Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη μετοχική σχέση. Μεταξύ των τελευταίων και το δικαίωμα της μειοψηφίας να ζητήσει την εξαγορά των μετοχών της από την ΑΕ. Το δικαίωμα αυτό ρυθμίζεται στο άρθρο 45 ν. 4548/2018, κατά τρόπο όμοιο σε σχέση με το προϊσχύσαν άρθρο 49α κ.ν. 2190/1920. Περί του δικαιώματος αυτού το παρόν.
Έννοια
Το εισαγωγικά αναφερόμενο δικαίωμα εξαγοράς συνιστά δικαίωμα εξόδου των μετόχων (συνήθως) της μειοψηφίας έναντι χρηματικής αποζημίωσης˙ προϋποτίθεται, όμως, έκδοση δικαστικής απόφασης. Το συγκεκριμένο δικαίωμα, όπως στη συνέχεια θα αναλυθεί, συντρέχει σε εξαιρετικές περιπτώσεις και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Δεν μπορεί, πάντως, να εφαρμοσθεί σε εταιρείες των οποίων οι μετοχές είναι εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά ή σε ΠΜΔ (άρ. 45 §7).
Σημαντικό όμως να σημειωθεί πως οι φορείς του εν λόγω δικαιώματος είναι δυνατό να αξιώσουν με αγωγή από το δικαστήριο την εξαγορά των μετοχών τους από την ΑΕ σε μια, μόνον, περίπτωση: Εφόσον, για λόγους που αναφέρονται στον νόμο, η παραμονή τους στην ΑΕ καθίσταται, με τρόπο πρόδηλο, ιδιαίτερα ασύμφορη.
Σκοπός (:προφανής και λιγότερο προφανής…)
Το συγκεκριμένο δικαίωμα εξαγοράς αποτελεί προφανές αντιστάθμισμα στο δικαίωμα των πλειοψηφούντων μετόχων να λαμβάνουν δεσμευτικές, καθοριστικής σημασίας, αποφάσεις: για την ίδια την ΑΕ ή/και τους μειοψηφούντες. Η αναγνώριση του, συγκεκριμένου («sell out») δικαιώματος προδήλως προάγει τα άξια προστασίας συμφέροντα του μετόχου˙ εκείνου που επιθυμεί να αποχωρήσει από μια ΑΕ που δεν εξυπηρετεί, πλέον, τα συμφέροντά του και δεν ικανοποιεί τις προσδοκίες του˙ εκείνου που θέλει να απεγκλωβιστεί από την ΑΕ, στην οποία έχουν λάβει χώρα θεμελιώδεις αλλαγές, που δεν συνέτρεχαν κατά την είσοδό του.
Δεν θα πρέπει όμως να διαλάθει της προσοχής μας πως δεν εξυπηρετούνται, μόνον, τα δικαιώματα του (θιγόμενου) μετόχου. Εξυπηρετούνται, αντίστοιχα, και τα εύλογα/δικαιολογημένα συμφέροντα της ΑΕ: μέσω της αποχώρησης του παραπονούμενου/θιγόμενου μετόχου απαλλάσσεται από την (δεδομένα, στην περίπτωση αυτή, ενοχλητική) παρουσία του˙ από τα (μικρότερα ή μεγαλύτερα) προβλήματα που της προξενεί ή θα ήταν δυνατό να της προξενήσει˙ από ένα (δυνητικά) «ταραχοποιό» μέτοχο μειοψηφίας.
Λόγοι Άσκησης Του Δικαιώματος Εξαγοράς
Η απαρίθμηση των λόγων για τους οποίους ο μέτοχος μπορεί να αξιώσει την εξαγορά των μετοχών του από την ΑΕ είναι περιοριστική (άρ. 45 §2).
Πρόκειται, κατά κύριο λόγο, για λήψη ιδιαίτερα σημαντικών αποφάσεων της ΓΣ˙ αποφάσεων που αναγνωρίζονται από το νόμο για τους μετόχους ως «ιδιαίτερα ασύμφορες για τη διατήρηση των μετοχών τους». Συγκεκριμένα:
(α) Η απόφαση της ΓΣ για μεταφορά της έδρας της εταιρείας σε άλλο κράτος (άρ. 45 §2 περ. α΄): Η συγκεκριμένη, ιδιαίτερης βαρύτητας, απόφαση δημιουργεί, μεταξύ άλλων, οικονομική επιβάρυνση στους μετόχους˙ δυσχεραίνει, επίσης, την άσκηση των μετοχικών τους δικαιωμάτων.
