Ποια σχέση μπορεί να έχει, άραγε, η έκθεση της (γνωστής) Επιτροπής Πισσαρίδη με την τεχνητή νοημοσύνη (:ΑΙ); Εκ πρώτης όψεως καμμία. Με μια προσεκτικότερη, όμως, ματιά διαπιστώνουμε πως η συγκεκριμένη έκθεση αγγίζει (και πως θα μπορούσε, άραγε, να μην το κάνει) τα προβλήματα που δημιουργούνται στη χώρα μας από την (προβληματική) απονομή της δικαιοσύνης. Είναι γνωστό όμως πως με το συγκεκριμένο θέμα ασχολείται (ήδη-αρκετά επιτυχώς μάλιστα) και η τεχνητή νοημοσύνη.
Να λοιπόν το σημείο «συνάντησής» τους: Η βελτίωση απονομή της δικαιοσύνης!
Από τη μια: Η έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη
Τα δεδομένα που αφορούν την απονομή της δικαιοσύνης…
Η τελική έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη (:«Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία»-14.11.20) παρουσιάζει ενδιαφέρουσες αλήθειες για την απονομή της δικαιοσύνης στη χώρα μας. Παρουσιάζει (επίσης) ενδιαφέρουσες προτάσεις για την βελτίωσή της.
Καταγράφει, μεταξύ άλλων, το αυτονόητο: «Η ταχύτητα και ποιότητα στην απονομή δικαιοσύνης είναι καθοριστικός παράγοντας για την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας αλλά και για την παροχή ίσων ευκαιριών στους πολίτες της» (σελ. 65).
Τα στοιχεία όμως που, αμέσως στη συνέχεια, παραθέτει για τη χώρα μας δεν μας κάνουν περήφανους. Ενδεικτικά (με στοιχεία 2017): για την τελεσιδικία (εννοεί, προφανώς, την έκδοση οριστικών) αποφάσεων σε πρώτο βαθμό στα πολιτικά και εμπορικά δικαστήρια απαιτούνται κάτι λιγότερο από 500 ημέρες (κάτι λιγότερο, δηλ., από ενάμιση έτος)-ο δεύτερος χειρότερος χρόνος στην Ευρώπη. Για τα διοικητικά: περίπου 750 ημέρες (κάτι περισσότερο από δύο έτη)-ο πέμπτος χειρότερος στην Ευρώπη.
Η αίσθηση που έχουμε είναι σαφώς δυσμενέστερη (κι ας μη μιλήσουμε για τον δεύτερο βαθμό ή την, ενδεχόμενη, αναίρεση)… Ακόμα όμως κι αν αποδεχθούμε τα στοιχεία όπως ακριβώς παρατίθενται, οδηγούμαστε σε δυσμενείς διαπιστώσεις. Η συγκεκριμένη έκθεση παραθέτει κάποιες από αυτές.
…και τα προβλήματα στην επιχειρηματικότητα
«Εξαιτίας των καθυστερήσεων στην απονομή δικαιοσύνης, η Ελλάδα κατατάσσεται μόλις στην 146η θέση παγκοσμίως ως προς την εφαρμογή των συμβάσεων σύμφωνα με την ετήσια έρευνα Doing Business της Παγκόσμιας Τράπεζας για το 2020.
Ένα στοιχείο που επίσης προβληματίζει είναι ότι σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (2018), η αντίληψη των ελληνικών επιχειρήσεων περί δικαστικής ανεξαρτησίας βρίσκεται χαμηλότερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Η εικόνα που παρουσιάζεται στους παραπάνω δείκτες οφείλεται σε αγκυλώσεις τόσο μέσα όσο και έξω από το δικαστικό σύστημα. Οι αγκυλώσεις έξω από το δικαστικό σύστημα αφορούν τη νομοθετική διαδικασία και τη δημόσια διοίκηση. Για παράδειγμα, η πολυπλοκότητα και οι επικαλύψεις μεταξύ νόμων δίνουν τροφή σε ένδικες διαφορές και επιβαρύνουν αχρείαστα το δικαστικό σύστημα…».
