Σάββατο πρωί. Ο καφές έχει τελειώσει. Αναγκαζόμαστε, όχι χαρούμενοι, να πάμε στο super market της γειτονιάς. Ανάμεσα στις πολυάριθμες επιλογές αναζητούμε τον συγκεκριμένο, «δικό μας» καφέ. Τον αφαιρούμε από το ράφι, τον πληρώνουμε στο ταμείο και, στη συνέχεια, τον απολαμβάνουμε. Το αντίστοιχο συμβαίνει με πληθώρα προϊόντων και επιλογών μας. Όμως, το θέμα δεν αφορά μόνον εμάς. Κάθε καταναλωτής, κατά κανόνα, διακρίνει (και συχνά επιλέγει) συγκεκριμένο προϊόν ή υπηρεσία από αντίστοιχα άλλων επιχειρήσεων στη βάση (και) του (διακριτικού) σήματος της επιχείρησης από την οποία προέρχεται. Προκύπτει, ως απολύτως προφανής, η ιδιαίτερα σημαντική η αξία του σήματος. Κατά λογική ακολουθία: η ανάγκη της κατοχύρωσης και της προστασίας του.
Η σημασία του σήματος
Είναι γνωστό πως το εμπορικό σήμα αποτελεί ένα από τα σημαντικά περιουσιακά στοιχεία της επιχείρησης. Ας σκεφτούμε κάποιους από τους παγκόσμιους επιχειρηματικούς κολοσσούς: Nike, Apple, Mercedes, Harley Davidson, CocaCola, Google. Ποια θα ήταν η επίδραση στις πωλήσεις τους και ποια, εν τέλει, η αξία τους, αν έλειπε το σήμα (και η διακριτική του δύναμη) από τα προϊόντα τους;
Η αξία όμως του σήματος δεν αφορά μόνο τους κολοσσούς. Αφορά κάθε μια επιχείρηση. Και τη δική μας.
Ακριβώς, όμως, λόγω της σημασίας και αξίας του σήματος κάθε επιχείρησης (οφείλει να) επενδύει τα κατά περίπτωση αναγκαία (κάποιες φορές σημαντικά) κεφάλαια, προκειμένου τα εμπορικά τους σήματα να αποτελούν στοιχείο εξατομίκευσης των προϊόντων της. Το σήμα, με τον τρόπο αυτό, επιτυγχάνει να διατηρήσει και αναπτύξει την σημαντικότερη λειτουργία του˙ εκείνη που ονομάζουμε λειτουργία προέλευσης. Είναι η λειτουργία εκείνη που συνδέει το προϊόν (ή την υπηρεσία) με την επιχείρηση από την οποία προέρχεται.
Οι καταναλωτές εύκολα αντιλαμβάνονται, με βάση τη διακριτική δύναμη του σήματος, τη σύνδεση προϊόντος/υπηρεσίας με την επιχείρηση προέλευσης. Διευκολύνονται, με τον τρόπο αυτό, στην επιλογή τους. Κι αυτή η τελική επιλογή είναι εκείνη που δημιουργεί (ή/και αναπτύσσει) τη σχέση εμπιστοσύνης του καταναλωτικού κοινού σε σχέση με μια συγκεκριμένη επιχείρηση. Κι η συγκεκριμένη εμπιστοσύνη του καταναλωτικού κοινού, είναι που εξωθεί, με τη σειρά της, την επιχείρηση να διατηρήσει και βελτιώσει την ποιότητα των προϊόντων και υπηρεσιών της.
Η έννοια του σήματος
Ποια, όμως, είναι τα διακριτικά γνωρίσματα που εμπίπτουν στην έννοια του σήματος.
Ο πρόσφατος νόμος (ν. 4679/2020) προσδιορίζει (και) το περιεχόμενο της έννοιας του σήματος. Προβλέπει συγκεκριμένα (:άρθρο 2 §1) ότι: «Το εθνικό σήμα μπορεί να αποτελείται από οποιαδήποτε σημεία, ιδίως από λέξεις, συμπεριλαμβανομένου του ονόματος προσώπων, ή από σχέδια, γράμματα, αριθμούς, χρώματα, το σχήμα του προϊόντος ή τη συσκευασία του προϊόντος, ή από ήχους, υπό την προϋπόθεση ότι τα σημεία αυτά:
α) είναι ικανά να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες άλλων επιχειρήσεων και
β) μπορούν να αναπαρίστανται στο μητρώο, κατά τρόπο που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές και στο κοινό να προσδιορίζουν με σαφήνεια και ακρίβεια το αντικείμενο της προστασίας που παρέχεται στο δικαιούχο του».