(β) Η εισαγωγή περιορισμών στη μεταβίβαση μετοχών (άρ. 45 §2 περ. β΄): Μία τέτοια απόφαση δεσμεύει, συχνά υπέρμετρα, την ελευθερία του μειοψηφούντος μετόχου για μεταβίβαση των μετοχών του˙ τη δικαιολογημένη, επίσης, προσδοκία του για ρευστοποίηση της συμμετοχής του και για την ακώλυτη αποχώρησή του. Με τη συγκεκριμένη πρόβλεψη, εν τέλει, ο νομοθέτης επιχειρεί να προστατεύσει τον μέτοχο από τις δυσμενείς συνέπειες εταιρικών αποφάσεων που βάλλουν, έστω και νόμιμα, κατά της αρχής της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών (401/2019 ΕφΑθ, 2038/2016 ΠολΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
(γ) Η αλλαγή του εταιρικού σκοπού (άρ. 45 §2 περ. β΄). Μια απόφαση με το συγκεκριμένο περιεχόμενο διαψεύδει (ή θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι διαψεύδει) τις προσδοκίες του μετόχου της μειοψηφίας για τη διατήρηση μιας επωφελούς (κατ’ εκείνον) εταιρικής δραστηριότητας. Ο καταστατικός σκοπός της ΑΕ αποτελεί, συχνά, ένα από τα βασικά κριτήρια για τη συμμετοχή σε αυτή. Ως εκ τούτου, η τροποποίηση, επέκταση ή κατάργηση του καταστατικού σκοπού δικαιολογεί την ενεργοποίηση του δικαιώματος εξαγοράς μετοχών (2760/2014 ΕφΑθ, 3635/2012 ΠολΠρωΑΘ, 5723/2010 ΠολΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
(δ) Κάθε άλλη περίπτωση, η οποία σύμφωνα με το καταστατικό ενεργοποιεί το σχετικό δικαίωμα των μετόχων για εξαγορά των μετοχών τους από την ΑΕ (άρ. 45 §2 περ. γ΄): Οι καταστατικά προβλεπόμενοι, σχετικοί, λόγοι θα πρέπει να αντιστοιχούν, σε επίπεδο σπουδαιότητας και βαρύτητας, με εκείνους που ο νόμος προβλέπει. Απαιτείται, επομένως, οι καταστατικές προβλέψεις να συνίστανται σε αποφάσεις που ουσιωδώς μεταβάλουν την εταιρική κατάσταση και καθιστούν, επιπρόσθετα, ιδιαίτερα ασύμφορη την παραμονή των μετόχων μειοψηφίας στη νέα εταιρική πραγματικότητα. Απαιτείται, για λόγους ταχείας εκκαθάρισης των εταιρικών σχέσεων, η πρόβλεψη προθεσμίας για την άσκηση του δικαιώματος εξαγοράς (817/2018 ΑΠ, 1832/2019 ΕφΘεσσ, 107/2014 ΠολΠρωτΚατ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Το «Ιδιαίτερα Ασύμφορο» Της Διατήρησης Της Μετοχικής Σχέσης
Προϋπόθεση για την άσκηση του δικαιώματος εξαγοράς συνιστά, επίσης, το «ιδιαίτερα ασύμφορο» της παραμονής του μετόχου στην ΑΕ. Και, μάλιστα, κατά τρόπο προφανή. Δεν αρκείται ο νομοθέτης, ως εκ τούτου, απλώς στο δυσάρεστο ή μη επωφελές της παραμονής του.