Είναι (περισσότερο από) προφανές ότι τα συγκεκριμένα προβλήματα βάλλουν ευθέως κατά της επιχειρηματικότητας˙ κατά της εθνικής οικονομίας εν τέλει.
Κι από την άλλη: ΑΙ στην υπηρεσία της απονομής της δικαιοσύνης
Το επάγγελμα του δικαστή και του δικηγόρου μοιάζουν αποκομμένα από την τεχνολογία. Είναι όμως, πράγματι, έτσι;
Ο δικηγόρος αναζητούσε, παλιότερα, τη νομοθεσία σε τόμους ασήκωτους. Αντίστοιχα και τη νομολογία σε δεκάδες νομικά περιοδικά που ένα-ένα όφειλε να ερευνήσει και μελετήσει. Αντίστοιχα κι ο δικαστής.
Ο δικηγόρος έδινε, παλιότερα, τα χειρόγραφα για δακτυλογράφηση «στην κοπέλα απέναντι από τα δικαστήρια».
Ακόμα όμως κι αν υπήρχε σήμερα ένας τέτοιος δικηγόρος ποιος, άραγε, θα τον εμπιστευόταν; Κι αν συναντούσαμε έναν δικηγόρο που δεν θα είχε πρόσβαση σε (διαδικτυακή) τράπεζα νομικών πληροφοριών; Θα μπορούσαμε να τον εμπιστευτούμε;
Μοιάζουν προφανείς οι απαντήσεις.
Άλλο τόσο προφανής θα έμοιαζε όμως και η αρνητική απάντηση στο ερώτημα: «θα εμπιστευόμουν την AI περισσότερο από έναν δικηγόρο ή έναν δικαστή»;
Ας μη βιαστούμε να απαντήσουμε αρνητικά!
Πριν από μια διετία είκοσι κορυφαίοι (και πολύπειροι) αμερικανοί δικηγόροι-μέλη παγκόσμιων δικηγορικών εταιρειών, κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν (στο πλαίσιο μελέτης-ορόσημο) εξειδικευμένη AI της εταιρείας LawGeex. Το ζητούμενο ήταν ο εντοπισμός συγκεκριμένων ελαττωμάτων σε πέντε συμφωνίες μη αποκάλυψης πληροφοριών (:NDA) που, όπως είναι γνωστό, αποτελούν το πρώτο βήμα για τις περισσότερες εμπορικές συμφωνίες.
Ενδιέφερε η αποτελεσματικότητα και η ταχύτητα.
Δυστυχώς για τους δικηγόρους-ευτυχώς για την εξέλιξη, κερδισμένη βγήκε η «μηχανή». Τα αποτελέσματα εντυπωσιάζουν:
Το LawGeex AI πέτυχε ποσοστό ακρίβειας 94% σε, μόλις, 26 δευτερόλεπτα.
Οι δικηγόροι πέτυχαν ένα μέσο ποσοστό ακρίβειας 85% ασχολούμενοι 92 λεπτά κατά μέσο όρο…
Δεν πρόκειται, όμως, για την πρώτη νίκη της ΑΙ στον νομικό κόσμο…
Ένα έτος πριν τη νίκη του LawGeex AI, το σύστημα AI με την ονομασία Case Cruncher Alpha τέθηκε αντιμέτωπο με εκατό (100) δικηγόρους από τις πιο αξιόλογες Δικηγορικές Εταιρείες του Λονδίνου.
Στους «αντιπάλους» (ΑΙ από τη μια δικηγόροι από την άλλη) δόθηκαν τα βασικά στοιχεία εκατοντάδων περιπτώσεων λανθασμένων πωλήσεων PPI (:ασφάλιση προστασίας πληρωμών). Το ζητούμενο στην περίπτωση αυτή ήταν να προβλέψουν αν ο φορέας εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών χρηματοοικονομικής φύσης (:Financial Ombudsman) θα κάνει δεκτές τις εγειρόμενες αξιώσεις.
Τα στοιχεία, και εδώ, μοιάζουν συγκλονιστικά:
Στο σύνολο των 775 προβλέψεων που υπέβαλλαν τα διαγωνιζόμενα μέρη, το CaseCruncher σημείωσε ποσοστό επιτυχίας 86,6%.
