Η έννοια της μετοχής είναι πολυσήμαντη. Αποτυπώνει, κατά τη νομολογία: (α) «…το μερίδιο του εταιρικού κεφαλαίου». Επίσης, (β) «…το δικαίωμα συμμετοχής στην εταιρία». Τέλος, (γ) «…τον τίτλο στο οποίο ενσωματώνεται το δικαίωμα αυτό» (ενδ. 1227/2011 ΠολΠρωτΑθ, 4968/1993 ΕφΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Ως προς τον τίτλο που υποδηλώνει η μετοχή, επισημάναμε –μεταξύ άλλων- ότι η έκδοσή του δεν είναι υποχρεωτική για την ΑΕ. Επομένως, αν τυχόν λάβει χώρα, φέρει απλώς δηλωτικό και όχι συστατικό χαρακτήρα (1227/2011 ΠολΠρωτΑθ). Εφόσον όμως ένας τέτοιος (μετοχικός) τίτλος εκδοθεί, τι συμβαίνει σε περίπτωση κλοπής, απώλειας ή καταστροφής του; Ποιες οι πρόνοιες του νομοθέτη και ποιες οι δυνατότητες και προστασία του μετόχου;
Ρύθμιση
Το ζήτημα της κλοπής, της απώλειας ή της καταστροφής του μετοχικού τίτλου της ΑΕ ρυθμίζεται στο άρθρο 55 ν. 4548/2018. Το άρθρο αυτό αντιστοιχεί στο άρθρο 12α του προϊσχύσαντος α.ν. 2190/1920 (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί άρ. 55).
Η εν λόγω πρόβλεψη παραπέμπει, συγκεκριμένα, στις διατάξεις 843 επ. ΚΠολΔ. Αυτές είναι που εφαρμόζονται σε περίπτωση αποξένωσης του μετόχου από τον μετοχικό τίτλο και τις μερισματαποδείξεις που τυχόν δεν αποχωρίσθηκαν από αυτόν. Τα στάδια που πρέπει να ακολουθηθούν είναι δύο: (α) Το προπαρασκευαστικό της πρόσκλησης για την αναγγελία μετοχικού δικαιώματος (843-849 ΚΠολΔ). (β) Εκείνο της κύριας διαδικασίας κήρυξης ανίσχυρου του μετοχικού τίτλου (850-860 ΚΠολΔ).
Σκοπός
Σκοπός της ρύθμισης του νόμου για τις ΑΕ (άρ. 55 ν. 4548/2018) είναι η ασφάλεια των συναλλαγών. Επιδιώκεται, μέσω αυτής, η άρση οποιασδήποτε αμφιβολίας σχετικά με την ταυτότητα του αληθινού δικαιούχου της μετοχής, σε περίπτωση αποξένωσής του από αυτόν. Επίσης, η αποτροπή σφετερισμού των μετοχικών δικαιωμάτων που ενσωματώνονται στη μετοχή από τρίτο-μη δικαιούχο.
Προϋποθέσεις Εφαρμογής
Προκειμένου να εκκινήσει η διαδικασία κήρυξης ανίσχυρου του μετοχικού τίτλου απαιτείται η συνδρομή συγκεκριμένων προϋποθέσεων:
(α) Έκδοση τίτλων
Γενικά
Αναγκαίο (και λογικό) προαπαιτούμενο αποτελεί η (μη υποχρεωτική) έκδοση μετοχικών τίτλων (:ονομαστικών ή ανώνυμων μετοχών-με, ή χωρίς, μερισματαποδείξεις ή τοκομερίδια) από μέρους της ΑΕ. Δεν καταλαμβάνονται, ωστόσο, από τις συγκεκριμένες ρυθμίσεις οι άυλες μετοχές. Οι τελευταίες τηρούνται σε λογιστική μορφή και δεν φέρουν αξιογραφικό χαρακτήρα. Ως εκ τούτου, δεν είναι δυνατό να κλαπούν, απωλεσθούν ή καταστραφούν. Ούτε, πολύ περισσότερο, να υπαχθούν στη ρύθμιση του 850 ΚΠολΔ. Σημειώνεται, μάλιστα, ότι η βεβαίωση για τις άυλες μετοχές που εκδίδεται από το κεντρικό αποθετήριο τίτλων έχει μόνο αποδεικτική ισχύ (18 ν. 4569/2018).