Η έννοια της «ασύμφορης» παραμονής συνιστά αόριστη νομική έννοια. Η συγκεκριμενοποίηση, αξιολόγηση και εφαρμογή της (ή μη), σε κάθε περίπτωση, γίνεται από το δικαστήριο με κριτήριο την αντικειμενική κρίση του μέσου, συνετού, ανθρώπου. Λαμβάνονται, επίσης, υπόψη τα πραγματικά περιστατικά που ώθησαν τον μέτοχο μειοψηφίας στον μηχανισμό εξαγοράς (817/2018 ΑΠ, 401/2019 ΕφΑθ, 2760/2014 ΕφΑθ, 5723/2010 ΠολΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Το ασύμφορο της παραμονής κινείται σε δύο επίπεδα: ηθικό και περιουσιακό. Όσον αφορά το πρώτο (:ηθικό επίπεδο), το «ασύμφορο» προσδιορίζεται από προσωπικούς λόγους (ενδ.: η αμαύρωση της φήμης του μετόχου). Σε περιουσιακό, αντίθετα, επίπεδο προσδιορίζεται από το οικονομικά δυσμενές της παραμονής του μετόχου στην ΑΕ.
Επομένως, με βάση τον λόγο που ο μέτοχος επικαλείται, ο νόμος επιτάσσει την εξωτερίκευση/επίκληση, βεβαίως όμως και απόδειξη, της δυσμενούς κατάστασης στην οποία αυτός περιέρχεται. Πιθανολόγηση δεν αρκεί˙ απαιτείται πλήρης απόδειξη.
Παράσταση & Εναντίωση Στην Απόφαση Της ΓΣ
Αναγκαία τυπική προϋπόθεση για την άσκηση του δικαιώματος εξαγοράς αποτελεί η ρητή εναντίωση (κι όχι μόνον η παράσταση) του μετόχου στη ΓΣ που έλαβε κάποια από τις περιοριστικά αναφερόμενες στο νόμο ή το καταστατικό αποφάσεις. Απαιτείται, επομένως, η καταψήφιση της σχετικής απόφασης με τρόπο ρητό και πανηγυρικό αλλά και η καταγραφή (και για λόγους αποδεικτικούς) στα πρακτικά της σχετικής συνεδρίασης της ΓΣ.
Η συγκεκριμένη προϋπόθεση δεν αξιώνεται να συντρέχει, εάν η κλήτευση του (ζημιούμενου) μετόχου δεν έλαβε χώρα νομότυπα. Περαιτέρω, δεν απαιτείται να συντρέχει όταν ο λόγος εξαγοράς, προβλέπεται ως τέτοιος από το καταστατικό και δεν σχετίζεται με απόφαση της ΓΣ (άρ. 45 §1 in fine, §2 περ. γ΄).
Προθεσμία Άσκησης
Η αγωγή με την οποία ο μέτοχος αξιώνει την εξαγορά των μετοχών του υπόκειται σε τρίμηνη αποκλειστική αποσβεστική προθεσμία (άρ. 45 §3 εδ. α΄).
Η συγκεκριμένη προθεσμία τυπικά εκκινεί από την ολοκλήρωση της τροποποίησης του καταστατικού (την τήρηση, δηλ., των διατυπώσεων δημοσιότητας). Ο μέτοχος, ωστόσο, εφόσον γνωρίζει τη λήψη της σχετικής απόφασης της ΓΣ μπορεί να ασκήσει το δικαίωμά του και πριν την ολοκλήρωση των διατυπώσεων δημοσιότητας. Μετά την πάροδο, όμως, της ανωτέρω τρίμηνης προθεσμίας το συγκεκριμένο δικαίωμα εξαϋλώνεται˙ δεν προβάλλεται, μάλιστα, ούτε κατ’ ένσταση (3635/2012 ΠολΠρωτΑΘ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Όπως και παραπάνω επισημάνθηκε, ο νόμος προβλέπει ότι ο λόγος εξαγοράς μπορεί να ορίζεται στο καταστατικό˙ να μη συνδέεται, επομένως, με απόφαση της ΓΣ. Στην περίπτωση αυτή, η αγωγή ασκείται μέσα στην προθεσμία που εκεί προβλέπεται. Υποστηρίζεται, ωστόσο, πως όταν ο λόγος εξαγοράς αφορά τροποποίηση του καταστατικού οφείλει να τηρηθεί η, προαναφερθείσα, τρίμηνη προθεσμία.
