Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με το μετοχικό κεφάλαιο της ΑΕ μας απασχόλησε, μεταξύ άλλων, η έννοια και σημασία της καταβολής του. Όπως εκεί εντοπίσαμε, η καταβολή του κεφαλαίου τόσο κατά την ίδρυση της ΑΕ όσο και στο πλαίσιο της διαδικασίας αύξησής του, δεν απαιτείται να είναι ολοσχερής. Ρητά, και με σαφήνεια, προκύπτει από το νόμο ως επιτρεπτή η μερική καταβολή του. Η μερική, όμως, καταβολή προϋποθέτει συγκεκριμένα διαδικαστικά βήματα, παρουσιάζει πλεονεκτήματα και κινδύνους. Περί αυτών, αμέσως στη συνέχεια.
Τα πλεονεκτήματα και οι κίνδυνοι
Η δυνατότητα μερικής καταβολής του μετοχικού κεφαλαίου παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα. Επιτρέπει, μεταξύ άλλων, τη συγκέντρωση-έστω και σε μελλοντικό χρόνο, υψηλότερων χρηματικών ποσών-κεφαλαίων (από εκείνα τα οποία, σε διαφορετική περίπτωση, θα ήταν δυνατόν να συγκεντρωθούν και ολοσχερώς, εξ αρχής, καταβληθούν). Δεσμεύει τους συμμετέχοντες (μετόχους) σε συγκεκριμένο μίγμα μετοχικής σύνθεσης-παρά το γεγονός ότι τα κεφάλαια δεν θα είναι, κατά το χρόνο της (συν)απόφασης, συνολικά διαθέσιμα. Διευκολύνει (αλλά και δεσμεύει) τους μετόχους εκείνους που προβαίνουν στη μερική καταβολή για την συμπλήρωση του ελλείποντος. Δεσμεύει τους λοιπούς (και ολοσχερώς καταβάλλοντες μετόχους) για τη συμμετοχή των λοιπών (:μερικώς καταβαλλόντων) στο μετοχικό κεφάλαιο σε συγκεκριμένο ποσοστό. Διευκολύνει φορολογικούς σχεδιασμούς και τη δημιουργία «πόθεν έσχες». Εξοικονομεί κόστος για την επιχείρηση που, οποιαδήποτε διαδικασία αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου, συνεπάγεται.
Η συγκεκριμένη δυνατότητα, ωστόσο, επιφυλάσσει και κινδύνους για την ΑΕ, τους μετόχους και τους δανειστές της. Οι κίνδυνοι αυτοί αφορούν στην δυνητική αδυναμία πραγματοποίησης της ολοσχερούς καταβολής. Για τον λόγο αυτό, ο ν. 4548/2018 προβλέπει, μέσω διατάξεων αναγκαστικού δικαίου, αυστηρές διαδικαστικές προϋποθέσεις˙ αυστηρότερες, όμως, προβλέπονται οι συνέπειες για τους μη προβαίνοντας σε (εμπρόθεσμη) καταβολή μετόχους.
Η Έννοια Της Μερικής Καταβολής
Ως μερική καταβολή κατά νόμο (άρθρο 21 §1) «…θεωρείται η καταβολή κατά τη σύσταση της εταιρείας, καθώς και η καταβολή σε κάθε αύξηση του κεφαλαίου της, τμήματος της ονομαστικής αξίας της μετοχής, με ταυτόχρονη ανάληψη της υποχρέωσης για καταβολή της υπόλοιπης αξίας της μετοχής, σύμφωνα με τις διατάξεις του καταστατικού».
Σημειώνεται πάντως ότι η αποπληρωμή οφειλόμενης αξίας της μετοχής μπορεί να λάβει χώρα και με συμψηφισμό.
Προϋποθέσεις Επιτρεπτού Μερικής Καταβολής
Όπως, ήδη, αναφέραμε, η μερική καταβολή επιφυλάσσει κινδύνους. Με σκοπό την ελαχιστοποίησή τους, ο νομοθέτης προβλέπει συγκεκριμένες προϋποθέσεις προκειμένου να γίνει δεκτή ως έγκυρη η μερική καταβολή. Οι προϋποθέσεις αυτές αποσκοπούν, μεταξύ άλλων, στη διαφάνεια της διαδικασίας της μερικής καταβολής, στη διασφάλιση της καταβολής του μετοχικού κεφαλαίου και στη προστασία της ΑΕ, των λοιπών μετόχων-βεβαίως και των τρίτων.
