Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με τις μετοχές, τη λειτουργία και την αξία τους. Επίσης: με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη μετοχική σχέση.
Στο παρόν, θα μας απασχολήσει η έκδοσή τους. Θα μας απασχολήσουν, ειδικότερα, οι κοινές, οι ονομαστικές και οι άυλες μετοχές, η υποχρέωση (ή μη) έκδοσης μετοχικών τίτλων καθώς και η υπό/υπέρ το άρτιο έκδοσή τους.
Οι Κοινές Μετοχές
Οι μετοχές που εκδίδει μια ΑΕ ανήκουν, κατά το νόμο (άρ. 37 ν. 4548/18), στην κατηγορία των κοινών μετοχών-εφόσον όμως δεν εμπίπτουν σε οποιαδήποτε άλλη (:προνομιούχες, εξαγοράσιμες και αποσβεσμένες-κατά την Αιτ. Έκθεση της εν λόγω διάταξης).
Η ΑΕ απαιτείται να έχει μία, τουλάχιστον, κοινή μετοχή (άρ. 37 §2). Πρόκειται για πρόβλεψη που τέθηκε, το πρώτον, με το ν. 4548/2018. Υπό το προϊσχύσαν, αντίθετα, καθεστώς, υφίσταντο ποσοτικοί περιορισμοί, που αφορούσαν την έκδοση προνομιούχων και εξαγοράσιμων μετοχών (άρ. 4 ν. 876/1979). Οι εν λόγω περιορισμοί καταργήθηκαν, ωστόσο, με τη θέση σε ισχύ του ν. 4548/2018.
Οι κοινές μετοχές παρέχουν όλα τα δικαιώματα που προβλέπει ο νόμος (άρ. 37 §3). Εκτός εκείνων, φυσικά, που αφορούν συγκεκριμένες κατηγορίες μετοχών. Σε κάθε περίπτωση, όμως, παρέχουν δικαίωμα ψήφου καθώς και δικαίωμα απόληψης των κερδών και του προϊόντος της εκκαθάρισης της εταιρείας.
Η Τιμή Έκδοσης των Μετοχών
Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε, μεταξύ άλλων, στην ονομαστική αξία της μετοχής (0,04€-100€). Η τιμή έκδοσής της, αντίθετα, διαμορφώνεται, καταρχήν, ελεύθερα από την ΑΕ. Δεν είναι επιτρεπτή, όμως (άρ. 35 §2), η έκδοση μετοχών σε τιμή κατώτερη του αρτίου (σε τιμή, δηλ., που υπολείπεται της ονομαστικής τους αξίας). Τούτο είναι εύλογο, καθώς σε περίπτωση έλλειψης της σχετικής πρόβλεψης δεν θα καταβάλλονταν το σύνολο του μετοχικού κεφαλαίου.
Είναι δυνατή, αντίθετα, η έκδοση μετοχών σε τιμή μεγαλύτερη της ονομαστικής τους αξίας: η έκδοσή τους, δηλ., υπέρ το άρτιο (άρ. 35 §3). Σε κάποιες, μάλιστα, περιπτώσεις η υπέρ το άρτιο έκδοση μετοχών αξιολογείται ως επιβεβλημένη. Σε κάποιες περιπτώσεις αύξησης, λ.χ., του μετοχικού κεφαλαίου, ο μέτοχος είναι ενδεδειγμένο να καταβάλλει αντίτιμο και για την υπεραξία που έχει αποκτήσει η ΑΕ. Διαφυλάσσεται, εξάλλου, με τον τρόπο αυτό, η αρχή της ίσης μεταχείρισης των μετόχων.
Τα υπέρ το άρτιο ποσά συνιστούν στοιχείο της καθαρής θέσης της ΑΕ (άρ. 26 §1, περ. α1 και υποδείγματα Παρ. Β΄). Ανήκουν μεν στο «καταβλημένο κεφάλαιο», δεν θα πρέπει, ωστόσο, να συγχέονται με το μετοχικό κεφάλαιο: αποτελούν συμπληρωματικό κεφάλαιο, η ύπαρξη του οποίου θεμελιώνει υποχρέωση καταβολής φόρου συγκέντρωσης κεφαλαίου (113/2009 ΝΣΚ, 1044/03.02.2014 ΠΟΛ).
Τα υπέρ το άρτιο ποσά δεν μπορούν να διατεθούν για πληρωμή μερισμάτων ή ποσοστών (άρ. 35 §3 ν. 4548/2018). Είναι δυνατό, ωστόσο, (α) να κεφαλαιοποιηθούν ή (β) να συμψηφισθούν προς απόσβεση ζημιών της ΑΕ, κατόπιν απόφασης της ΓΣ (άρ. 35 §3).
