μέσω της χρηματοδότησής τους να αποκτήσουν, για πρώτη φορά, τη μετοχική ιδιότητα. Εμπίπτουν, ωστόσο, και οι υφιστάμενοι μέτοχοι της ΑΕ. Οι τελευταίοι, ως λήπτες των πιστώσεων με σκοπό την αύξηση της εταιρικής τους συμμετοχής.
Ως τρίτοι, επίσης, λογίζονται τα μέλη του ΔΣ της ΑΕ, ή της μητρικής αυτής εταιρείας (κατά την έννοια του άρ. 32 ν. 4308/2014). Επίσης, τα παρένθετα πρόσωπα που ενεργούν στο όνομα και για λογαριασμό των προαναφερθέντων προσώπων, στα οποία μεταβιβάζεται, τελικά, η οικονομική ενίσχυση. Εξαιρούνται, ωστόσο, ρητά και δεν εμπίπτουν, επομένως στην έννοια του τρίτου, το προσωπικό της ΑΕ ή συνδεδεμένης με αυτήν εταιρείας (άρ.51 §4).
Ο χρόνος χρηματοδότησης
Η χρηματοδότηση, παρά τη διατύπωση του νόμου, δεν είναι αναγκαίο να προηγείται της απόκτησης. Αντιθέτως, είναι εξίσου απαγορευμένη, ακόμη κι εάν διενεργείται αφότου αποκτήθηκαν οι μετοχές. Το επιβάλλουν, άλλωστε, λόγοι προστασίας του κεφαλαίου της εταιρείας. Απαιτείται, ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση, απόδειξη της ύπαρξης αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της χρηματοδότησης και της αγοράς.
Σκοπός
Η ανωτέρω απαγόρευση αποσκοπεί, σαφώς, στην προστασία της αρχής της σταθερότητας του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας.
Η ανάληψη, συγκεκριμένα, εκ μέρους της ΑΕ δυνητικά ζημιογόνων υποχρεώσεων προς τρίτους συνιστά προσβολή του εγγυητικού χαρακτήρα του μετοχικού κεφαλαίου έναντι των εταιρικών δανειστών και των ήδη μετόχων. Κατά τη νομολογία, συνέπεια τυχόν συντέλεσης των απαγορευμένων συμβάσεων αποτελεί η εκταμίευση μέρους της εταιρικής περιουσίας˙ δυνητικά, απαγορευμένη επιστροφή κεφαλαίου στους μετόχους.
Ωστόσο, σε μείωση του ενεργητικού της ΑΕ καταλήγει, ορθότερα, η ενδεχόμενη αφερεγγυότητα-αδυναμία των τρίτων προς επιστροφή των χρηματοδοτήσεων. Ο κλονισμός της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης των πιστωτών της εταιρείας είναι, ωστόσο, δεδομένη παράπλευρη συνέπεια (1435/2005 ΑΠ, 1046/2006 ΕφΠειρ, 2881/2004 ΠΠρΠειρ, 31/2002 ΠΠρΠειρ, – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Παράλληλα, η απαγόρευση των εν λόγω χρηματοδοτήσεων αποτρέπει και την -με αθέμιτα μέσα- αύξηση της ισχύος των μελών του ΔΣ στην ΑΕ και, κατ’ επέκταση, της πλειοψηφικής τους θέσης στη ΓΣ (31/2002 ΠΠρΠειρ, 2881/2004 ΠΠρΠειρ – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Παρά τους παραπάνω κινδύνους, η παροχή πιστώσεων για απόκτηση ίδιων μετοχών είναι δυνατό να εξυπηρετεί εύλογα εταιρικά συμφέροντα. Κατά τούτο και η αναγκαιότητα τήρησης σειράς (νομίμων) προϋποθέσεων για την αποφυγή αυθαιρεσιών.
Λόγοι προστασίας των πιστωτών, αλλά και των μετόχων μειοψηφίας, επιβάλλουν την τήρηση διαφάνειας κατά τη διενέργεια των, κατ’ εξαίρεση, επιτρεπτών χρηματοδοτικών συναλλαγών. Οι τελευταίες, διευκολύνουν την προσέλκυση νέων μετόχων. Εξυπηρετείται, έτσι, πολλές φορές, η ανάγκη της εταιρείας για ανεύρεση σημαντικών επενδυτών. Ανανεώνεται, επομένως, θεμιτά, η μετοχική σύνθεση και εξυπηρετούνται επιχειρηματικοί και οικονομικοί στόχοι της εταιρείας. Δεν είναι, άλλωστε, άγνωστες στον επιχειρησιακό κόσμο οι σχετικές χρηματοδοτούμενες εξαγορές επιχειρήσεων [:«leveraged buy out», (LBO)].
