Ι. Προοίμιο
Λέγεται πως από κράμα αργύρου και χρυσού ήταν τα πρώτα από νομίσματα που κυκλοφόρησαν στη Λυδία της Μ. Ασίας στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. Πριν από τη χρήση των συγκεκριμένων νομισμάτων χρησιμοποιούνταν πολύτιμα μέταλλα στις συναλλαγές. Ακόμα παλιότερα: ο αντιπραγματισμός. Είκοσι επτά αιώνες μετά, τα νομίσματα έχουν αποκτήσει μια απολύτως διαφορετική μορφή. Και αξία. Και χρήση. Και αξιοποίηση. Εδώ και μια δεκαετία περίπου εμφανίστηκαν (και) τα κρυπτονομίσματα…
ΙΙ. Κρυπτονομίσματα
Bitcoin, Ethereum, Tether, Ripple, Litecoin… Και έπεται συνέχεια!
Πολλοί είναι αυτοί που συγχέουν (ή ταυτίζουν) το γένος με το είδος. Ιδίως το κρυπτονόμισμα με το Bitcoin. Άδικα άραγε;
Ο αμερικανός κρυπτογράφος David Chaum συνέλαβε, το 1983, την ιδέα των κρυπτονομισμάτων.
Το έτος 2008 όμως ήταν η χρονιά-σταθμός.
Στις 31.10.2008 ένας τύπος που (αυτο)συστήθηκε ως Satoshi Nakamoto δημοσίευσε μια μελέτη με τον τίτλο: “Bitcoin: a Peer to Peer Electronic Cash System”. Καλούσε, μέσω αυτής, για τη δημιουργία του πρώτου «αποκεντρωμένου ψηφιακού νομίσματος». Ο συγγραφέας της στρεφόταν εναντίον των συμβατικών νομισμάτων. Υποστήριζε (κι όχι άδικα) πως βασίζονται στην εμπιστοσύνη μας προς τις τράπεζες για να λειτουργήσουν. Επιχειρηματολογούσε σε βάρος τους, αναδεικνύοντας ακριβώς τα προβλήματα της λειτουργίας τους και την κρίση εμπιστοσύνης προς το τραπεζικό σύστημα.
Ακόμα και στην πρόσφατη ιστορία μας (Κύπρος 2013, Ελλάδα 2015) αποδείχθηκε, δυστυχώς, πως δεν είχε άδικο. Η συγκεκριμένη κρίση εμπιστοσύνης είναι, εκτιμώ, που βοήθησε (και συνεχίζει να βοηθά) στην περαιτέρω καθιέρωση και ανάπτυξη και των κρυπτονομισμάτων. Ιδίως στις χώρες εκείνες με χαμηλής ποιότητας τραπεζικό σύστημα.
Το Bitcoin ήταν/είναι ένα από τα πολλά κρυπτονομίσματα. Αυτά που υπάρχουν κι αυτά που συνεχίζουν να δημιουργούνται.
Το Bitcoin όμως είναι που έχει ήδη ξεχωρίσει από τα υπόλοιπα. Είναι το πλέον δημοφιλές και «επιτυχημένο»˙ η αύξηση της τιμής του(τουλάχιστον στο παρελθόν): ραγδαία.
ΙΙΙ. Τι είναι, άραγε, τα κρυπτονομίσματα;
Προσεγγίζοντας σε προηγούμενο άρθρο την τεχνολογία blockchain από την οπτική της επιχείρησης, καταλήγαμε πως τα κρυπτονομίσματα «είναι ψηφιακά νομίσματα που βασίζονται σε λογισμικό “ανοικτού κώδικα”». Περιγράψαμε, επίσης, πως «επιτρέπουν τη μεταφορά αξίας μεταξύ των συναλλασσομένων, χωρίς να απαιτείται η ύπαρξη μιας κεντρικής αρχής (π.χ. Τράπεζας ή Κράτους). Ως ψηφιακά, τα νομίσματα αυτά, δεν αποτυπώνονται σε υλική μορφή. Κάθε συναλλαγή που πραγματοποιείται με κρυπτονομίσματα επιβεβαιώνεται από τους χρήστες του αποκεντρωμένου νομισματικού συστήματος και καταγράφεται στο Blockchain. Τα κρυπτονομίσματα έχουν την ιδιότητα να αντιστέκονται στον πληθωρισμό. Με τα παρόντα τεχνολογικά δεδομένα μάλιστα, καθίσταται ανέφικτη η πλαστογράφησή τους. Τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των κρυπτονομισμάτων είναι που καθιστούν την εκάστοτε χρηματική συναλλαγή φθηνότερη, γρηγορότερη και ασφαλέστερη σε σύγκριση με τα παραδοσιακά νομίσματα και δίκτυα πληρωμής».