Το ποσοστό επιτυχίας των δικηγόρων ανήλθε στο 66,3%…
Τόσο LawGeex AI όσο και το Case Cruncher Alpha είναι εμπορικά προϊόντα. Κι όσο κι αν μας σοκάρει (δικηγόρους ή επιχειρηματίες) το ενδεχόμενο, δεν θα φλερτάραμε, άραγε, με την ιδέα να δοκιμάσουμε (και, γιατί όχι, αξιοποιήσουμε) τις υπηρεσίες τους;
Και περαιτέρω: Μήπως θα έμοιαζε ασφαλέστερο για την απονομή της δικαιοσύνης να είχαν έναν τέτοιο «βοηθό» και οι δικάζοντες δικαστές; Έναν «βοηθό» ο οποίος θα τους παρείχε, σε κάποια δευτερόλεπτα, κάθε αναγκαία για κείνους πληροφορία για την ορθή απονομή της δικαιοσύνης; Όχι μόνον την εφαρμοστέα νομοθεσία αλλά και τις τάσεις της νομολογίας σε εθνικό (και όχι μόνον) επίπεδο;
Μοιάζει πράγματι επικίνδυνο να αντικαταστήσουμε τον δικηγόρο μας ή, πολύ περισσότερο, τον φυσικό δικαστή μας από την ΑΙ.
Μήπως όμως ήρθε η ώρα να τους παράσχουμε τέτοια εργαλεία;
Ή, επί του παρόντος, να τους προτρέψουμε να μελετήσουν και, γιατί όχι, αξιοποιήσουν;
Οι προτάσεις της Επιτροπής Πισσαρίδη
Μόνον ενδιαφέρουσες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι προτάσεις (μεταξύ άλλων και) για την βελτίωση της απονομής δικαιοσύνης. Ας εστιάσουμε σε δύο από αυτές (σελ. 70): (α) στο θεσμό των επίκουρων δικαστών και (β) την ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης. Συγκεκριμένα:
Ο θεσμός (και κλάδος) των επίκουρων
«Για την αποτελεσματικότερη χρήση του χρόνου των δικαστών, προτείνεται η θεσμοθέτηση ενός διακριτού κλάδου επίκουρων.
Επίκουροι χρησιμοποιούνται σε πολλές άλλες χώρες όπως η Γαλλία (assistants de justice), το Ηνωμένο Βασίλειο (judicial assistants), και οι Ηνωμένες Πολιτείες (judicial clerks).
Οι επίκουροι στις χώρες αυτές συνδράμουν τους δικαστές με έρευνα της νομολογίας, επιλέγονται μεταξύ των καλύτερων αποφοίτων των νομικών σχολών, και έχουν ολιγοετή θητεία μετά από την οποία μπορούν να εργαστούν στον δικαστικό ή και δικηγορικό κλάδο. Ένας τρόπος να εφαρμοστεί ο θεσμός των επίκουρων στην Ελλάδα είναι αυτοί να είναι δικαστές σε χαμηλότερους βαθμούς που να υπηρετούν μέρος του χρόνου τους και για ολιγοετές διάστημα στη θέση του επίκουρου, αποκομίζοντας χρήσιμη εμπειρία για τη μελλοντική τους εξέλιξη στον κλάδο».
Η ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης
«Οι διαδικασίες ψηφιοποίησης της δικαιοσύνης θα πρέπει να συνεχιστούν με ταχείς ρυθμούς. …η επιτυχία του εγχειρήματος απαιτεί όχι μόνο την απόκτηση πληροφοριακών συστημάτων, αλλά και την οργανωτική δομή ώστε οι δυνατότητες που τα συστήματα αυτά παρέχουν να αξιοποιούνται. Ειδικότερα, η λειτουργία των πληροφοριακών συστημάτων θα πρέπει να υποστηρίζεται επαρκώς από προσωπικό με ψηφιακές δεξιότητες. Η χρήση των συστημάτων αυτών θα πρέπει να γίνει υποχρεωτική…»
Το (κοντινό) μέλλον
Θα πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένο πως δεν θα βραδύνει η αξιοποίηση της ΑΙ (και) στη χώρα μας. Πρώτα θα τη δούμε στις δικηγορικές εταιρείες και στα δικηγορικά γραφεία. Θα τη συναντήσουμε στη συνέχεια, κατ’ αναπόδραστη συνέπεια, και στην απονομή της δικαιοσύνης.