Ανώνυμες και Ονομαστικές Μετοχές
Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι ο νόμος για τις ΑΕ, απαγόρευσε την έκδοση ανώνυμων μετοχών από 01.01.2020. Συνεπώς, η διάταξη αυτή εφαρμόζεται στις ονομαστικές μετοχές ή σε, παλαιότερα, εκδοθείσες ανώνυμες μετοχές που κλάπηκαν, απωλέσθηκαν, ή καταστράφηκαν-χωρίς εντωμεταξύ να αντικατασταθούν από ονομαστικές.
Προβληματισμός υφίσταται, παλαιόθεν, αναφορικά με τη (μη) υπαγωγή των ονομαστικών μετοχών στο προπαρασκευαστικό στάδιο της πρόσκλησης αναγγελίας δικαιωμάτων (άρ. 843 επ. ΚΠολΔ). Επιχείρημα υπέρ της μη υπαγωγής των ονομαστικών μετοχών στην εν λόγω διαδικασία αποτελεί η ρητή αναφορά του αληθή δικαιούχου στο βιβλίο μετόχων της ΑΕ.
Ο σχετικός προβληματισμός ενισχύθηκε με τη θέσπιση του ν. 4548/2018. Ειδικότερα, στην Αιτιολογική Έκθεση επί του άρθρου 55 του νόμου αυτού αναφέρεται ότι «αν η εταιρεία είναι βέβαιη για την ταυτότητα του μετόχου (κάτι που θα συμβαίνει στο μέτρο που οι μετοχές είναι –μάλιστα από 1.1.2020 υποχρεωτικά– ονομαστικές) μπορεί να εκδώσει νέο τίτλο χωρίς την τήρηση της δικαστικής διαδικασίας».
Παράλληλα, αμφισβήτηση υπάρχει και ως προς την εφαρμογή επί των ονομαστικών μετοχών του σταδίου της κύριας διαδικασίας της κήρυξης του τίτλου ως ανίσχυρου.
Ωστόσο, υποστηρίζεται ότι η διαδικασία των άρθρων 843 επ. ΚΠολΔ έχει, εν τέλει, πρακτική σημασία επί των ονομαστικών μετοχών. (α) Καταρχάς, διότι η εκποιητική δικαιοπραξία της μεταβίβασης των μετοχών αυτών ολοκληρώνεται –μεταξύ παλαιού και νέου μετόχου- με την παράδοσή τους. (β) Επίσης, η σημασία της διαπιστώνεται σε περίπτωση κλοπής, απώλειας ή καταστροφής του νεμόμενου τίτλου, εφόσον το γεγονός αυτό λάβει χώρα πριν την σχετική εγγραφή στο βιβλίο μετόχων. (γ) Ή εφόσον, πρόκειται για ελαττωματική εγγραφή.
(β) Κλοπή, απώλεια ή καταστροφή μετοχικού τίτλου
Κλοπή: Η κλοπή γίνεται δεκτή με τη στενή του έννοια του ποινικού κώδικα (άρ. 372 ΠΚ). Ως εκ τούτου, δεν εμπίπτει σε αυτή η υπεξαίρεση, που είναι δυνατό να υπαχθεί στην έννοια της απώλειας.
Απώλεια: Ως απώλεια νοείται κάθε ακούσια εκφυγή του μετοχικού τίτλου από την εξουσία και νομή του κυρίου χωρίς την άμεση ή έμμεση βούλησή του(1625/2013 ΜονΠρωτΘεσς, 3905/1998 ΜονΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Καταστροφή: Ως καταστροφή νοείται η φυσική εξαφάνιση του τίτλου όπως και τυχόν αλλοίωσή του (λ.χ. του περιεχομένου ή της μορφής του).
