Σε προηγούμενή αρθρογραφία μας, μας απασχόλησε η υποχρέωση του ΔΣ να προβεί, αυτοβούλως, σε άσκηση εταιρικής αγωγής (άρ. 103, ν. 4548/2018), όταν θεμελιώνεται ευθύνη μελών του ΔΣ. Μας απασχόλησε, επίσης, η άσκηση εταιρικής αγωγής από το ΔΣ, αφού προηγηθεί κίνηση της σχετικής διαδικασίας από τη μειοψηφία ή πλειοψηφία των μετόχων, όταν το πρώτο αρνείται ή ολιγωρεί (άρ. 104). Στο παρόν θα μας απασχολήσει η άσκηση της εταιρικής αγωγής από τον, προς τούτο οριζόμενο, ειδικό εκπρόσωπο (άρ. 105).
Σκοπός της ρύθμισης
Όπως ρητά επισημαίνεται στην Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρθρου 105, η ρύθμιση αυτή «…συμπληρώνει τη ρύθμιση του άρθρου 104…». Πράγματι, η ρύθμιση για τον διορισμό ειδικού εκπροσώπου συνιστά αναγκαία προσθήκη, προκειμένου να καταστεί αποτελεσματικό το σύστημα της ενδοεταιρικής-εσωτερικής ευθύνης του ΔΣ (άρ. 102-108). Ακριβέστερα, προκειμένου να καταστεί αποτελεσματική η διαδικασία κίνησης της άσκησης εταιρικής αγωγής από τη μειοψηφία ή την πλειοψηφία των μετόχων.
Η πρόβλεψη του άρθρου 104 θα κινδύνευε, σε διαφορετική περίπτωση, να καταστεί γράμμα κενό αν εξέλιπε, ως αναγκαίο λειτουργικό συμπλήρωμα, η ρύθμιση για τον διορισμό ειδικού εκπροσώπου. Τούτο, καθώς, η δυνατότητα της μειοψηφίας ή πλειοψηφίας των μετόχων να υποβάλει αίτηση ενώπιον του ΔΣ για άσκηση εταιρικής αγωγής, σε περίπτωση αδράνειάς του, δεν θα είχε πρακτικό αντίκρισμα, αν δεν προβλεπόταν δυνατότητα άσκησης, εν τέλει, της εταιρικής αγωγής από ένα άλλο όργανο, όταν το ΔΣ και πάλι αδρανούσε ή αδυνατούσε (για το λόγο αυτό και ο επικουρικός χαρακτήρας της ρύθμισης του άρθρου 105 σε σχέση με αυτή του άρθρου 104).
Σε κάθε περίπτωση, η συγκεκριμένη ρύθμιση στοχεύει στην αποτελεσματική επιδίωξη των εταιρικών αξιώσεων και στην αποφυγή εξυπηρέτησης ίδιων συμφερόντων/στρατηγικών των τυχόν πλειοψηφούντων μελών του ΔΣ. Απώτερο, δηλαδή, σκοπό του νομοθέτη αποτελεί η εξυπηρέτηση των συμφερόντων της ΑΕ και η ικανοποίησή της για την τυχόν ζημία που υπέστη.
Χαρακτηριστικά της ρύθμισης
Η διαδικασία διορισμού ειδικού εκπροσώπου, που προβλέπεται στο νόμο, συνιστά μια μορφή «προσωρινής διοίκησης» (άρ. 69 ΑΚ και 786 ΚΠολΔ). Διακρίνεται, ωστόσο, από αυτήν καθώς ο ειδικός εκπρόσωπος επιφορτίζεται με συγκεκριμένη και απολύτως περιορισμένη σρμοδιότητα. Δεν διαθέτει, σε καμιά περίπτωση, τις αρκετά ευρείες εξουσίες που, κατά κανόνα, διαθέτει η προσωρινή διοίκηση. Κι ούτε ο ορισμός ειδικού εκπροσώπου επιφέρει προσωρινή αναστολή, υποκατάσταση ή κατάργηση του ΔΣ.
Ο ειδικός εκπρόσωπος επιφορτίζεται με την ειδική και αποκλειστική αρμοδιότητα άσκησης της εταιρικής αγωγής. Καλείται να εκπροσωπήσει την εταιρεία για τις ανάγκες διεξαγωγής της σχετικής δίκης κατά των (φερόμενων ως υπαίτιων) μελών του ΔΣ μέχρι και την έκδοση αμετάκλητης δικαστικής απόφασης (189/2018 ΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Παράλληλα, όμως, το ΔΣ δεν εμποδίζεται, έστω και κατ’ ελάχιστο, στην άσκηση της διοίκησης, της εκπροσώπησης της εταιρείας αλλά και των λοιπών καθηκόντων του.