Αυτό που σήμερα συμβαίνει είναι πως το προϊόν της LawGeex AI μπορεί κάποιος (δικηγόρος/δικηγορική εταιρεία) να το αγοράσει προκειμένου να βελτιώσει τις υπηρεσίες που παρέχει στους πελάτες του ή, απλά, για να διευκολύνει το έργο του. Προφανώς θα μπορούσε κάποιος και άλλα, ανάλογα προϊόντα, να εντοπίσει και αποκτήσει.
Αντίστοιχα, αυτό που ήδη προτείνεται από την Επιτροπή Πισσαρίδη (για την βελτίωση της απονομής της δικαιοσύνης) είναι η θεσμοθέτηση ενός (ήδη υφιστάμενου σε άλλα δικαιϊκά συστήματα) διακριτού κλάδου επίκουρων των δικαστών. Θα φαινόταν άραγε αδύνατο να φανταστούμε στη θέση των επίκουρων (ή «βοηθών» των επίκουρων) την ΑΙ; Θα τολμούσε κάποιος να απαντήσει αρνητικά;
Κι αν βρισκόταν έστω ένας (πρεσβύτερος-το δίχως άλλο), έχω ένα ερώτημα για κείνον: Θα τολμούσε, άραγε, να σκεφτεί (πριν από τριάντα, μόλις, χρόνια) πως τους πολλούς δεκάδες τόμους της πρόσφατης νομολογίας θα ήταν δυνατό να αντικαταστήσει με χρηστικά εργαλεία διαδικτυακής τράπεζας νομικών πληροφοριών; Και πως, στην ίδια τράπεζα, θα μπορούσε εύκολα, γρήγορα και αποτελεσματικά να εντοπίσει («εν ριπή οφθαλμού»-κατά κυριολεξία) την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία [αντί να χρειάζεται να ανατρέξει στους εκατόν έντεκα (111) τόμους του Διαρκή Κώδικα Νομοθεσίας (του γνωστού, τότε, «Ραπτάρχη»)-εφόσον ήταν ορθά, και χωρίς παραλείψεις, ενημερωμένος];
Η ύφεση της εθνικής μας οικονομίας για το παρελθόν έτος είναι βαθιά˙ αναμένεται να οριστικοποιηθεί στο, διόλου ευκαταφρόνητο, 10%. Θα πρέπει, προς τούτο, συγκροτημένα να κινηθούμε προς την επίτευξη της ανατροπής της.
Η βελτίωση της ταχύτητας και ποιότητας στην απονομή της δικαιοσύνης θα αποτελέσει (και κατά την έκθεση Πισσαρίδη) καθοριστικό παράγοντα για την οικονομική ανάκαμψη και ανάπτυξη της χώρας μας.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη στην υπηρεσία της απονομής της δικαιοσύνης μπορεί σήμερα, στη σκέψη κάποιων, να φαντάζει ουτοπική. Είναι δεδομένο όμως πως αποτελεί, ήδη, πραγματικότητα. Ταχεία αναμένεται η περαιτέρω ανάπτυξή της. Θα καταστεί, με τον τρόπο αυτό, περαιτέρω χρηστικό (αλλά και προσβάσιμο) εργαλείο στα χέρια των δικηγόρων και, το δίχως άλλο, και των δικαστών.
Ας επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να φανταστούμε τη συγκεκριμένη εποχή˙ δεν είναι, εξάλλου, μακρινή.
Θα είναι, το δίχως καλύτερη, για τους δικηγόρους˙ για τους δικαστές˙ για τις επιχειρήσεις.
Εν τέλει: για την οικονομία και τον άνθρωπο.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 24 Ιανουαρίου 2021.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.