Καινοτομία του συγκεκριμένου νόμου αποτελεί η απάλειψη της υποχρέωσης γραφικής αναπαράστασης του σήματος κατά την κατάθεσή του. Αρκεί η αναπαράσταση του σήματος «…να υποβάλλεται στο μητρώο σε οποιαδήποτε κατάλληλη μορφή, με τη χρήση ευρέως διαθέσιμης τεχνολογίας, που καθιστά δυνατή την αναπαράστασή του κατά τρόπο σαφή, ακριβή, αυτοτελή, ευπρόσιτο, κατανοητό, διαρκή και αντικειμενικό» (άρ. 2 §2).
Η συγκεκριμένη ρύθμιση επιτρέπει, πλέον, να γίνονται δεκτά στο μητρώο οπτικοακουστικά και δυναμικά τρισδιάστατα σήματα. Επίσης: σήματα ήχου και κίνησης.
Το δικαίωμα επί του σήματος
Εμπορικό σήμα: η διάρκεια ισχύος
Όπως προβλέπει το άρθρο 3 ν. 4679/2020 «Το δικαίωμα στο σήμα αποκτάται με την καταχώρισή του στο μητρώο» (άρ. 3 ν. 4679/2020). Η καταχώριση του σήματος διαρκεί για μια δεκαετία και είναι δυνατή η ανανέωσή του, επίσης, ανά δεκαετία (άρ. 36 §§1, 2).
Θετική εξουσία δικαιούχου
Μόλις λάβει χώρα η καταχώριση, ο δικαιούχος αποκτά τυπικό, απόλυτο και αποκλειστικό δικαίωμα χρήσης του σήματος (ενδ.: 1418/2021 ΜονΠρωτΑθ). Αποκτά, ιδίως, το δικαίωμα χρήσης του σήματος, επίθεσης στα προϊόντα που επιθυμεί να διακρίνει, χαρακτηρισμού των παρεχόμενων υπηρεσιών, επίθεσης στα περικαλύμματα και τις συσκευασίες των εμπορευμάτων, στο χαρτί αλληλογραφίας, στα τιμολόγια, τους τιμοκαταλόγους, τις αγγελίες, τις κάθε είδους διαφημίσεις, καθώς και σε άλλο έντυπο υλικό, και χρήσης του σε ηλεκτρονικά ή οπτικοακουστικά μέσα ή μέσα κοινωνικής δικτύωσης (άρ. 7 §1). Μπορεί, ταυτόχρονα, να εκμεταλλεύεται το σήμα με κάθε άλλο τρόπο, λ.χ. μεταβίβασης σε τρίτο ή παραχώρησης αποκλειστικής ή μη άδειας χρήσης (άρ. 16 & 17).
Ο δικαιούχος μπορεί, μέσω της καταχώρισης του σήματος, να αποτρέψει τους τρίτους από την εκμετάλλευση της δικής του προσπάθειας και επένδυσής. Ενδεχομένως, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την καταχώριση, ως τρόπο λύσης του προβλήματος του λαθρεπιβάτη (free-rider problem)-όπως αυτό αποτυπώνεται στην προκειμένη περίπτωση.
Αρνητική εξουσία δικαιούχου
Ο δικαιούχος του σήματος, μετά την καταχώρισή του, έχει το δικαίωμα (:άρ. 7 §3) να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να χρησιμοποιεί στις συναλλαγές (χωρίς τη συγκατάθεσή του), σημείο για προϊόντα ή υπηρεσίες, το οποίο:
(α) είναι ταυτόσημο με το σήμα και χρησιμοποιείται για προϊόντα ή υπηρεσίες ταυτόσημα με εκείνα για τα οποία έχει καταχωριστεί το σήμα,
(β) είναι ταυτόσημο ή παρόμοιο με το σήμα και χρησιμοποιείται για προϊόντα ή υπηρεσίες που είναι ταυτόσημα ή παρόμοια με τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες για τα οποία έχει καταχωριστεί το σήμα, αν υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης του κοινού. Ο κίνδυνος σύγχυσης περιλαμβάνει τον κίνδυνο συσχέτισης του σημείου με το σήμα,
(γ) είναι ταυτόσημο ή παρόμοιο με το σήμα, ανεξαρτήτως του αν χρησιμοποιείται για προϊόντα ή υπηρεσίες ταυτόσημα, παρόμοια ή μη παρόμοια με εκείνα για τα οποία έχει καταχωριστεί το σήμα, αν αυτό χαίρει φήμης εντός της Ελλάδος και η χρησιμοποίηση του σημείου, χωρίς εύλογη αιτία, θα προσπόριζε αθέμιτο όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του σήματος ή θα ήταν βλαπτική για τον εν λόγω διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη.