Η δυνατότητα συμψηφισμού του υπέρ του αρτίου ποσού με την απόσβεση ζημιών είναι επικουρική (Αιτ. Έκθεση άρ. 49§4 ν. 4587/2018, που τροποποίησε την §3 του άρθρου 35 ν. 4548/2018). Τούτο σημαίνει ότι το ως άνω ποσό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την απόσβεση ζημιών, εφόσον η ΑΕ δεν διαθέτει αποθεματικά ή άλλη κονδύλια που μπορούν, καταρχάς, να χρησιμοποιηθούν για τον ως άνω σκοπό.
Σε περίπτωση μερικής καταβολής του μετοχικού κεφαλαίου, εφόσον προβλέπεται έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο, η διαφορά καταβάλλεται ολόκληρη, εφάπαξ, κατά την καταβολή της πρώτης δόσης (άρ. 21 §3, περ. β΄, εδ. β΄).
Έκδοση μετοχών: Ονομαστικές Μετοχές & Κατάργηση των Ανωνύμων
Η ΑΕ υποχρεούται να εκδίδει, αποκλειστικά, ονομαστικές μετοχές (άρθρ. 40 §1). Οι ανώνυμες μετοχές καταργήθηκαν ήδη (από 1.1.2020).
Οι λόγοι κατάργησης των ανώνυμων μετοχών είναι αρκετοί (βλ. Αιτ. Έκθεση ν. 4548/2018). Αρχικά: η κατάργηση των ανώνυμων μετοχών αποσκοπεί σε ρυθμιστική απλοποίηση, καθώς ισχύουν, πλέον, ενιαίοι κανόνες για τις μετοχές της ΑΕ˙ δεν υφίσταται, πλέον, διάκριση ως προς τις ονομαστικές και τις ανώνυμες.
Άλλωστε, η συγκεκριμένη διάκριση και το πλεονέκτημα των ανώνυμων μετοχών ως προς την ευχερέστερη μεταβίβασή τους είχαν, ήδη, σχετικοποιηθεί. Ως προς τις εισηγμένες μετοχές, εφαρμόζονταν (και πριν τη θέσπιση του ν. 4548/2018) οι ίδιες, ενιαίες, διατάξεις για τη μεταβίβαση των μετοχών-ονομαστικών (η συντριπτική, τότε, πλειονότητα) και ανωνύμων (περίπου δέκα κατά τη θέσπιση του νόμου). Επίσης, η εθνική έννομη τάξη περιείχε κανόνες δικαίου, και ιδίως, κανόνες φορολογικού δικαίου, οι οποίοι επέβαλλαν την κατάρτιση εγγράφου και για τη μεταβίβαση των ανώνυμων μετοχών.
Περαιτέρω, η κατάργηση των ανώνυμων μετοχών αποτελεί το πλέον δραστικό μέτρο και απλούστερο μέσο για την αποφυγή των κινδύνων που αυτές επιφυλάσσουν λόγω ακριβώς της ανωνυμίας τους. Τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω των εργασιών τους έχουν, από μακρού χρόνου, ζητήσει από τα κράτη-μέλη να εξασφαλίσουν ότι οι ανώνυμες μετοχές δεν θα αποτελέσουν μέσο καταχρηστικών πρακτικών (λ.χ. ξέπλυμα βρώμικου χρήματος).
Επισημαίνεται ότι η Ελλάδα έχει ενσωματώσει στην εθνική έννομη τάξη την 2015/849/ΕΕ Οδηγία σχετικά µε την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση με εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ή για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας με τον ν. 4557/2018. Η περαιτέρω αναφορά στον νόμο αυτό εκφεύγει του περιεχομένου του παρόντος. Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι η παράλληλη επεξεργασία του προαναφερόμενου νόμου και του νέου νόμου των ΑΕ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο για την επιλογή του απλούστερου μέτρου της κατάργησης των ανώνυμων μετοχών.
Υποχρέωση Έκδοσης Μετοχικών Τίτλων
Η σημασία των μετοχών είναι πολυσήμαντη. Με τον όρο μετοχή νοείται, μεταξύ άλλων, ο τίτλος στον οποίο ενσωματώνεται η μετοχική σχέση.