IV. Υπάρχουν (και) πολέμιοι;
Τα κρυπτονομίσματα έχουν, κατά κυριολεξία, «ταράξει τα νερά» της διεθνούς οικονομίας-ειδικότερα του χρηματοπιστωτικού τομέα.
Καταξιωμένοι, στο διεθνές στερέωμα, οικονομολόγοι-κάποιοι από αυτούς κάτοχοι (ενδ. Alan Greenspan, Paul Krugman, Nouriel Roubini) στράφηκαν, με ιδιαίτερη σφοδρότητα, σε βάρος των κρυπτονομισμάτων. Κράτη και διεθνείς οργανισμοί αντίστοιχα. Κανείς δεν κατάφερε όμως να αναχαιτίσει, έστω και στο ελάχιστο, την ανάπτυξή τους.
Γιατί άραγε; Ανέφερα ήδη (υπό ΙΙ) πως πρόκειται για κρίση εμπιστοσύνης…
V. Η, κατ’ ανάγκη, αποδοχή τους…
Οι αλλαγές που έχουν ήδη αρχίσει να επιφέρουν τα κρυπτονομίσματα είναι εξαιρετικά σημαντικές. Δεν είναι δυνατό να προσποιηθούμε πως δεν υπάρχουν. Κι ούτε να υποστηρίζουμε, με σοβαρότητα, πως συνδέονται αποκλειστικά με εγκληματικές δραστηριότητες. Τα κρυπτονομίσματα αποτελούν ένα από τα αντικείμενα της Fintech (ο κλάδος παροχής χρηματο-οικονομικών υπηρεσιών αποκλειστικά μέσω καινοτόμων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών).
Το σημαντικότερο: Τα κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί, έχοντας περάσει ήδη στο στάδιο της αποδοχής του παρόντος και του μέλλοντός τους, επιχειρούν αφενός μεν να τα κατανοήσουν αφετέρου δε να τα εντάξουν στο ρυθμιστικό τους πεδίο.
VI. Υπάρχουν (και) μειονεκτήματα;
Οι τεχνολογικές δυνατότητες επιστρατεύονται προκειμένου να αξιοποιηθούν στο μέγιστο τα πλεονεκτήματα των κρυπτονομισμάτων. Περαιτέρω: προκειμένου να καταστεί ευρύτερη, ευχερέστερη και ασφαλέστερη η χρήση τους.
Φυσικά και δεν στερούνται μειονεκτημάτων. Μπορεί όμως να είναι τέτοιας έκτασης ώστε να πληγούν σημαντικά όσοι συναλλάσσονται μέσω αυτών;
Δύο θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως τα σημαντικότερα μειονεκτήματα. Το πρώτο αφορά τη δυνητική τη «διαβλητότητα συναλλαγής» (ενδ.: η γνωστή υπόθεση Mt. Gox: το 2014 hackers «έκλεψαν» από το «χρηματιστήριο» της Mt. Gox, 850.000 Bitcoins). Το δεύτερο, την απουσία νομοθετικών ρυθμίσεων των συναλλαγών που πραγματοποιούνται με κρυπτονομίσματα.
VII. Ειδικά: Ο κίνδυνος (;) κλοπής
Από όσα είναι, μέχρι σήμερα τουλάχιστον γνωστά, δεν φαίνεται πως είναι τεχνικά εφικτό το «χακάρισμα» των κρυπτονομισμάτων. Τι γίνεται όμως και με τα «πορτοφόλια» που τα περιέχουν;
Προκειμένου να αποθηκευτούν τα κρυπτονομίσματα χρησιμοποιούνται διαφόρων μορφών ψηφιακά πορτοφόλια (digital/cryptocurrency wallets). Τέτοια είναι τα Online Wallets, τα Desktop Wallets, τα Smartphone Wallets, τα Hardware Wallets κλπ.