Διαδικασία Κήρυξης Ανίσχυρου Του Μετοχικού Τίτλου
Διαδικασία & Αρμοδιότητα
Εφόσον συντρέχουν οι ανωτέρω προϋποθέσεις, είναι δυνατό να ξεκινήσει η διαδικασία των δύο σταδίων: (α) πρόσκλησης προς αναγγελία δικαιώματος επί του μετοχικού τίτλου και (β) κήρυξής του ως ανίσχυρου.
Πρόκειται για γνήσια υπόθεση εκούσιας δικαιοδοσίας. Μέσω αυτής θα διαχωρισθεί, όταν καταστεί αμετάκλητη η απόφαση που θα εκδοθεί, η μετοχική σχέση από τον τίτλο στον οποίο αυτή, μέχρι πρότινος, ενσωματωνόταν.
Αρμόδιο, καθ’ ύλην και κατά τόπο, για την εκδίκαση της αίτησης της ως άνω διαδικασίας των δύο σταδίων είναι το Ειρηνοδικείο της έδρας της ΑΕ, που εξέδωσε τους μετοχικούς τίτλους (άρ. 851 § 2 εδ. β ΚΠολΔ).
Νομιμοποιούμενα Πρόσωπα
Ενεργητική νομιμοποίηση
Νομιμοποιούμενα για την υποβολή αίτησης κίνησης της εν λόγω διαδικασίας είναι:
Για τις ονομαστικές μετοχές: Το πρόσωπο που είναι δυνατό να ασκήσει δικαίωμα, που απορρέει από το αξιόγραφο/μετοχικό τίτλο (3905/1998 ΜονΠρωτΑθ): ο κύριος, ο επικαρπωτής ή ο ενεχυρούχος δανειστής).
Για τις ανώνυμες μετοχές: ο τελευταίος κομιστής των μετοχών (βλ. τεκμήριο άρθρου 1110 εδ. α΄ ΑΚ).
Σε περίπτωση συγκυριότητας: Καθένας από τους συγκυρίους.
Παθητική νομιμοποίηση
Η σχετική αίτηση δεν απαιτείται να στρέφεται κατά συγκεκριμένου προσώπου. Εξάλλου, η ιδιότητα του διαδίκου αποκτάται ύστερα από κλήτευση του δικαστηρίου (άρ. 748 §3 ΚΠολΔ) ή προσεπίκληση (άρ. 753 ΚΠολΔ).
Άσκηση Κύριας και Πρόσθετης Παρέμβασης
Δεδομένου ότι πρόκειται για υπόθεση εκούσιας δικαιοδοσίας είναι δυνατό να ασκηθεί πρόσθετη ή κύρια παρέμβαση.
Πρόσθετη παρέμβαση: Νομιμοποιείται να την ασκήσει ο επικαρπωτής ή ο ενεχυρούχος δανειστής υπέρ του μετόχου που ασκεί την αίτηση και το αντίστροφο.
Κύρια παρέμβαση: Νομιμοποιείται να την ασκήσει ο πραγματικός δικαιούχος. Επίσης, εκείνος που επικαλείται ισχυρότερο δικαίωμα επί του τίτλου από τον αιτούντα.
Προπαρασκευαστικό Στάδιο
Αίτηση Πρόσκλησης Αναγγελίας
Όπως ανωτέρω σημειώθηκε, το πρώτο και προπαρασκευαστικό στάδιο είναι αυτό της υποβολής αίτησης πρόσκλησης αναγγελίας δικαιώματος (843-849 ΚΠολΔ). Κατά το στάδιο αυτό, επιδιώκεται η ανεύρεση του πραγματικού δικαιούχου ή εκείνου που διαθέτει ισχυρότερο δικαίωμα επί του τίτλου από αυτό του αιτούντος.
Για το ορισμένο της αίτησης πρόσκλησης απαιτείται η αναφορά των ουσιωδών στοιχείων του μετοχικού τίτλου (:852 ΚΠολΔ-λ.χ. του αύξοντα αριθμού, της σειράς, της χρονολογίας έκδοσης, του είδους της μετοχής κ.α.). Ενδεχόμενη αντικειμενική αδυναμία του δικαιούχου να τα επικαλεστεί θα πρέπει να εκτιμάται και αντιμετωπίζεται ανάλογα από το δικαστήριο στη βάση των διαθέσιμων στοιχείων.