Ειδικότερα, η ΑΕ υποχρεούται να εκδώσει και να παραδώσει στους μετόχους μετοχικούς τίτλους (άρ. 40 §3). Μάλιστα, υπό το ισχύον καθεστώς, εκδίδονται μόνον οριστικοί και όχι προσωρινοί μετοχικοί τίτλοι. Με τη διενέργεια της έκδοσης και παράδοσης των μετοχικών τίτλων επιφορτίζεται το ΔΣ. Το τελευταίο (ΔΣ) ενεργεί εντός των ορίων των τυχόν ειδικότερων προβλέψεων του καταστατικού της ΑΕ. Αντίστοιχα, υπέρ των μετόχων γεννάται αξίωση προς την ΑΕ για έκδοση και παράδοση των μετοχικών τίτλων.
Προβλέπεται, επίσης, ρητά ότι οι μετοχικοί τίτλοι είναι δυνατό να είναι απλοί ή πολλαπλοί. Στους πολλαπλούς μετοχικούς τίτλους ενσωματώνονται περισσότερες μετοχικές σχέσεις και, αντίστοιχα, περισσότερα μετοχικά δικαιώματα. Ακριβώς το γεγονός αυτό, όμως, ενδέχεται να καθιστά δυσχερέστερη την εμπορευσιμότητά τους. Ωστόσο, ο νόμος θεσπίζει ρητά την υποχρέωση της ΑΕ να αντικαταστήσει τυχόν υπάρχοντες πολλαπλούς τίτλους με νέους, οι οποίοι ενσωματώνουν μικρότερο αριθμό μετοχών-εφόσον υπάρξει σχετική αίτηση.
Η έκδοση μετοχικών τίτλων επιτελεί νομιμοποιητικό ρόλο αφενός για τους μετόχους αφετέρου για την ΑΕ. Ωστόσο, όπως, ήδη, επισημάναμε σε προηγούμενη αρθρογραφία μας, η έκδοση αυτών έχει απλώς δηλωτικό και όχι συστατικό χαρακτήρα. Ήτοι αποτελεί προηγούμενη υποχρέωση της θεμελίωσης της μετοχικής σχέσης.
Το καταστατικό μπορεί να αποκλείει ή να περιορίζει την υποχρέωση της ΑΕ να εκδίδει μετοχικούς τίτλους (άρ. 40 §4, εδ. α΄). Στην περίπτωση αυτή, η σχετική καταστατική ρήτρα ορίζει τον τρόπο απόδειξης της μετοχικής ιδιότητας (άρ. 40 §4, εδ. β΄). Σε περίπτωση έλλειψής της, η απόδειξη της μετοχικής ιδιότητας γίνεται, τότε, βάσει των στοιχείων του βιβλίου μετόχων. Επικουρικά και εφόσον το βιβλίο μετόχων καταλείπει αμφιβολίες ή δεν έχει τηρηθεί ορθά, βάσει εγγράφων που κατέχει ο μέτοχος (άρ. 40 §4 in fine).
Το Βιβλίο Μετόχων
Η τήρηση του βιβλίου μετόχων συνιστά υποχρέωση της ΑΕ σε κάθε περίπτωση (άρ. 40 §2 εδ. α΄). Ο νόμος, μάλιστα, προβαίνει σε ρητή απαρίθμηση των στοιχείων των μετόχων που το βιβλίο αυτό πρέπει να περιλαμβάνει. Πρόκειται για: (α) το ονοματεπώνυμο ή την εταιρική τους επωνυμία, (β) τη διεύθυνση ή την έδρα τους, (γ) το επάγγελμα, (δ) την εθνικότητα, (ε) τον αριθμό των μετοχών που κατέχουν και (στ) την κατηγορία των μετοχών αυτών (άρ. 40 §2 εδ. β΄ και γ΄). Επίσης, (ζ) τα στοιχεία της (ενδεχόμενης) μεταβίβασής τους (άρ. 41 §2).
Ο νόμος δεν προβλέπει συγκεκριμένη διαδικασία τήρησης του βιβλίου μετόχων. Παρέχει, όμως, τη δυνατότητα, μέσω καταστατικής πρόβλεψης, να τηρείται ηλεκτρονικά. Εναλλακτικά: από το κεντρικό αποθετήριο τίτλων, από πιστωτικό ίδρυμα ή από επιχείρηση παροχής επενδυτικών υπηρεσιών, που έχουν το δικαίωμα να φυλάσσουν χρηματοπιστωτικά μέσα. Εφόσον δεν υφίσταται σχετική καταστατική πρόβλεψη διατηρείται ο κανόνας της έγχαρτης τήρησής του.