Καταστατική Πρόβλεψη
Απαραίτητη προϋπόθεση από την πλήρωση της οποίας, και μόνον, εξαρτάται η έγκυρη έναρξη της διαδικασίας μερικής καταβολής είναι η σχετική πρόβλεψη του καταστατικού της ΑΕ (άρθρο 21 §1 in fine). Οι ειδικότεροι όροι της θα προβλέπονται, κατά περίπτωση, είτε στο ίδιο το καταστατικό είτε/και στην απόφαση για την, με τον τρόπο αυτό, αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της (από τον όργανο που αποφασίζει την αύξηση: ΓΣ ή ΔΣ].
Εισφορά Σε Χρήμα vs Εισφορά Σε Είδος
Η μερική καταβολή μπορεί να αφορά μόνον χρηματικές εισφορές. Δεν είναι δυνατή η υιοθέτηση της συγκεκριμένης διαδικασίας σε περίπτωση εισφορών σε είδος (άρθρο. 21§2).
Η απαγόρευση του νόμου μοιάζει απολύτως εύλογη. Η συμφωνημένη εισφορά σε είδος δεν θα είναι δυνατό, κατά κανόνα, να καταβληθεί σε δόσεις (μεταβίβαση, λ.χ., κυριότητας ακινήτου). Ας σημειωθεί όμως, επιπρόσθετα, πως απαραίτητη προϋπόθεση για την εγκυρότητα της καταβολής της εισφοράς σε είδος είναι η προηγούμενη αποτίμησή της (υπό την επιφύλαξη των εξαιρέσεων του άρθρου 18 ν. 4548/2018). Η αποτίμηση, ωστόσο, έχει ισχύ 6 μηνών (άρθρο 17 §9). Ο χρονικός αυτός περιορισμός δεν είναι δυνατό να εξυπηρετεί τη μερική καταβολή του κεφαλαίου καθώς εκτείνεται, κατά κανόνα, σε ευρύτερο χρόνο.
ΑΕ Με Μετοχές Μη Εισηγμένες Σε Ρυθμιζόμενη Αγορά
Η ΑΕ στην οποία θα αφορά η δυνατότητα μερικής καταβολής απαιτείται να μην έχει μετοχές εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά (άρθρο 21 §2). Η συγκεκριμένη απαγόρευση αποσκοπεί, δικαίως, στην προστασία αφενός της κεφαλαιαγοράς αφετέρου των επενδυτών: αναφερθήκαμε ήδη στου κινδύνους που η μερική καταβολή επιφυλάσσει.
Χρόνος Παραμονής Μετοχής Ως Εν Μέρει Καταβεβλημένης
Στις ειδικότερες ρυθμίσεις που ισχύουν υποχρεωτικά εφόσον προβλέπεται η διαδικασία μερικής καταβολής, συγκαταλέγεται και η ανώτατη διάρκεια πίστωσης για την καταβολή της δόσης ή των δόσεων προς αποπληρωμή των μετοχών. Συγκκριμένα: «Ο χρόνος, κατά τον οποίο η αξία μετοχής μπορεί να παραμένει εν μέρει μόνο καταβεβλημένη, δεν μπορεί να υπερβαίνει τα πέντε (5) έτη» (άρθρο 21 §3, περ. α΄). Ως εναρκτήριο χρονικό σημείο της πενταετίας πρέπει να θεωρηθεί: (α) Ως προς το αρχικό κεφάλαιο: η καταχώριση της ίδρυσης της ΑΕ στο Γ.Ε.ΜΗ. (β) Ως προς τις περιπτώσεις αύξησης: η λήψη της σχετικής απόφασης από το αρμόδιο όργανο.
Συνεπώς: το ληξιπρόθεσμο των επιμέρους δόσεων δεν μπορεί να προσδιοριστεί σε χρόνο μεταγενέστερο της πενταετίας.
