Με αφορμή προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφορικά με τη μεταβίβαση των μετοχών προσεγγίσαμε την ιδιαίτερα σημαντική αρχή της ελεύθερης μεταβίβασής τους (άρ. 41 §1 ν. 4548/2018). Μια αρχή που κάμπτεται, όμως, σε δύο κατηγορίες μετοχών: (α) αυτή των δεσμευμένων (άρ. 43) και (β) εκείνης για τις οποίες υπάρχει δικαίωμα προαίρεσης μεταβίβασης ή απόκτησής τους (άρ. 44). Στο παρόν θα μας απασχολήσουν οι πρώτες.
Έννοια & Σκοπός Έκδοσης Δεσμευμένων Μετοχών
Έννοια
Κατά το νόμο (:άρ. 43 ν. 4548/2018) δεσμευμένες μετοχές υφίστανται όταν τίθενται καταστατικοί περιορισμοί ως προς την εν ζωή μεταβίβασή τους, η οποία παύει, για το λόγο αυτό να είναι ελεύθερη. Μεταβιβάσεις, που λαμβάνουν χώρα κατά παράβαση των σχετικών καταστατικών απαγορεύσεων, είναι άκυρες (άρ. 43 §2 in fine).
Το καταστατικό είναι δυνατό να επιτρέπει την έκδοση δεσμευμένων μετοχών, των οποίων η μεταβίβαση εξαρτάται από την έγκριση (του ΔΣ ή της ΓΣ) της ΑΕ (άρ. 43 §1). Περαιτέρω, το καταστατικό πρέπει να ορίζει τη διαδικασία, τους όρους και την προθεσμία, μέσα στην οποία η ΑΕ εγκρίνει τη μεταβίβαση ή προβαίνει στην υπόδειξη αγοραστή. Αν παρέλθει όμως, άπρακτη, η συγκεκριμένη προθεσμία, η μεταβίβαση των μετοχών είναι ελεύθερη.
Το καταστατικό είναι δυνατό να ορίζει τους λόγους για τους οποίους επιτρέπεται το αρμόδιο όργανο να αρνηθεί την έγκριση της εκάστοτε μεταβίβασης των δεσμευμένων μετοχών. Ελλείψει σχετικής πρόβλεψης, το αρμόδιο όργανο ενεργεί κατά την ελεύθερη κρίση του. Σε κάθε περίπτωση, όμως, δεν είναι δυνατό να ασκείται κατά κατάχρηση δικαιώματος (άρ. 281 ΑΚ).
Σκοπός Έκδοσης
Μέσω της έκδοσης δεσμευμένων μετοχών επιτυγχάνεται η διατήρηση των μετοχικών ισορροπιών της ΑΕ. Επίσης, η αποτροπή της εισόδου στην ΑΕ, ως μετόχων, ανεπιθύμητων τρίτων (ενδ.: ανταγωνιστών ή αφερέγγυων προσώπων).
Ο έλεγχος της εισόδου νέων μετόχων αποκτά ιδιαίτερη σημασία και αξία στις περιπτώσεις των οικογενειακών και ολιγομετοχικών ΑΕ. Η διατήρηση του χαρακτήρα και μετοχικών τους ισορροπιών ανάγεται, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, σε ζωτικής σημασίας χαρακτηριστικό για τη συνέχιση της λειτουργίας τους.
Οι δεσμευμένες μετοχές, επομένως, αξιοποιούνται για την εξυπηρέτηση αφενός μεν του (εταιρικού) συμφέροντος της ΑΕ αφετέρου δε του συμφέροντος των μετόχων πλειοψηφίας-εκείνων, ιδίως, που ασκούν (άμεσα ή έμμεσα) τη διοίκησή της.
Θέσπιση & Κατάργηση Δεσμεύσεων Μεταβίβασης
Η έκδοση δεσμευμένων μετοχών προϋποθέτει, κατά τα προαναφερθέντα, σχετική καταστατική πρόβλεψη (άρ. 43 §1, εδ. α΄). Η σχετική ρήτρα είναι δυνατό να έχει θεσπιστεί με το ιδρυτικό καταστατικό. Δυνατό να καταλαμβάνει τις μετοχές που εκδίδονται κατά την ίδρυση της ΑΕ αλλά και εκείνες (ή μόνον εκείνες) που θα προκύψουν από μελλοντικές αυξήσεις του μετοχικού της κεφαλαίου.