Το βιβλίο μετόχων παρέχει μείζονος σημασίας διευκολύνσεις ως προς την απόδειξη της μετοχικής ιδιότητας. Φέρει την αποδεικτική ισχύ των εμπορικών βιβλίων (άρ. 444 αριθμ. 1 ΚΠολΔ). Η αποδεικτική του σημασία, μάλιστα, αναδεικνύεται από τον ίδιο τον νόμο: ως μέτοχος, έναντι της εταιρείας, θεωρείται ο εγγεγραμμένος στο εν λόγω βιβλίο (άρ. 40 παρ. 2 in fine). Σαφώς, όμως, υπό την προϋπόθεση της ορθής τήρησής του, άλλως, απεκδύεται της αποδεικτικής του δύναμης.
Τυχόν μη (ορθή) τήρηση στην ΑΕ του βιβλίου μετόχων επιφέρει δυσμενείς έννομες συνέπειες. Πρόκειται, καταρχάς, για φορολογική παράβαση, η οποία επισύρει πρόστιμο. Παράλληλα η μη (ορθή) τήρηση του ενδέχεται να θεμελιώσει αστική ευθύνη της ΑΕ έναντι τρίτων. Ενδεχομένως, και προσωπική ευθύνη των μελών του ΔΣ, τα οποία επιφορτίζονται με την τήρησή του (71 ΑΚ).
Έκδοση μετοχών: Άυλες Μετοχές
Η περίπτωση για την μη έκδοση μετοχών δεν πρέπει να συγχέεται με την περίπτωση ύπαρξης άυλων μετοχών. Στην τελευταία περίπτωση υφίστανται μεν μετοχές, πρόκειται όμως για μετοχές που εκδίδονται και τηρούνται σε λογιστική μορφή.
Η υποχρέωση αποϋλοποίησης των μετοχών είχε καταστεί υποχρεωτική για τις εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά ΑΕ, ήδη, με τον ν. 2396/1996. Στην βάση της αποϋλοποίησης, οι μετοχές δεν είναι έγχαρτες. Αντίθετα, καταχωρίζονται με λογιστική μορφή και παρακολουθούνται σε ηλεκτρονικό αρχείο, σε μητρώο κινητών αξιών (λ.χ. στο ΣΑΤ, στην περίπτωση του ΧΑ). Σκοπός της συγκεκριμένης υποχρέωσης, είναι η ασφάλεια και η μείωση του κόστους συναλλαγών καθώς και η ταχύτερη και απλούστερη μεταβίβαση των μετοχών αυτών.
Η έκδοση άυλων μετοχών καθίσταται δυνατή, ήδη, και για τις μη εισηγμένες ΑΕ.
Οι μετοχές της ΑΕ είναι δυνατό να τηρούνται σε λογιστική μορφή, όχι μόνον ύστερα από αποϋλοποίηση, αλλά και κατόπιν ακινητοποίησης (και για τις δύο περιπτώσεις: άρ. 40 §5 ν. 4548/2018 και Κανονισμός (ΕΕ) 909/2014). Με τον όρο ακινητοποίηση καλείται η πράξη συγκέντρωσης των υλικών τίτλων σε κεντρικό αποθετήριο τίτλων, ώστε το σύνολο των μεταφορών που θα ακολουθήσουν, να δύναται να πραγματοποιηθούν με λογιστική εγγραφή. Το καταστατικό της ΑΕ πρέπει να προβλέπει τον, εκ των ανωτέρω δύο, ειδικότερο τρόπο έκδοσης και τήρησης των μετοχών της σε κεντρικό αποθετήριο τίτλων.
Σε περίπτωση μετοχών που έχουν εκδοθεί σε λογιστική μορφή, μέτοχος έναντι της εταιρείας θεωρείται (άρ. 40 §6) όχι μόνον ο εγγεγραμμένος στο μητρώο κεντρικού αποθετηρίου τίτλων, αλλά και ο ταυτοποιούμενος ως τέτοιος μέσω των εγγεγραμμένων διαμεσολαβητών.
Οι μετοχές αποτελούν, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, τους πλέον συνήθεις και σημαντικούς τίτλους από εκείνους που εκδίδει η ΑΕ. Εξ αυτών, περισσότερο σημαντικές και αναγκαίες: οι κοινές. Άλλες διακρίσεις/διασαφήσεις και πρόνοιες του νόμου (λ.χ. ονομαστικές και άυλες μετοχές, υποχρέωση (ή μη) έκδοσης μετοχικών τίτλων καθώς και η υπό/υπέρ το άρτιο έκδοσή τους) καθιστούν ευχερέστερη την κατανόηση της, κατά το νόμο, λειτουργίας τους και, αυτονοήτως, την βέλτιστη επιχειρηματική αξιοποίησή τους. Περί αυτής, εξάλλου, και η επόμενη αρθρογραφία μας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 26 Ιουνίου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.