Μέσω του διορισμού του ειδικού εκπροσώπου (ως ad hoc οργάνου) με τις συγκεκριμένες αρμοδιότητες, ο δικαστής επεμβαίνει στη σφαίρα αυτονομίας της ΑΕ. Η επέμβαση αυτή, ωστόσο, είναι όχι μόνον επιτρεπτή αλλά και εύλογη. Τούτο, καθότι η εν λόγω επέμβαση δικαιολογείται από τον έκτακτο και προσωρινό χαρακτήρα του εν λόγω μέτρου.
Προϋποθέσεις Διορισμού Ειδικού Εκπροσώπου
Προκειμένου να καταστεί δυνατή η υποβολή αίτησης για τον διορισμό ειδικού εκπροσώπου, ο νόμος απαιτεί να συντρέχει μια από τις περιοριστικά απαριθμούμενες προϋποθέσεις. Η εν λόγω αυστηρότητα δικαιολογείται από το γεγονός ότι πρόκειται για διορισμό ad hoc οργάνου της εταιρείας και παραγκωνισμό του, κατ’ αρχήν, αρμόδιου οργάνου (:ΔΣ) για την άσκηση εταιρικής αγωγής. Απαιτείται, επομένως, να καθίσταται εγγυημένη η ασφάλεια δικαίου.
Ειδικότερα, η υποβολή της σχετικής αίτησης είναι δυνατό να λάβει χώρα σε περίπτωση που:
(α) το ΔΣ της εταιρείας απορρίψει εν όλω ή εν μέρει την αίτηση της μειοψηφίας (του άρ. 104) για την άσκηση εταιρικής αγωγής ή
(β) παρέλθει άπρακτη η εύλογη προθεσμία που έθεσε η μειοψηφία των μετόχων με την αίτησή της προς το ΔΣ (καθώς το τελευταίο ολιγώρησε να αξιολογήσει την αίτηση αυτή και να αποφασίσει επί της άσκησης ή μη της εταιρικής αγωγής) ή
(γ) παρέλθουν τέσσερεις (4) μήνες από την απόφαση του ΔΣ περί άσκησης εταιρικής αγωγής (μετά από αίτημα της μειοψηφίας), χωρίς το τελευταίο να προβεί, πράγματι, σε άσκηση της ή
(δ) το ΔΣ αδυνατεί λόγω αδυναμίας σχηματισμού απαρτίας να αποφασίσει επί της αίτησης της μειοψηφίας (σε περίπτωση, λ.χ., σύγκρουσης συμφερόντων) ή
(ε) το ΔΣ δεν ασκεί «αμελλητί» την εταιρική αγωγή, μολονότι υπέβαλε σχετική αίτηση η πλειοψηφία των μετόχων.
Ενεργητική Νομιμοποίηση
Την αίτηση διορισμού ειδικού εκπροσώπου μπορούν να ασκήσουν, όπως προκύπτει και από τα παραπάνω, μόνο μέτοχοι της εταιρείας.
Συγκεκριμένα, ο νομοθέτης απαιτεί την άσκηση της αίτησης από την πλειοψηφία των μετόχων που υπέβαλαν το αίτημα για την άσκηση της εταιρικής αγωγής. Με άλλα λόγια: εφόσον έχει υποβληθεί έγγραφο αίτημα προς το ΔΣ για την άσκηση της εταιρικής αγωγής (άρ. 104 §1), τη διακριτή αίτηση διορισμού ειδικού εκπροσώπου πρέπει να ασκήσει η πλειοψηφία των συγκεκριμένων αιτούντων. Απαραίτητη, δηλαδή, η λεγόμενη «πλειοψηφία της μειοψηφίας» (προφανώς μετοχικού κεφαλαίου και όχι μετόχων).
Είναι, επομένως, ανέφικτος ο προσδιορισμός, εκ των προτέρων, του ποσοστού του κεφαλαίου που νομιμοποιείται ενεργητικά. Το απαιτούμενο ποσοστό είναι μεταβαλλόμενο και υπολογίζεται ανά περίπτωση.
Αρμόδιο Δικαστήριο & Διαδικασία
Αρμόδιο δικαστήριο για να αποφασίσει επί της αίτησης των μετόχων για το διορισμό ειδικού εκπροσώπου είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο της έδρας της εταιρείας (άρ. 3 §1 και 105 §1).
Το αρμόδιο δικαστήριο δεν θα ασχοληθεί, όμως, επί της ουσίας της διαφοράς. Αποφαίνεται, μόνον, επί του διορισμού ή μη ειδικού εκπροσώπου, ο οποίος πρόκειται να ενάγει (ή μη) τους υπαίτιους για τη ζημία της εταιρείας συμβούλους.
Η αίτηση των μετόχων εκδικάζεται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας (άρ. 105 §2) και κοινοποιείται προς την εταιρεία και το μέλος ή τα μέλη του ΔΣ που κατονομάζονται στην αίτηση του άρθρου 104.