Είναι, όμως, δυνατό να θεσπιστεί η συγκεκριμένη ρήτρα και σε επόμενη, χρονικά, τροποποίηση του καταστατικού. Απαιτείται, στην τελευταία περίπτωση, αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία της ΓΣ, που θα λάβει τη σχετική απόφαση (άρ. 130 §3 και 132 §2). Οι μειοψηφήσαντες μέτοχοι θα δικαιούνται, στην περίπτωση αυτή, να ζητήσουν την εξαγορά των μετοχών τους από την ΑΕ (άρ. 45 §2, περ. β’).
Το καταστατικό είναι δυνατό να επιτρέπει, απλά, την έκδοση δεσμευμένων μετοχών. Η απόφαση της έκδοσής τους ή μη θα εναπόκειται, τότε, στο όργανο που θα δικαιούται να λάβει τη σχετική απόφαση.
Νοητή είναι επίσης και η κατάργηση τυχόν καταστατικής ρύθμισης όσον αφορά τη δέσμευση των μετοχών. Προϋποτίθεται πάροδος του χρόνου για τον οποίο είχε προβλεφθεί η δέσμευση. Εναλλακτικά: απόφαση της ΓΣ για τη σχετική καταστατική τροποποίηση, η οποία λαμβάνεται με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία. Σε περίπτωση κατάργησης της δέσμευσης ισχύει, εκ νέου, η αρχή της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών.
Περιορισμοί Μεταβίβασης
Ως βασικός περιορισμός της ελεύθερης μεταβίβασης μετοχών προβλέπεται, κατά τα προαναφερθέντα, η παροχή έγκρισης από το αρμόδιο όργανο (:ΓΣ ή ΔΣ). Είναι, όμως, δυνατή η θέσπιση περαιτέρω καταστατικών περιορισμών (άρ. 43 §2). Η σχετική απαρίθμηση στο νόμο προσδιορίζεται ως ενδεικτική. Σημαντικό πάντως να σημειωθεί πως (παρά την κακότεχνη διατύπωση του νόμου), οι τιθέμενοι περιορισμοί δεν επιτρέπεται να καθιστούν αδύνατη τη μεταβίβαση. Οι απαριθμούμενοι στην §2 περιορισμοί είναι οι ακόλουθοι:
Δικαίωμα Προτίμησης
Στους δυνητικούς να προβλεφθούν περιορισμούς μεταβίβασης μετοχών εμπίπτει: «…α) το ανεπίτρεπτο της μεταβίβασης, αν οι μετοχές δεν προσφερθούν προηγουμένως στους λοιπούς μετόχους ή σε ορισμένους από αυτούς» (άρ. 43 §2, περ. α΄).
Με βάση τη συγκεκριμένη νομοθετική ρύθμιση, το καταστατικό μπορεί να καθιερώνει, ως περιορισμό, δικαίωμα προτίμησης υπέρ των υφιστάμενων μετόχων ή ορισμένων από αυτούς (right of first refusal). Ο μέτοχος που προτίθεται να μεταβιβάσει τις μετοχές υποχρεούται, στην περίπτωση αυτή, να προσφέρει πρώτα τις μετοχές του στους ήδη υπάρχοντες (ή σε συγκεκριμένους) μετόχους της ΑΕ.
Η εκάστοτε καταστατική ρύθμιση είναι αυτή που θα προσδιορίζει το περιεχόμενο του δικαιώματος προτίμησης καθώς και τη διαδικασία άσκησής του (λ.χ. τρόπος γνωστοποίησης μεταβιβάζοντος, προθεσμία απόκρισης υφιστάμενων μετόχων).
Το συγκεκριμένο δικαίωμα προτίμησης δεν πρέπει να συγχέεται με το δικαίωμα προτίμησης στην αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ. Το δικαίωμα προτίμησης, στην τελευταία περίπτωση, συνίσταται σε δικαίωμα των υφιστάμενων μετόχων για προνομιακή/πρωτότυπη κτήση νεοεκδιδόμενων μετοχών-στο πλαίσιο αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ.
Υπόδειξη Του Αποκτώντος Από Την ΑΕ
Άλλος περιορισμός που είναι δυνατό να τεθεί από το καταστατικό είναι η «…υπόδειξη, εκ μέρους της εταιρείας, μετόχου ή τρίτου που θα αποκτήσει τις μετοχές, αν ο μέτοχος επιθυμεί τη μεταβίβασή τους» (άρ. 43 §2, περ. β΄).