Το Ελάχιστο Άμεσα Καταβαλλόμενο Τμήμα Της Αξίας Κάθε Μετοχής
Περαιτέρω, ο νόμος προσδιορίζει το ελάχιστο άμεσα καταβλητέο τμήμα της αξίας κάθε μετοχής, το οποίο υποχρεωτικώς καταβάλλεται άμεσα και χωρίς πίστωση. Δηλαδή, εντός των προθεσμιών της ολοσχερούς καταβολής, όπως αυτές προβλέπονται στο άρθρο 20 ν. 4548/2018. Συγκεκριμένα, το τμήμα αυτό (ελάχιστο-άμεσα καταβλητέο) «…δεν μπορεί να είναι κατώτερο από το 1/4 της ονομαστικής αξίας της εκάστοτε μη αποπληρωθείσας μετοχής». Ταυτόχρονα, το άμεσα καταβλητέο τμήμα της μετοχής δεν μπορεί να υπολείπεται της κατώτατης, κατά το νόμο, ονομαστικής αξίας της μετοχής, ήτοι τα 0,04 λεπτά (άρθρο 35 §1)
Διευκρινίζεται, επίσης, ότι σε περίπτωση που προβλέπεται έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο, «…η διαφορά καταβάλλεται ολόκληρη εφάπαξ κατά την καταβολή της πρώτης δόσης.» (άρθρο 21 §3, περ. β΄).
Το Ελάχιστο Άμεσα Καταβαλλόμενο Τμήμα Του Μετοχικού Κεφαλαίου
Επιπλέον, σε περίπτωση μερικής καταβολής το άμεσα καταβαλλόμενο τμήμα του κεφαλαίου είτε κατά τη σύσταση της ΑΕ είτε κατά την αύξηση αυτού «…πρέπει να είναι τουλάχιστον ίσο με το κατώτατο όριο που ορίζεται στην παράγραφο 2 του άρθρου 15» (άρθρο 21 §3, περ. γ΄).
Επομένως: το άθροισμα των, επιμέρους, μερικών καταβολών δεν μπορεί να υπολείπεται του κατώτατου, εκ του νόμου, ορίου του μετοχικού κεφαλαίου (:25.000€).
Εκδιδόμενοι Τίτλοι
Στην περίπτωση που «…εκδίδονται τίτλοι μετοχών που δεν έχουν αποπληρωθεί, πρέπει να αναγράφεται στην εμπρόσθια όψη τους το γεγονός της μη πλήρους εξόφλησης και οι όροι της τελευταίας» (άρθρο 21 §7). Η πρόβλεψη αυτή αποσκοπεί, φυσικά, στην προστασία εκείνων που αποκτούν, επιγενόμενα, τις μετοχές. Αντίστοιχη, βέβαια, υποχρέωση ενημέρωσης βαρύνει τον μεταβιβάζοντα τις συγκεκριμένες, μη ολοσχερώς εξοφληθείσες μετοχές, υποχρεούμενο κατ’ ελάχιστο, σε διαφορετική περίπτωση, να αποζημιώσει τον αποκτώντα.
Συνέπειες Της Μερικής Καταβολής
Εφόσον τηρηθούν οι πιο πάνω προϋποθέσεις και ενόσω διαρκεί η διαδικασία της μερικής καταβολής ισχύουν τα ακόλουθα:
Μετοχική Ιδιότητα
Η μετοχική ιδιότητα αποκτάται, ήδη, από τον χρόνο κάλυψης (με άλλα λόγια: τη σύναψη της σύμβασης ανάληψης) των μετοχών. Αυτό, πρακτικά, σημαίνει πως η τυχόν μερική καταβολή δεν στερεί από τον εκάστοτε μέτοχο οποιοδήποτε από τα δικαιώματά του, που απορρέουν από την μετοχική του ιδιότητα. Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι για τον υπολογισμό της απαρτίας στις ΓΣ, ο νόμος λαμβάνει υπόψη το καταβεβλημένο, μόνον, μετοχικό κεφάλαιο άρθρο 130 ν. 4548/2018).
Αναλογικός Καταλογισμός Καταβολών Επί Μη Αποπληρωθεισών Μετοχών
Σε περίπτωση μερικής καταβολής, ο καταλογισμός των καταβολών των επιγενόμενων δόσεων και καταβολών λαμβάνει χώρα κατά συγκεκριμένο τρόπο. Ειδικότερα, σε περίπτωση που ο εκάστοτε μέτοχος έχει αναλάβει περισσότερες της μίας μετοχές, η εκάστοτε καταβολή στην οποία προβαίνει, καταλογίζεται αναλογικά στην καθεμία από τις μετοχές αυτές (άρθρο 21 §4 ν. 4548/2018). Πρακτικά: δεν είναι δυνατή η εξόφληση ορισμένων, μόνον, από το σύνολο των μη αποπληρωθεισών μετοχών.