Τα πορτοφόλια αυτά δεν είναι παρά προγράμματα λογισμικού. Μπορούμε, εύκολα, να τα αντιστοιχίσουμε με τους (γνωστούς) κοινούς τραπεζικούς λογαριασμούς. Το συγκεκριμένο μέσο αποθήκευσης φαίνεται πως είναι εκείνο που μπορεί να καταστεί στόχος των hackers για την κλοπή κρυπτονομισμάτων.
Ένα Online Wallet, λ.χ., μολονότι είναι πολύ εύκολο στη χρήση του και διαθέσιμο κάθε χρονική στιγμή μέσω Internet, διαθέτει ένα ιδιωτικό κλειδί. Αν κάποιος «χακάρει» την εταιρεία που διαχειρίζεται τον Server που έχει αποθηκευμένο το κλειδί του, αποκτά πρόσβαση στο συγκεκριμένο πορτοφόλι.
Αντίστοιχα, ένα Desktop Wallet-εγκατεστημένο στον υπολογιστή του χρήστη- κινδυνεύει εάν «χακαριστεί» ο υπολογιστής.
Υπάρχουν, επίσης τα Smartphone Wallets, τα Hardware Wallets (που φαίνεται πως αποτελούν την πλέον ασφαλή μέθοδο αποθήκευσης) και τα Paper Wallets. Το καθένα από αυτά διατρέχει (δυνητικούς) κινδύνους.
Διαφύλαξη πληροφοριών
Καθίσταται, λοιπόν, εμφανές πως η ασφάλεια των κρυπτονομισμάτων εξαρτάται από τη διαφύλαξη εμπιστευτικών πληροφοριών-όπως τα ιδιωτικά κλειδιά.
Για την προστασία των κατόχων κρυπτονομισμάτων αναπτύσσονται διάφορες λύσεις από εξειδικευμένες επιχειρήσεις. Μια από αυτές η Xapo, η οποία ασχολείται με ζητήματα ασφάλειας των Bitcoins. «Άν η προσβλητότητα των συναλλαγών με Bitcoins οφείλεται στο γεγονός ότι οι hackers μπορούν να αποκτούν πρόσβαση σε ιδιωτικά κλειδιά και συνθηματικά που τους επιτρέπουν να παριστάνουν τους κατόχους των Bitcoins και να τα αποσπούν από αυτούς, η λύση είναι να καταστούν τα ιδιωτικά κλειδιά και τα συνθηματικά απροσπέλαστα. Για το σκοπό αυτό (η Xapo) έχει δημιουργήσει ανά τον κόσμο ένα δίκτυο υπόγειων θησαυροφυλακίων όπου φυλάσσονται εμπιστευτικές πληροφορίες, όπως τα ιδιωτικά κλειδιά και το κρυπτογραφικό υλικό. Είναι υλικά αποθηκευμένα σε διακομιστές που ουδέποτε έχουν έρθει σε επαφή με κάποιο εξωτερικό δίκτυο, συμπεριλαμβανομένου του διαδικτύου. Οι διακομιστές φυλάσσονται με βιομετρικές μεθόδους και ένοπλους άνδρες» («Οι βιομηχανίες του μέλλοντος», 2016). Όπως διαπιστώνει εκεί ο Alec Ross, «κάποια πράγματα δεν αλλάζουν ποτέ!»
VIII. H νομική φύση των κρυπτονομισμάτων
Οι συναλλαγές μέσω κρυπτονομισμάτων, παρά τους κινδύνους που ελλοχεύουν, αποτελούν μία πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που έχει κάνει την εμφάνισή της και στην ελληνική οικονομία. Όλο και περισσότερες επιχειρήσεις (ενδ.: φαρμακεία, κομμωτήρια, λογιστικές και δικηγορικές εταιρείες κ.α.) προστίθενται μεταξύ αυτών που δέχονται πληρωμές σε κρυπτονομίσματα-με απόλυτο πρωταγωνιστή το Bitcoin (:μια απλή έρευνα στο διαδίκτυο μας οδηγεί στα συγκεκριμένα, εντυπωσιακά, αποτελέσματα). Δυστυχώς όμως οι σχετικές συναλλαγές στη χώρα μας αποτελούν πεδίο απολύτως αρρύθμιστο.