Το στάδιο της πρόσκλησης δεν εφαρμόζεται σε περίπτωση κλοπής, όταν ο δράστης είναι γνωστός. Στην περίπτωση αυτή ασκείται διεκδικητική αγωγή εναντίον του τελευταίου, που εκδικάζεται κατά με τη διαδικασία της αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας (3905/1998 ΜονΠρωτΑθ).
Ωστόσο, η κύρια διαδικασία της κήρυξης του τίτλου ως ανίσχυρου είναι δυνατόν να εξελίσσεται συγχρόνως με τη διεκδικητική αγωγή (1094 ΑΚ)-ή την αγωγή αποβολής από τη νομή (987 ΑΚ) λόγω του διαφορετικού τους σκοπού.
Ανασταλτικό Αποτέλεσμα
Με την υποβολή της αίτησης πρόσκλησης εκκινεί η διαδικασία της αναγγελίας. Η υποβολή αυτής, ωστόσο, δεν αναστέλλει την κυκλοφορία του τίτλου.
Ενόσω, όμως, διαρκεί η διαδικασία της πρόσκλησης, το δικαστήριο -αυτεπαγγέλτως ή κατόπιν αιτήσεως- «…δικαιούται να απαγορεύσει στον κομιστή του αξιόγραφου οποιαδήποτε παροχή, στην οποία περιλαμβάνεται και η παράδοση σ’ αυτόν τοκομεριδίων και μερισματαποδείξεων που εκδίδονται μετά την απαγόρευση.» (859 §1 ΚΠολΔ). Επίσης, καταλαμβάνονται από την απαγόρευση οι μη αποχωρισθείσες από τον τίτλο, κατά τον χρόνο αποξένωσης, μερισματαποδείξεις.
Η συγκεκριμένη απαγόρευση είναι δυνατό να καταλαμβάνει και κάθε δικαίωμα που κάθε απορρέει από τον τίτλο δικαίωμα (ενδ: δικαίωμα προτίμησης, δικαίωμα ψήφου σε ΓΣ).
Η απαγόρευση μπορεί να αρθεί (και αυτεπαγγέλτως) από το δικαστήριο (859 §2 ΚΠολΔ). Τόσο η απόφαση απαγόρευσης όσο και η απόφαση άρσης πρέπει να δημοσιεύονται (845 ΚΠολΔ).
Έκδοση Απόφασης
Το αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της αίτησης πρόσκλησης δικαιούται να προβεί σε έκδοση (μη οριστικής) απόφασης δημοσίευσης της πρόσκλησης σε αναγγελία τυχόν δικαιωμάτων επί του τίτλου. Για την έκδοσή της αρκεί η πιθανολόγηση (853 ΚΠολΔ).
Η απόφαση αυτή τάσσει προθεσμία αναγγελίας των δικαιωμάτων και κατάθεσης του τίτλου στην γραμματεία του δικαστηρίου. Αυτή εκκινεί από τη δημοσίευση της πρόσκλησης και δεν είναι δυνατό να είναι μικρότερη από εξήντα (60) ημέρες (845 § 2 ΚΠολΔ). Κατ΄ εξαίρεση, το δικαστήριο μπορεί να προσδιορίσει μικρότερη προθεσμία επί πρόβλεψης καταβολής προσόδων. Επίσης, η απόφαση πρέπει να προσδιορίζει ως συνέπεια παράλειψης της αναγγελίας, την απώλεια ισχύος του τίτλου (854 § 1 ΚΠολΔ).
Έννομες Συνέπειες Αναγγελίας
Εφόσον λάβει χώρα εμπρόθεσμη αναγγελία (και κατάθεση του τίτλου στη γραμματεία του δικαστηρίου), το δικαστήριο ενημερώνει χωρίς υπαίτια καθυστέρηση τον αιτούντα (856 ΚΠολΔ).
Ωστόσο, η αναγγελία δεν καθιστά τον κομιστή του τίτλου διάδικο. Για να καταστεί διάδικος ο τελευταίος πρέπει να ασκήσει κύρια παρέμβαση και να ζητήσει ανάκληση της μη οριστικής απόφασης. Επίσης, να ασκήσει ένδικο μέσο.