Εις Ολόκληρον Ευθύνη Επί Μεταβίβασης Μη Αποπληρωθεισών Μετοχών
Στο πλαίσιο της διαδικασίας μερικής καταβολής, ο νόμος προσδιορίζει την ευθύνη εκείνου που μεταβιβάζει μη αποπληρωθείσες μετοχές για το εναπομένον, ανεξόφλητο και οφειλόμενο, τίμημα: «ο μεταβιβάζων μετοχή μη αποπληρωθείσα εξ ολοκλήρου εξακολουθεί να ευθύνεται για το οφειλόμενο τμήμα της μετοχής για μία διετία από την εγγραφή της μεταβίβασης…στο βιβλίο των μετόχων της εταιρείας.» (άρθρο 20 §3, περ. δ΄).
Επομένως: Ευθύνη για το εναπομένον-οφειλόμενο τμήμα της αξίας της μετοχής βαρύνει εκείνον που μεταβιβάζει˙ βαρύνει όμως και εκείνον που αποκτά καθώς ο τελευταίος (:αποκτών) υπεισέρχεται στη μετοχική σχέση. Η σχετική ευθύνη αμφοτέρων (εκείνου που μεταβιβάζει και εκείνου που αποκτά) θεωρείται ευθύνη εις ολόκληρον.
Οι Έννομες Συνέπειες Της Μη (Εμπρόθεσμης) Καταβολής Δόσης
Οι έννομες συνέπειες για τη μη εμπρόθεσμη καταβολή δόσης είναι, αναμφισβήτητα, συνέπειες αυστηρές (άρθρο 21 §§5 & 6).
Μέσω αυτών και του αναλογικού καταλογισμού των καταβολών, που ανωτέρω εξετάσαμε, επιδιώκεται ο εξαναγκασμός του μετόχου να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του ως προς τις μη αποπληρωθείσες μετοχές.
Επισημαίνεται ότι οι ως άνω σχετικές με τις συνέπειες διατάξεις εφαρμόζονται αναλογικά σε κάθε περίπτωση μη εμπρόθεσμης καταβολής κεφαλαίου. Είτε πρόκειται για εισφορές σε χρήμα είτε σε είδος (άρθρο 20 §9).
Οι συγκεκριμένες έννομες συνέπειες είναι, ειδικότερα, οι ακόλουθες:
Σωματειακού Χαρακτήρα Συνέπειες
(α) Σε κάθε περίπτωση μη εμπρόθεσμης καταβολής, οποιασδήποτε δόσης, το ΔΣ τάσσει στο μέτοχο προθεσμία ενός μήνα, με την ακόλουθη προειδοποίηση: «…σε περίπτωση παρέλευσης άπρακτης της προθεσμίας αυτής οι μη αποπληρωθείσες μετοχές θα ακυρωθούν και οι τυχόν καταβολές που έλαβαν χώρα παραμένουν στην εταιρεία ως ποινική ρήτρα.».
Η ως άνω προθεσμία είναι ανελαστική και πρέπει να κοινοποιηθεί (μαζί με τη σχετική προειδοποίηση) με οποιοδήποτε πρόσφορο μέσο στους μετόχους που δεν κατέβαλαν την οφειλόμενη δόση. Συστήνεται μάλιστα, για λόγους αποδεικτικούς, η τήρηση έγγραφου τύπου (λ.χ. εξώδικη επιστολή ή, έστω, e-mail). Σημειώνεται πάντως πως η θέση της συγκεκριμένης προθεσμίας δεν είναι δυνατό να παραλειφθεί.
(β) Εφόσον η μηνιαία προθεσμία παρέλθει άπρακτη, η εταιρεία προβαίνει στις ακόλουθες ενέργειες:
(i) Γνωστοποιεί στον μη καταβαλλόντα μέτοχο ότι ακυρώνει τις μετοχές του και παρακρατεί υπέρ αυτής (της εταιρείας) τυχόν καταβληθείσες προκαταβολές ή δόσεις, περιλαμβανομένης και της τυχόν διαφοράς υπέρ το άρτιο. Η ακύρωση, εν προκειμένω, δεν συνιστά μείωση του κεφαλαίου της ΑΕ, αλλά παύση της μετοχικής σχέσης του μη καταβάλλοντα μετόχου με την τελευταία.