Οι (Απαριθμούμενες) Απαγορευμένες Συναλλαγές
Προκαταβολή
Στις απαγορευμένες, κατ’ αρχήν, χρηματοδοτικές συναλλαγές εμπίπτει η προκαταβολή. Η πρόωρη, δηλ., ικανοποίηση από μέρους της ΑΕ οποιασδήποτε μη ληξιπρόθεσμης υποχρέωσής της (άρ.51 §1, εδ. α΄). Επίσης, κάθε προκαταβολή ποσού που συνιστά, κατ’ ουσίαν, δάνειο, με σκοπό την απόκτηση μετοχών.
Ωστόσο, επιτρεπτή κρίνεται η απόκτηση μετοχών της εταιρείας ως αποτέλεσμα νόμιμων καταβολών, λ.χ. προκαταβολή μερισμάτων σε δικαιούχο μέτοχο, δυνάμει της οποία προβαίνει σε αγορά, ως επένδυση, μετοχών.
Δάνειο
Μη επιτρεπτή επίσης συναλλαγή, με ποινή ακυρότητας, αποτελεί η χορήγηση δανείου (806ΑΚ) σε τρίτο, από μέρους της ΑΕ, με σκοπό την απόκτηση μετοχών της (άρ. 51 §1, εδ. α΄). Τυχόν διαφορετικός χαρακτηρισμός από τους συμβαλλομένους καθίσταται αδιάφορος, όταν φέρει τα, κατά το νόμο, χαρακτηριστικά του δανείου.
Εγγύηση
Μη επιτρεπτή είναι, επίσης, η παροχή εγγύησης από την ΑΕ (προς, συνήθως, πιστωτικά ιδρύματα) για τη δανειοδότηση τρίτου, με σκοπό ο τελευταίος να αποκτήσει μετοχές της (άρ.51 §1, εδ. α΄). Η έννοια της εγγύησης (άρ. 847 ΑΚ) πρέπει να ερμηνεύεται ευρέως (1435/2005 ΑΠ – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Στην έννοια αυτής εμπίπτουν, επομένως, και οι περιπτώσεις τριτεγγύησης της ΑΕ σε αξιόγραφα, σωρευτικής αναδοχής χρέους ή και εμπράγματων ασφαλειών επί της εταιρικής περιουσίας.
Διχογνωμία, ωστόσο, επικρατεί σε θεωρία και νομολογία αναφορικά με τη σύναψη εγγυοδοτικών συμβάσεων μεταξύ της ΑΕ και τρίτων. Υπό το ισχύον δίκαιο, υποστηρίζεται από τη θεωρία ότι τυχόν εγγυοδοτική σύμβαση συνιστά περίπτωση επιστροφής εισφοράς. Εφαρμόζονται, ως εκ τούτου, ευθέως τα άρθρα 22§2 και 159. Σε επίπεδο νομολογίας, ωστόσο, κρίνεται απολύτως άκυρη, εμπίπτουσα, δηλαδή, στην έννοια της «εγγύησης» του άρ. 51 (31/2002 ΠολΠρωτΠειρ, 2881/2004 ΠολΠρωτΠειρ – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Προϋποθέσεις Εξαίρεσης
Αναγκαία η (σωρευτική) τήρηση σειράς προϋποθέσεων προκειμένου να γίνει ανεκτή εξαίρεση από τον κανόνα των απαγορευμένων χρηματοδοτήσεων (51§1). Συγκεκριμένα:
Εύλογοι όροι της αγοράς
Προϋπόθεση του κύρους των ως άνω χρηματοδοτήσεων αποτελεί, καταρχάς, η συντέλεσή τους με ευθύνη του ΔΣ, με εύλογους (:συνήθεις στην συναλλακτική πρακτική-σε παρόμοιες περιπτώσεις) όρους αγοράς (άρ. 51§1,α’).