Αντίθετα, εφόσον δεν λάβει χώρα αναγγελία, ο αιτών μπορεί να προχωρήσει στην υποβολή αίτησης για την κήρυξη του τίτλου ως ανίσχυρου. Η σχετική αίτηση πρέπει να υποβληθεί εντός τριάντα (30) ημερών από την παρέλευση της προθεσμίας αναγγελίας (847 §1 ΚΠολΔ).
Βέβαια, η υποβολή αίτησης κήρυξης του τίτλου ως ανίσχυρου είναι δυνατή και εφόσον έλαβε χώρα εμπρόθεσμη αναγγελία. Στην περίπτωση αυτή το δικαστήριο είναι δυνατό: (α) Να αναστείλει τη διαδικασία μέχρι την ολοκλήρωση της διαγνωστικής δίκης σχετικά με τον πραγματικό δικαιούχο. Ή (β) να προχωρήσει στην έκδοση οριστικής απόφασης κήρυξης του τίτλου ως ανίσχυρου «…με την επιφύλαξη των δικαιωμάτων εκείνου που έχει αναγγελθεί.» (848 §1 ΚΠολΔ).
Κύρια Διαδικασία: Κήρυξη του τίτλου ως ανίσχυρου
Το δεύτερο στάδιο της διαδικασίας των άρθρων 843 επ. ΚΠολΔ –όπως ήδη σημειώθηκε- είναι αυτό της κήρυξης του τίτλου ως ανίσχυρου (άρ. 850-860 ΚΠολΔ). Για το βάσιμο της αίτησης απαιτείται η απόδειξη των γεγονότων της κλοπής, της απώλειας ή της καταστροφής του τίτλου. Επιπρόσθετα: η ύπαρξη μετοχικού δικαιώματος στο πρόσωπο του αιτούντα.
Για την έκδοση απόφασης από το Δικαστήριο απαιτείται βεβαιότητα (:πλήρης δικανική πεποίθηση) για τη συνδρομή των συγκεκριμένων προϋποθέσεων.
Έκδοση Απόφασης και Έννομες Συνέπειες
Η δικαστική απόφαση για την κήρυξη του τίτλου ως ανισχύρου έχει διαπλαστική ενέργεια. Επιφέρει, συγκεκριμένα, τη διάσπαση της εκάστοτε μετοχικής σχέσης και των συνοδευτικών μετοχικών δικαιωμάτων από τον τίτλο στον οποίο ενσωματώνονται. Τα τελευταία, βέβαια, εξακολουθούν να υφίστανται. Η μετοχή, όμως, ως αξιόγραφο αχρηστεύεται.
Ύστερα από την (αμετάκλητη-858 ΚΠολΔ) κήρυξη του τίτλου ως ανίσχυρου, ο αιτών μέτοχος δικαιούται να ζητήσει από την ΑΕ την έκδοση νέου τίτλου (40 §1 ν. 4548/2018). Επίσης να ασκήσει τα (απορρέοντα από τον επίμαχο τίτλο) μετοχικά του δικαιώματα. Το ίδιο ισχύει και όσον αφορά τα δικαιώματα του επικαρπωτή και του ενεχυρούχου δανειστή.
Η έκδοση μετοχικού τίτλου δεν είναι πλέον αναγκαία για την άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από αυτόν. Αρκεί η σχετική καταστατική πρόβλεψη. Στην περίπτωση, ωστόσο, που ένας μετοχικός τίτλος κλαπεί, απωλεσθεί ή καταστραφεί, τα πράγματα περιπλέκονται. Απαιτούνται χρόνος και σημαντικά κόστη για την αποκατάσταση των μετοχικών δικαιωμάτων, που συνδέονται με τον συγκεκριμένο τίτλο.
Μήπως, στο πλαίσιο αυτό, ενδείκνυται να μας απασχολήσει (εκ νέου) το ερώτημα: χρειάζεται, πράγματι, η έκδοση μετοχικών τίτλων;
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 16 Οκτωβρίου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.