Είναι πραγματικά προβληματικό πως δεν συμπίπτουν οι απόψεις των (κατά τεκμήριο) ειδικών ως προς τη νομική φύση των κρυπτονομισμάτων. Το δεδομένο αυτό δημιουργεί, ήδη, σημαντικά προβλήματα. Ένα από αυτά συναρτάται με την αδυναμία υπαγωγής σε κάποιον υφιστάμενο κανόνα δικαίου προκειμένου να καλυφθεί, προσωρινά έστω, το νομοθετικό κενό.
Είναι αλήθεια πως τα κρυπτονομίσματα δεν είναι χρήμα-με τη στενή έννοια του όρου. Όπως, λ.χ., το χαρτονόμισμα (ή τραπεζογραμμάτιο) και τα κέρματα. Είναι γεγονός όμως πως τα κρυπτονομίσματα χρησιμοποιούνται ως μέσα πληρωμών. Εύλογη μοιάζει λοιπόν η άποψη πως συμπεριλαμβάνονται στην κατηγορία του χρήματος-με την ευρεία έννοια (όπως, λ.χ., τα λοιπά μέσα πληρωμών).
Νομολογία στις ΗΠΑ
Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται ήδη η νομολογία των δικαστηρίων των ΗΠΑ. Στην υπόθεση “Securities and Exchange Commission v.Trendon T. Shavers and Bitcoin Savings and Trust”, το Πρωτοδικείο του Τέξας (Texas District court) απέρριψε τους ισχυρισμούς της διάδικης πλευράς, η οποία υποστήριζε πως το Bitcoin δεν είναι νόμισμα. Έκρινε ότι εμπίπτει στο χρήμα εν ευρεία εννοία (σύμφωνα και με την ελληνική ορολογία) και ως εκ τούτου υφίσταται η δυνατότητα απόσβεσης χρηματικών ενοχών με την καταβολή Bitcoins. Τον ίδιο χαρακτηρισμό χρησιμοποίησε και ένα διαφορετικό δικαστήριο των ΗΠΑ, το Περιφερειακό Δικαστήριο στην Νέα Υόρκη (υπόθεση των Robert M. Faiella και Charlie Shrem). Αντίθετα, η Φορολογική Αρχή των ΗΠΑ (IRS) χαρακτηρίζει τα Bitcoins ως μέσα περιουσίας (υπ’ αριθμόν 21 – 2014 εγκύκλιος).
Νομολογία στην Ευρώπη
Μετακινούμενοι προς τον ευρωπαϊκό χώρο, αξιομνημόνευτη είναι η απόφαση C –264/14 (υπόθεση Skatteverket κατά David Hedqvist). Στην απόφαση αυτή, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρει ότι το Bitcoin συγκαταλέγεται στα λεγόμενα εικονικά νομίσματα «αμφίδρομης ροής», τα οποία οι χρήστες μπορούν να αγοράζουν και να πωλούν βάσει συναλλαγματικών ισοτιμιών και διαφέρουν από το ηλεκτρονικό χρήμα (όπως αυτό ορίζεται με την οδηγία 2009/110/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Σεπτεμβρίου 2009, για την ανάληψη, άσκηση και προληπτική εποπτεία της δραστηριότητας ιδρύματος ηλεκτρονικού χρήματος). Το Δικαστήριο, εν τέλει, προτάσσει την έννοια της υπηρεσίας ως την ορθότερη. Με βάση αυτή κάθε πρόσωπο που επιχειρεί συναλλαγές με Bitcoins κρίνεται ορθό να αντιμετωπίζεται -από φορολογική άποψη- ως πάροχος υπηρεσιών από επαχθή αιτία. Επιπλέον, ως προς το ζήτημα της νομικής φύσης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στηρίχθηκε στο ότι τα εικονικά νομίσματα δεν χρησιμοποιούνται ευρέως στις συναλλαγές, δεν εκδίδονται από κεντρικές τράπεζες κρατών και δεν ενσωματώνουν αξία νομισμάτων, που αναγνωρίζονται σύμφωνα με τα παραπάνω ως νόμιμα μέσα πληρωμής από κάποια κρατική οντότητα. Ως εκ τούτου, υποστήριξε ότι τα εικονικά νομίσματα δεν εμπίπτουν στην έννοια του χρήματος ή του νομίσματος. Επομένως, ούτε με την ευρεία εννοία. Αντίθετα, προσδιορίζονται ως απλές ψηφιακές αναπαραστάσεις αξίας…
Κανόνες
Υποστηρίζεται από κάποιους πως τα κρυπτονομίσματα αποτελούν κινητές αξίες και χρηματοπιστωτικά μέσα. Δεν φαίνεται, εντούτοις, βάσιμη η συγκεκριμένη άποψη. Τα κρυπτονομίσματα δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε οποιαδήποτε οργανωμένο και ελεγχόμενο πολυμερές σύστημα διαπραγμάτευσης. Αντίθετα, είναι κοινά αποδεκτό πως πρόκειται για ένα αποκεντρωμένο νομισματικό σύστημα, οι κανόνες του οποίου τίθενται από τους χρήστες του.