Μάλιστα, ο πρόσφατος νόμος, αποσκοπώντας σε πληρέστερη προστασία του δικαιούχου, του παρέχει το δικαίωμα απαγόρευσης σε τρίτους-μη δικαιούχους προπαρασκευαστικών πράξεων, όπως, ενδεικτικά, προμήθεια, κατοχή, εμπορία σημάτων, ετικετών, ειδών συσκευασίας κλπ. (άρ. 8).
Η διαδικασία καταχώρισης σήματος
Προκειμένου να εκκινήσει και λάβει χώρα η καταχώριση εθνικού σήματος, ο ενδιαφερόμενος πρέπει να καταθέσει δήλωση κατάθεσης σήματος (έγχαρτη ή ηλεκτρονική) στη Διεύθυνση Σημάτων του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων (άρ. 20).
Να διευκρινίσουμε πως δεν καταχωρίζεται ως σήμα οποιοδήποτε σημείο για το οποίο κατατίθεται σχετική αίτηση. Ο νόμος προβλέπει ρητά λόγους απαραδέκτου. Οι λόγοι συνίστανται σε απόλυτους (λ.χ. όταν το σήμα στερείται διακριτικού χαρακτήρα – άρ. 4) και σχετικούς (άρθρο 5). Οι σχετικοί λόγοι συναρτώνται με την τυχόν προηγούμενη καταχώριση ταυτόσημου ή παρόμοιου σήματος.
Μια ακόμη καινοτομία του πρόσφατου νόμου αποτελεί η κατάργηση της αυτεπάγγελτης απόρριψης σήματος για σχετικούς λόγους απαραδέκτου. Απαιτείται, πλέον, προηγούμενη άσκηση ανακοπής από τον δικαιούχο προγενέστερου σήματος, προκειμένου να μη γίνει δεκτή η καταχώριση. Η αλλαγή αυτή βασίζεται στην επιλογή του νομοθέτη να προστατέψει τον δικαιούχο που κάνει πραγματική χρήση του σήματος, την οποία, μάλιστα, οφείλει να αποδείξει (άρ. 28).
Η καταχώριση σήματος μπορεί να γίνει σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Αντίστοιχα, το εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές σήμα συνυπάρχουν στην έννομη τάξη της χώρας μας (και το περιεχόμενό τους ορίζεται στο άρ. 1 §3 περ. α΄, β΄ και γ΄ αντίστοιχα).
Η προστασία από την προσβολή του δικαιώματος επί του σήματος
Παρά την καταχώρισή του, το δικαίωμα επί του σήματος ενδέχεται να προσβληθεί. Ο νόμος προβλέπει μια σειρά συμπεριφορών που είναι δυνατό, μεταξύ άλλων, να προσβάλουν το δικαίωμα επί του σήματος, αποτελούν δε συνήθεις λόγους προσβολής (άρ. 7 §§4 & 5). Η νομολογία δέχεται ότι «…Για την ύπαρξη προσβολής του δικαιώματος επί του σήματος από τη χρήση του υπό τρίτου κατά παραποίηση…πρέπει τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες του δικαιούχου και του τρίτου, για τη διάκριση των οποίων χρησιμοποιείται από αυτούς το σήμα, να είναι ίδια ή παρόμοια» (ενδ.: ΕφΘεσ 1261/2016 ΕΕμπΔ 2017,449, 1918/2021 ΜΠρΑθ-Ασφ.). Ο δικαιούχος του σήματος προστατεύεται σε περιπτώσεις προσβολής. Η προστασία αυτή μπορεί να είναι διοικητική, αστική, ποινική.
Εμπορικό σήμα: Διοικητική προστασία
Η διοικητική προστασία σχετίζεται με τους σχετικούς λόγους απαραδέκτου, που ήδη, ανωτέρω, αναφέρθηκαν. Όταν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του νόμου, αν δικαιούχος ασκήσει ανακοπή, σημείο ταυτόσημο ή παρόμοιο με το καταχωρισμένο σήμα του δεν γίνεται δεκτό για καταχώριση. Επιπλέον, αν τυχόν έχει καταχωριστεί ταυτόσημο ή παρόμοιο σήμα, τότε ακυρώνεται μετά την άσκηση αίτησης ακυρότητας (άρ. 5 §1 και 52 ν. 4679/2020).