(ii) Εκδίδει νέες μετοχές, ίσες σε αριθμό με εκείνες που ακυρώθηκαν και τις προσφέρει στους λοιπούς μετόχους. Αν παραμείνουν αδιάθετες προβαίνει σε ελεύθερη διάθεσή τους. Καθίσταται, επομένως, απαραίτητη η προηγούμενη προσφυγή στο δικαίωμα προτίμησης (:άρθρο 26).
(γ) Περαιτέρω, ο νόμος προβλέπει ότι: «…αν οι μετοχές είναι δεσμευμένες ή αν η διάθεση αποβεί εν όλω ή εν μέρει άκαρπη, η εταιρεία υποχρεούται να προβεί σε μείωση του κεφαλαίου κατά το ποσό της ονομαστικής αξίας των μη εκποιηθεισών μετοχών με την πρώτη γενική συνέλευση που θα συγκληθεί, ακόμη και αν το σχετικό θέμα δεν αναγράφεται στην ημερήσια διάταξη». Η συγκεκριμένη απόφαση της ΓΣ για τη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου λαμβάνεται, κατ΄εξαίρεση, με απλή απαρτία και πλειοψηφία.
Ενοχικού Χαρακτήρα Συνέπειες
Έννομη συνέπεια ενοχικού χαρακτήρα (:§6), συνιστά η έντοκη οφειλή της μη εμπροθέσμως καταβληθείσας εισφοράς, με το νόμιμο επιτόκιο, έως την ακύρωση των μετοχών. Περαιτέρω, στο καταστατικό της ΑΕ ή στην απόφαση για την τυχόν αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου με μερική καταβολή του είναι δυνατό να προβλέπεται η κατάπτωση περαιτέρω ποινικών ρητρών, στις περιπτώσεις της μη εμπρόθεσμης καταβολής. Ο νόμος, τέλος, δεν αποκλείει τη δυνατότητα έγερσης άλλων, επιπρόσθετων, αξιώσεων της ΑΕ σε βάρος των υπερήμερων μετόχων.
Εναλλακτικές Έννομες Συνέπειες
Πέραν των ως αμέσως ανωτέρω συνεπειών (§§5 και 6), η Αιτιολογική Έκθεση του ν. 4548/2018 επί του άρθρου 21 προβλέπει (και) την ακόλουθη συνέπεια. Τη δυνατότητα, δηλ., προσφυγής στις διατάξεις «…για την απαλλαγή των μετόχων από την υποχρέωση καταβολής καλυφθέντος και μη καταβληθέντος κεφαλαίου μέσω μείωσης ή απόσβεσης του κεφαλαίου» (άρθρα 30 §4, 32 §3).
Κανόνα αποτελεί η ολοσχερής καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου, που αναλαμβάνει κάθε μέτοχος να καλύψει. Εξαίρεση συνιστά η, υπό προϋποθέσεις, μερική καταβολή του. Οι σχετικές προϋποθέσεις είναι, δικαιολογημένα, εξαιρετικά αυστηρές. Σκοπούν να προστατεύσουν, προεχόντως, το νομικό πρόσωπο και τους τρίτους που προσβλέπουν στο μετοχικό κεφάλαιο της ΑΕ. Σε περίπτωση παραβίασης των συγκεκριμένων προϋποθέσεων ο υπόχρεος μέτοχος θα απωλέσει τις (μερικώς αποπληρωθείσες) μετοχές του. Η ζημία του όμως δεν περιορίζεται στην απώλεια του συγκεκριμένου (συχνά σημαντικής αξίας) περιουσιακού του στοιχείου. Επεκτείνεται και στο σύνολο των χρημάτων που κατέβαλε για τη (μη ολοσχερή) αποπληρωμή τους. Ενδεχομένως όμως να επικρέμανται, κατά τα προαναφερθέντα, περαιτέρω ποινικές ρήτρες ή/και άλλες αξιώσεις της εταιρείας σε βάρος του υπόχρεου.
Με άλλα λόγια: η δυνατότητα για τη μερική καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου συνιστά σημαντική ευχέρεια για τον μέτοχο στον οποίο παρέχεται, δημιουργεί όμως και σημαντικούς κινδύνους. Ιδιαίτερη, κατά τούτο, προσοχή απαιτείται στις προϋποθέσεις που τίθενται στο καταστατικό καθώς και την απόφαση για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 27 Μαρτίου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.