Από τα παραπάνω λοιπόν προκύπτει πως είναι απολύτως αναγκαίο να υπάρξει συμφωνία όσον αφορά τη νομική φύση τον κρυπτονομισμάτων. Κι αυτή είναι αναγκαία συνθήκη για να ακολουθήσει, η απολύτως αναγκαία-κατά το δυνατόν ενιαία, νομοθετική τους ρύθμιση.
IX. Η ανάγκη (ενιαίας) ρύθμισης
Μολονότι οι εξελίξεις στον χώρο των κρυπτονομισμάτων είναι ραγδαίες, η χώρα μας βρίσκεται σε νομοθετική απραξία. Ευτυχώς, η απραξία αυτή δεν είναι γενικευμένη. H Πολιτεία της Νέας Υόρκης ήδη από το 2014 προέβη σε μία πρωτοβουλία νομοθετικής ρύθμισης κάθε κρυπτονομίσματος, καταθέτοντας το νομοσχέδιο με τίτλο “REGULATIONS OF THE SUPERINTENDENT OF FINANCIAL SERVICES PART 200 VIRTUALCURRENCIES” ή “BitLicense”. Ο Καναδάς, το Ισραήλ, η Ελβετία, η Τουρκία, το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν αναγνωρίσει, το Bitcoin, ως χρήμα (με την ευρεία έννοια του όρου). Η Κύπρος, στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής «Αποκεντρωμένες Τεχνολογίες (Blockchain)» προβλέπει, μεταξύ άλλων, ρυθμίσεις αναφορικά με τα κρυπτονομίσματα. Ήδη όμως είναι εφικτή, εκεί, η εξόφληση ενός δικηγόρου με Bitcoin.
Η ανάγκη λήψης νομοθετικών πρωτοβουλιών στον τομέα αυτό (και) από τη χώρα μας κρίνεται απολύτως επιβεβλημένη. Οι συναλλαγές όμως που διενεργούνται με τη χρήση των κρυπτονομισμάτων είναι, κατά βάση διασυνοριακές. Στο πλαίσιο αυτό καθίσταται επιτακτικότερη, ίσως, η ανάγκη της έναρξηw ενός ευρωπαϊκού ή, καλύτερα, διεθνούς διαλόγου για το θέμα, ώστε τα επιμέρους ρυθμιστικά πλαίσια να μην παρουσιάζουν καθοριστικές αποκλίσεις.
X. Εν κατακλείδι
«Υπάρχει άραγε αλγόριθμος για την εμπιστοσύνη; Νέες μέθοδοι συναλλαγών καθιστούν υποχρεωτικό το ξαναγράψιμο του συμβολαίου μεταξύ εταιρείας, πολίτη και κράτους» (:Alec Ross, 2016).
Τα κρυπτονομίσματα αποτελούν μια πραγματικότητα.
Οι περισσότεροι την έχουν αποδεχθεί. Κάποιοι ήδη την αξιοποιούν. Μεταξύ αυτών και επιχειρήσεις. (Άγνωστο πως) ΚΑΙ στην Ελλάδα.
Οποιαδήποτε περαιτέρω καθυστέρηση (νομοθετικών) ρυθμίσεων είναι δεδομένο πως αποβαίνει σε βάρος της εθνικής οικονομίας.
Και των επιχειρήσεων.
Σταύρος Κουμεντάκης
Senior Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, την 1η Δεκεμβρίου 2019.