Ο μέτοχος που επιθυμεί να μεταβιβάσει τις μετοχές του γνωστοποιεί, στο συγκεκριμένο πλαίσιο, τη σχετική επιθυμία του στην ΑΕ ή/και τους όρους μεταβίβασης που του προσφέρει τρίτος. Η ΑΕ, στην περίπτωση αυτή, μπορεί να υποδείξει άλλο πρόσωπο, στο οποίο, μόνον, ο μέτοχος υποχρεούται να μεταβιβάσει τις μετοχές του.
Ο συγκεκριμένος περιορισμός διαφέρει από τον αντίστοιχο του δικαιώματος προτίμησης καθώς υποδεικνυόμενο πρόσωπο από την ΑΕ μπορεί να είναι τρίτος προς εκείνη. Όχι μόνον υφιστάμενος μέτοχος. Επίσης, στη συγκεκριμένη περίπτωση, η ΑΕ διατηρεί περισσότερο ενεργό ρόλο, καθώς αυτή, μέσω των αρμοδίων οργάνων της, είναι εκείνη που υποδεικνύει τον συγκεκριμένο μέτοχο, που θα αποκτήσει τις διαθέσιμες προς πώληση μετοχές.
Tag Along Right
Ως δυνητικός περιορισμός προβλέπεται, επίσης, ο όρος σύμφωνα με τον οποίο «…προκειμένου να εγκριθεί η μεταβίβαση μετοχών σε τρίτο, ο τρίτος θα δεσμευθεί να αποκτήσει μετοχές και άλλων μετόχων, που θα προσφερθούν με τους ίδιους όρους με τους οποίους εγκρίνεται η μεταβίβαση ή και διαφορετικούς όρους, κατά τις διατάξεις του καταστατικού» (άρ. 43 §2, περ. γ΄).
Πρόκειται, στην προκειμένη περίπτωση, για δικαίωμα συμμεταβίβασης μετοχών των λοιπών μετόχων που δεν έχουν διαπραγματευτεί με τον τρίτο που επιθυμεί να αποκτήσει μετοχές της ΑΕ. Το δικαίωμα αυτό καλείται και δικαίωμα προσκολλήσεως (:tag along right). Αποσκοπεί στη διευκόλυνση εξόδου της μειοψηφίας, τα δικαιώματα της οποίας διασφαλίζει. Μέσω αυτού, τυχόν μειοψηφία προστατεύεται σε περίπτωση που δεν επιθυμεί να εγκλωβιστεί στην ΑΕ με άγνωστο/μη αποδεκτό από την ίδια πλειοψηφούντα μέτοχο.
Drag Along Right
Τέλος, ως περιορισμός προβλέπεται και ο όρος βάσει του οποίου «…σε περίπτωση μεταβίβασης μετοχών από μέτοχο σε τρίτο, οι λοιποί μέτοχοι θα υποχρεούνται να μεταβιβάσουν και αυτοί στον τρίτο ποσοστό αντίστοιχο μετοχών, σύμφωνα με τις διατάξεις του καταστατικού» (άρ. 43 §2, περ. δ΄).
Η συγκεκριμένη πρόβλεψη θεμελιώνει το δικαίωμα συμπαρασύρσεως (:drag along right). Αναφέρεται στην περίπτωσης ύπαρξης προσφοράς για αγορά του συνόλου των μετοχών ή του πλειοψηφικού πακέτου από τρίτο. Εφόσον, στην περίπτωση αυτή, οι μέτοχοι συγκεκριμένης πλειοψηφίας συμφωνούν στην αγορά (του συνόλου της ΑΕ) από τον τρίτο, οι λοιποί μέτοχοι υποχρεούνται να (συμ)μεταβιβάσουν στον τελευταίο και τις δικές τους μετοχές. Μάλιστα, υπό τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις με τους οποίους ο πλειοψηφών συμφώνησε.
Το συγκεκριμένο δικαίωμα εξυπηρετεί, κατά τούτο, την πλειοψηφία. Επίσης, την ολοκλήρωση της αγοράς από τον τρίτο, που ευλόγως, ενδέχεται να μην επιθυμεί την ύπαρξη μειοψηφίας στην ΑΕ.
Υποχρέωση Εξαγοράς Δεσμευμένων Μετοχών
Ο νόμος θεσπίζει τη δυνατότητα πρόβλεψης υποχρέωσης της ΑΕ να εξαγοράζει τις δεσμευμένες μετοχές. Συγκεκριμένα: «…το καταστατικό μπορεί να προβλέπει ότι …αν η εταιρεία αρνηθεί να εγκρίνει τη μεταβίβαση των μετοχών ή δεν δίνει απάντηση στο μέτοχο μέσα στην προβλεπόμενη από το καταστατικό προθεσμία, υποχρεούται ύστερα από αίτηση του μετόχου και μέσα σε…3 μήνες από την υποβολή της, να εξαγοράσει τις μετοχές…» (άρ. 43§3).