Παρεμβάσεις (πρόσθετες και κύριες) ενώπιον του δικαστηρίου ασκούνται και με δήλωση στα πρακτικά, ώστε να διευκολυνθεί η δυνατότητα των μελών του ΔΣ ή οποιουδήποτε άλλου προσώπου με έννομο συμφέρον (περιλαμβανομένης βεβαίως της ίδιας της εταιρείας) να εκθέσει τις απόψεις του-ιδίως όσον αφορά το εταιρικό συμφέρον στην άσκηση ή μη της εταιρικής αγωγής (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2818 επί του άρθρου 105).
Προθεσμία Υποβολής Αίτησης
Η πλειοψηφία των μετόχων που νομιμοποιείται ενεργητικά για την υποβολή της αίτησης για τον διορισμό ειδικού εκπροσώπου, υποχρεούται να την ασκήσει εντός διμήνου. Η προθεσμία αυτή εκκινεί:
(α) είτε από την (κατά το εδ. δ΄, §3 του άρθρου 104-στον νόμο εκ παραδρομής αναγράφεται το εδ. γ΄) κοινοποίηση της (έστω εν μέρει) αρνητικής απόφασης του ΔΣ για την άσκηση εταιρικής αγωγής στους αιτούντες μετόχους,
(β) είτε από την άπρακτη παρέλευση των προθεσμιών που απαιτούνται για να ενεργήσει το ΔΣ (άρ. 105 §1).
Στοιχεία Αίτησης
Η αίτηση για τον διορισμό ειδικού εκπροσώπου (άρ. 105) συνιστά νέα αίτηση των μετόχων, που απευθύνεται προς το αρμόδιο δικαστήριο. Δεν πρέπει να συγχέεται, επομένως, με την αίτησή τους προς το ΔΣ για την άσκηση της εταιρικής αγωγής (:άρ. 104). Είναι δεδομένο, όμως, πως η τελευταία όχι μόνον θα πρέπει να προηγηθεί αλλά και να αποτελέσει περιεχόμενο εκείνης για τον διορισμό ειδικού εκπροσώπου.
Περιεχόμενο της αίτησης του άρθρου 105 (όπως ισχύει και για την αίτηση του άρθρου 104) δεν απαιτείται να συνιστά, πάντως, η νομική υπαγωγή των εκάστοτε πραγματικών περιστατικών. Οι αιτούντες δεν χρειάζεται να προσδιορίσουν ούτε την έκταση και το ύψος των αξιώσεων της εταιρείας. Να θυμηθούμε, όπως ήδη αναφέραμε, πως αντικείμενο της σχετικής δίκης συνιστά, αποκλειστικά, ο διορισμός ειδικού εκπροσώπου και όχι η διάγνωση της ζημίας της εταιρείας και η αποκατάστασή της.
Σε κάθε περίπτωση, προκειμένου η αίτηση για τον διορισμό ειδικού εκπροσώπου να κριθεί παραδεκτή και βάσιμη, οι μέτοχοι πρέπει να επικαλεστούν και αποδείξουν, σωρευτικά, ότι: (α) πληρούσαν τις προϋποθέσεις υποβολής στο ΔΣ της αίτησης για τον διορισμό ειδικού εκπροσώπου και (β) πράγματι υπέβαλαν τη σχετική αίτηση κατά τρόπο ορισμένο. (γ) Η αίτηση δεν οδήγησε σε άσκηση της εταιρικής αγωγής εκ μέρους του ΔΣ (για έναν από τους λόγους που, περιοριστικά, προβλέπονται στο άρθρο 105 §1, περ. α΄-ε΄). (δ) Τέλος, δε, πως πληρούν το κατά νόμο αναγκαίο-μεταβλητό ποσοστό κεφαλαίου, ώστε να νομιμοποιούνται ενεργητικά ως προς την άσκηση της σχετικής αίτησης ενώπιον του αρμόδιου δικαστηρίου (κατ’ αρ. 105).
Δεν θα πρέπει να θεωρήσουμε απίθανο το ενδεχόμενο το ΔΣ να αρνηθεί ή αδρανήσει για την άσκηση των αξιώσεών της ΑΕ σε βάρος εκείνων από τα μέλη του που, ενδεχομένως, την έβλαψαν. Δικαιούνται, τότε, οι μέτοχοι (πλειοψηφίας ή, κατά περίπτωση, μειοψηφίας) να απευθυνθούν στο αρμόδιο δικαστήριο για τον διορισμό ειδικού εκπροσώπου που θα ασκήσει τη εν λόγω εταιρική αγωγή. Απαιτείται, όμως, ιδιαίτερη προσοχή: τα χρονικά περιθώρια είναι στενά και οι προϋποθέσεις απολύτως συγκεκριμένες. Το δικαστήριο θα κληθεί, τότε, να λάβει απόφαση όσον αφορά τον συγκεκριμένο διορισμό. Περί αυτού, όμως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 11 Ιουνίου 2023.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.