Η Άσκηση Του Δικαιώματος Εξαγοράς
Το κατά τα άνω δικαίωμα εξαγοράς (άρ. 45) ασκείται με αγωγή ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου της έδρας της ΑΕ, το οποίο δικάζει κατά την τακτική διαδικασία. Η σχετική αγωγή του μετόχου είναι αναγνωριστική αναφορικά με την ύπαρξη του δικαιώματος εξαγοράς και του υπολογισμού της αξίας των μετοχών. Καταψηφιστική είναι κατά το σκέλος και αίτημά της για καταδίκη της εταιρίας σε εξαγορά των μετοχών του σε συγκεκριμένη τιμή.
Το δικαστήριο είναι αρμόδιο, φυσικά, να κρίνει αναφορικά με τη συνδρομή (ή μη) των αναγκαίων, κατά νόμο, προϋποθέσεων. Επίσης, να καθορίσει δίκαιο και εύλογο αντάλλαγμα για τις μετοχές, εφόσον η αγωγή γίνει δεκτή (3635/2012 ΠολΠρωτΑΘ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Το τίμημα που θα λάβει ο απερχόμενος μέτοχος προσδιορίζεται με βάση την εταιρική περιουσία και αποτίμηση. Το δικαστήριο, για τον προσδιορισμό τους, είναι δυνατό να διατάξει πραγματογνωμοσύνη από ορκωτούς ελεγκτές-λογιστές (άρ. 45 §4, εδ. β΄ 2038/2016 ΠολΠρωτΑΘ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Υπάρχει, πάντα, το ενδεχόμενο να μην ολοκληρωθεί η εξαγορά μέσα στην καθορισμένη προθεσμία, εξαιτίας πταίσματος (ή επιλογής) του υπόχρεου. Για να αποτραπεί η συγκεκριμένη απείθεια, διατηρεί το δικαστήριο τη δυνατότητα να αποφασίσει (για την περίπτωση αυτή) τη λύση της εταιρείας-οπότε θα ακολουθήσει, στη συνέχεια, η εκκαθάρισή της (άρ. 45 §5, 107/2014 ΠολΠρωτΚατ, 3635/2012 ΠολΠρωτΑθ, 5723/2010 ΠολΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Δεδομένης της εξαγοράς από την ΑΕ των (ιδίων) μετοχών της, εφαρμόζονται οι σχετικές διατάξεις (άρ. 45 §6, 49 §§4-7 και 50) και ρυθμίσεις που θα μας απασχολήσουν, πάντως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.
Οι μέτοχοι μειοψηφίας διατηρούν σε συγκεκριμένες, σοβαρές, περιπτώσεις (και υπό συγκεκριμένες, όμως-αυστηρές, προϋποθέσεις), το δικαίωμα να επιβάλλουν στην ΑΕ την εξαγορά των μετοχών τους. Απεγκλωβίζονται, έτσι, από την παραμονή τους σε μια ΑΕ που (θεωρούν πως) δεν ικανοποιεί πλέον τα συμφέροντα και τις προσδοκίες τους. Κι όσο για την ΑΕ: απαγκιστρώνεται, με τον τρόπο αυτό, από δυνητικά ενοχλητικούς μετόχους˙ απαλλάσσεται από δυνητικά (παρόντα ή μελλοντικά) προβλήματα˙ εστιάζει στην ανάπτυξη και στην επίτευξη των επιχειρηματικών της στόχων. Μολονότι, λοιπόν, εντάσσονται οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις στην κατηγορία της προστασίας των μετόχων μειοψηφίας, ωφέλιμες για την ΑΕ, εντούτοις, θα μπορούσε να θεωρηθεί πως καταλήγουν. Ενδεχομένως, λοιπόν, και από την τελευταία θα ήταν ενδεδειγμένο να επιλεγεί η ενεργοποίησή τους˙ κι όχι άδικα-όπως η εμπειρία έχει δείξει (κι αποδείξει).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, πάντως, και το δικαίωμα του πλειοψηφούντος μετόχου για εξαγορά των μετοχών του μειοψηφούντος όπως, αντίστοιχα, και η αξίωση του τελευταίου για εξαγορά των μετοχών του από το πλειοψηφούντα. Περί αυτών, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 7 Αυγούστου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.