Σχετικές ενδείξεις αποτελούν λ.χ. το ύψος του εκάστοτε προβλεπόμενου επιτοκίου, η οικονομική ευρωστία των τρίτων αντισυμβαλλόμενων, η συνολική εξασφάλιση της εταιρείας κλπ. Στην αντίθετη κατεύθυνση κινούνται λ.χ. η χορήγηση από την ΑΕ άτοκων δανείων ή η παροχή ασφαλειών χωρίς αντάλλαγμα.
Στο πλαίσιο της ευθύνης των μελών του ΔΣ, και άρα στα καθήκοντα επιμέλειάς τους, ανήκει η διαπίστωση της φερεγγυότητας των τρίτων.
Απόφαση της ΓΣ
Προκειμένου να λάβει χώρα χρηματοδότηση των τρίτων για την απόκτηση μετοχών της ΑΕ προϋποτίθεται προηγούμενη απόφαση της ΓΣ της (άρ. 51 §1, περ. β΄). Η σχετική απόφαση λαμβάνεται με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία-εκτός κι αν υφίσταται καταστατική ρύθμιση που προβλέπει υψηλότερα ποσοστά (άρ. 51 §1, περ. β΄, 130 §2 και 132 §2).
Για τη χορήγηση σχετικής άδειας από τη ΓΣ προϋποτίθεται αντίστοιχη ενημέρωσή της από το ΔΣ. Το ΔΣ προβαίνει, συγκεκριμένα, σε γνωστοποίηση των λόγων και ουσιωδών όρων της εκάστοτε συναλλαγής και το ενδιαφέρον που αυτή παρουσιάζει για την ΑΕ. Επίσης, τους συναφείς κινδύνους για τη ρευστότητα και τη φερεγγυότητα της και η τιμή στην οποία ο τρίτος θα αποκτήσει τις μετοχές.
Η υποχρέωση ενημέρωσης από το ΔΣ εκπληρώνεται με την υποβολή έγγραφης έκθεσης στη ΓΣ, που υποβάλλεται σε δημοσιότητα (του άρ. 13). Στην έκθεση πρέπει να εξειδικεύεται, μεταξύ άλλων, και ο τρόπος εξυπηρέτησης των εταιρικών συμφερόντων από την επιδιωκόμενη χρηματοδότηση.
Ενδέχεται να απαιτείται η συνυποβολή στη ΓΣ έτερης έκθεσης ορκωτού ελεγκτή-λογιστή. Τούτη απαιτείται όταν η οικονομική ενίσχυση για την απόκτηση μετοχών της ΑΕ λαμβάνει χώρα προς μέλη του ΔΣ της ΑΕ ή της μητρικής της (κατά την έννοια του άρ. 32 ν. 4308/2014), προς την ίδια τη μητρική της ή τυχόν παρένθετα αυτών πρόσωπα.
Η ανωτέρω υποχρέωση υπαγορεύεται προκειμένου να αποφευχθεί σύγκρουση συμφερόντων. Στην περίπτωση της συνυποβολής της εν λόγω έκθεσης ορκωτού ελεγκτή-λογιστή ρητά, μάλιστα, εξαιρείται η εφαρμογή του άρ. 99. Χαρακτηριστική περίπτωση, κατά την οποία απαιτείται η πλήρωση της προαναφερόμενης υποχρέωσης συνυποβολής, είναι η περίπτωση της χρηματοδοτούμενης από την ΑΕ εξαγοράς των μετοχών της από μέλη της διοίκησής της [:management buy-out, (ΜΒΟ)].
Διατήρηση της καθαρής θέσης
Τελευταία προϋπόθεση εγκυρότητας συναλλαγής από τις ανωτέρω περιγραφόμενες είναι η διατήρηση της καθαρής θέσης της ΑΕ (άρ. 159§1).
Απαιτείται, δηλαδή, η οικονομική ενίσχυση τρίτου από την ΑΕ να λάβει χώρα από τα κέρδη και ελεύθερα αποθεματικά της (άρ. 51 §1, περ. γ΄). Ειδάλλως, η σχετική χρηματική ενίσχυση, θα ισοδυναμούσε με μείωση των κεφαλαίων της εταιρείας σε ποσό κατώτερο του μετοχικού της κεφαλαίου και των λοιπών μη διανεμόμενων στοιχείων της καθαρής της θέσης. Άρα, με απαγορευμένη επιστροφή εισφοράς.