Εμπορικό σήμα: Αστική προστασία
Προσωρινή δικαστική προστασία (:λήψη ασφαλιστικών μέτρων) μπορεί να ζητήσει όποιος έχει αξίωση για άρση και παράλειψη λόγω προσβολής του καταχωρισμένου από τον ίδιο σήματος (άρ. 42 §1 και, ενδ., 1918/2021 ΜΠρΑθ-Ασφ).
Περαιτέρω, ο δικαιούχος μπορεί να ζητήσει οριστική προστασία ασκώντας αγωγή με βάση τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες (άρ. 914 επ. ΑΚ) και τις ειδικές πρόνοιες του νόμου (άρ. 38).
Καταρχάς, ο δικαιούχος μπορεί να ενάγει αυτόν που προσέβαλε το δικαίωμά του για άρση της προσβολής και παράλειψή της στο μέλλον (άρ. 38§1). Η δικαστική απόφαση που θα εκδοθεί, για να επιτύχει την έμμεση εκτέλεση της, μπορεί να απειλεί για κάθε παράβαση χρηματική ποινή ύψους έως εκατό χιλιάδων (100.000) ευρώ υπέρ του δικαιούχου καθώς και προσωπική κράτηση μέχρι ένα (1) έτος σε βάρος του παραβάτη (άρ. 38§3).
Ο δικαιούχος δικαιούται, επιπρόσθετα-σε περίπτωση προσβολής, να ζητήσει αποζημίωση. Ωστόσο, ο ν. 4679/2020 απαιτεί για την αξίωση αποζημίωσης και χρηματικής ικανοποίησης για ηθική βλάβη δόλο ή βαριά αμέλεια. Δεν αρκείται σε οποιαδήποτε μορφή πταίσματος. Αντίθετα, αν δεν υπάρχει δόλος ή βαριά αμέλεια του υπόχρεου, ο δικαιούχος μπορεί να αξιώσει το ποσό, το οποίο ο πρώτος ωφελήθηκε από την εκμετάλλευση του σήματος χωρίς τη συγκατάθεσή δικαιούχου. Εναλλακτικά: την απόδοση του κέρδους που ο υπόχρεος αποκόμισε από την εκμετάλλευση αυτή (§8).
Ανάμεσα στις σημαντικές αλλαγές του πρόσφατου νόμου, είναι η μεταφορά της δικαιοδοσίας από τα διοικητικά στα πολιτικά δικαστήρια όσον αφορά την εκδίκαση αιτήσεων ακυρότητας.
Πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί ότι ο νέος νόμος προέβλεψε ότι σε περίπτωση που ο δικαιούχος ασκήσει αγωγή για προσβολή του δικαιώματός του, ο εναγόμενος δικαιούται με ανταγωγή να αιτηθεί την έκπτωση ή την ακυρότητα του σήματος στο οποίο στηρίζεται η αγωγή. Στην περίπτωση αυτή, η αποδοχή της ανταγωγής θα έχει ως συνέπεια όχι απλώς την απόρριψη της αγωγής, αλλά και την ακύρωση του σήματος.
Εμπορικό σήμα: Ποινική προστασία
Η προσβολή του δικαιώματος επί του σήματος συνιστά ποινικό αδίκημα πλημμεληματικού χαρακτήρα (άρ. 45). Απειλείται, σε βάρος του παραβάτη, ποινή φυλάκισης και, σωρευτικά, χρηματική ποινή.
Το εμπορικό σήμα αποτελεί σημαντικό περιουσιακό στοιχείο για τις επιχειρήσεις. Η αξία και η σημασία του αποδεικνύεται, κάποιες φορές, δυσθεώρητα μεγάλη. Οι πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις εκσυγχρόνισαν το παλαιωμένο θεσμικό πλαίσιο-προς την ορθή κατεύθυνση. Ένα όμως είναι βέβαιο: ποτέ οι νομοθετικές ρυθμίσεις δεν θα αποτρέψουν τους καταχραστές των σημάτων (:εκείνους, δηλ., που επιλέγουν οικονομικά οφέλη από την προσπάθεια, επενδύσεις και σήματα τρίτων) από τις έκνομες ενέργειές τους.
Εναπόκειται επομένως, στις ίδιες τις επιχειρήσεις, να προστατεύσουν τα σήματα και συμφέροντά τους. Σε πρακτικό επίπεδο: ευκταία η συνεχής εγρήγορση και ετοιμότητα για δικαστικές, μακράς διάρκειας συχνά, ενέργειες και εμπλοκές-με όχι αμελητέα κόστη.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 30 Ιανουαρίου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.