Παρά την κακότεχνη διατύπωση της σχετικής ρύθμισης, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η σχετική δυνατότητα εξαγοράς, μπορεί να προβλεφθεί καταστατικά για κάθε προβλεπόμενο περιορισμό μεταβίβασης στον οποίο εμπλέκεται η ΑΕ. Έτσι, αποφεύγεται η πιθανότητα εγκλωβισμού στην ΑΕ μετόχου, ο οποίο θέλει να αποχωρήσει από αυτή.
Οι Περιπτώσεις Θανάτου, Κατάσχεσης, Πτώχευσης, Άλλης Συλλογικής Διαδικασίας Εκποίησης
Οι περιορισμοί στη μεταβίβαση των μετοχών δεν ισχύουν, κατά βάση, σε περίπτωση θανάτου, κατάσχεσης, πτώχευσης ή υπαγωγής του μετόχου σε άλλη συλλογική διαδικασία εκποίησης της περιουσίας του (άρ. 43 §4).
Το καταστατικό, ωστόσο, μπορεί να ορίζει πως στις συγκεκριμένες περιπτώσεις οι μετοχές εξαγοράζονται από πρόσωπο που υποδεικνύει η ΑΕ (ή από εκείνους τους μετόχους της που θα ασκήσουν δικαίωμα προτίμησης). Το καταβληθησόμενο τίμημα θα προσδιορισθεί από το αρμόδιο δικαστήριο, με τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας.
Η συγκεκριμένη υπόδειξη, από μέρους της ΑΕ, οφείλει να λάβει χώρα μέσα σε αποκλειστική προθεσμία ενός μήνα από τότε που (η ΑΕ) πληροφορήθηκε κάποιο από τα συγκεκριμένα γεγονότα. Οφείλει, επίσης, να γνωστοποιείται, ανάλογα με την περίπτωση, στον μέτοχο, τον κληρονόμο ή κληροδόχο, τον δανειστή, τον σύνδικο ή το όργανο της άλλης συλλογικής διαδικασίας.
Η σχετική πρόβλεψη εξυπηρετεί το εταιρικό συμφέρον και τους λοιπούς μετόχους. Ο προσδιορισμός του τιμήματος εξαγοράς από το αρμόδιο δικαστήριο είναι δεδομένο πως θα καθυστερήσει σημαντικά την ολοκλήρωση της σχετικής διαδικασίας. Ευκταίο θα ήταν να γινόταν νομολογιακά αποδεκτός ο σχετικός καταστατικός προσδιορισμός του.
Οι Περιορισμοί Μεταβίβασης Ομολογιών
Οι περιορισμοί μεταβίβασης των μετοχών, μπορούν αντίστοιχα να εφαρμοστούν στην περίπτωση του ομολογιακού δανείου. Συγκεκριμένα, ο νόμος προβλέπει ότι η σχετική εφαρμογή των περιορισμών αυτών μπορεί να αποτελέσει απόφαση του οργάνου που αποφασίζει την έκδοση ομολογιακού δανείου με ονομαστικές, μετατρέψιμες ή ανταλλάξιμες ομολογίες. Σε περίπτωση, μάλιστα, μεταβίβασης ομολογιών κατά παράβαση των περιορισμών που τυχόν αποφασίζονται, αυτή είναι άκυρη (άρ. 43 §5).
Η έκδοση δεσμευμένων μετοχών, μετοχών δηλ. για τις οποίες τίθενται καταστατικοί περιορισμοί στη μεταβίβασή τους, συναρτάται με τη διαφύλαξη μετοχικών ισορροπιών αλλά και, σε σημαντικό βαθμό, με την ίδια την ύπαρξη της ΑΕ. Η εμπειρία δείχνει πως η ενδεχόμενη μη θέσπισή τους είναι δυνατό να έχει ολέθρια αποτελέσματα για την τελευταία. Επιβεβλημένη, ως εκ τούτου (κι όχι μόνον ευκταία) η προσεκτική θέσπιση των βέλτιστων, κατά περίπτωση, περιορισμών. Αντίστοιχα σημαντική όμως και η, υπό προϋποθέσεις, συμφωνία για την παροχή δικαιώματος προαίρεσης για μεταβίβαση ή απόκτηση μετοχών μη εισηγμένων σε ρυθμιζόμενη αγορά. Περί αυτού όμως επόμενη αρθρογραφία μας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 24 Ιουλίου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.