Για την τήρηση της εν λόγω προϋπόθεσης, λαμβάνεται υπόψη το σύνολο των έως τότε χρηματοδοτήσεων. Προς περαιτέρω εξασφάλιση, μάλιστα, της εταιρικής περιουσίας και, αυτονοήτως, των εταιρικών δανειστών, επιβάλλεται, συμπληρωματικά, η πρόβλεψη στο παθητικό σκέλος του ισολογισμού μη διανεμητέου αποθεματικού ισόποσου με το ύψος της χρηματοδότησης από την ΑΕ.
Τα Πιστωτικά Ιδρύματα. Το Προσωπικό Της ΑΕ
Εξαιρείται από την ανωτέρω απαγόρευση η παροχή χρηματοδοτήσεων εκ μέρους πιστωτικών και χρηματοδοτικών ιδρυμάτων (άρ.51 §4). Υπό την προϋπόθεση, όμως, ότι εμπίπτουν στις «τρέχουσες» συναλλαγές τους και εφόσον, διεξάγονται κατά τους συνήθεις συναλλακτικούς όρους.
Εξαιρείται, επίσης, από των εν λόγω απαγόρευση αποτελεί συναλλαγή που συντελείται με σκοπό την κτήση μετοχών από ή για το προσωπικό της ΑΕ ή εταιρείας συνδεδεμένης με αυτήν. Στην έννοια του προσωπικού εμπίπτει κάθε πρόσωπο που παρέχει υπηρεσίες στην ΑΕ (ή σε συνδεδεμένη αυτής εταιρεία)˙ ανεξάρτητα, μάλιστα, από το είδος της μεταξύ τους σύμβασης (λ.χ. εξαρτημένης εργασίας, υπηρεσιών, έργου).
Μη Νόμιμη Χρηματοδότηση: Έννομες Συνέπειες & Ευθύνη Μελών ΔΣ
Η παροχή οικονομικής ενίσχυσης προς τρίτους, κατ’ απόκλιση των διατάξεων του άρ. 51, συνεπάγεται απόλυτη ακυρότητα της επίμαχης συναλλαγής (άρ. 51 §1, εδ. α΄). Η ακυρότητα είναι αρχική, οριστική και μη θεραπεύσιμη. Επέρχεται αυτοδικαίως, ανεξάρτητα μάλιστα από υπαιτιότητα και γνώση ή άγνοια της απαγόρευσης από τους συμβαλλομένους. Δυνατότητα ίασης, κατά την έννοια του αρ. 183 ΑΚ, δεν υφίσταται. Η ακυρότητα αυτή εξετάζεται αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο. Τυχόν παραίτηση από την επίκλησή της δεν παράγει έννομα αποτελέσματα (31/2002 ΠολΠρωτΠειρ, 2881/2004 ΠολΠρωτΠειρ – ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Η παροχή είναι άκυρη, ακόμη κι εάν είναι διαφορετικός ο λήπτης της παροχής και εκείνος που τελικά κατέστη μέτοχος της ΑΕ.
Η τυχόν καταβληθείσα χρηματοδοτική παροχή εκ μέρους της ΑΕ, δυνάμει άκυρης υποσχετικής δικαιοπραξίας, αναζητείται κατά τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό (904 επ. ΑΚ).
Έναντι της εταιρείας, τα μέλη του ΔΣ ευθύνονται για κάθε απαγορευμένη χρηματοδότηση σε τρίτους με σκοπό την αγορά μετοχών της ΑΕ. Ενέχονται δε προσωπικά για κάθε πράξη ή παράλειψη. Η ευθύνη τους είναι, συγκεκριμένα, τόσο ποινική (άρ. 177 §4), όσο και αστική, εφόσον προκλήθηκε ζημία στην ΑΕ (άρ. 102 §1).
Η παροχή πιστώσεως σε τρίτους από την ΑΕ για την απόκτηση ίδιων μετοχών είναι, κατά αρχήν (και δικαίως), απαγορευμένη. Καθώς όμως ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι δυνατό, υπό προϋποθέσεις, να έχει ευεργετικές συνέπειες για την ίδια την ΑΕ προβλέπεται (και ευλόγως) η πλήρωση σειρά σχετικών προϋποθέσεων για την αποδοχή της εγκυρότητάς τους. Τι συμβαίνει όμως στις περιπτώσεις που επιχειρείται η μέσω τρίτων παράκαμψη των σχετικών απαγορευτικών διατάξεων; Περί αυτού επόμενη αρθρογραφία μας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 11 Σεπτεμβρίου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.