Ψευδείς ή Παραπλανητικές Δηλώσεις της ΑΕ Προς Το Κοινό
(άρ.176 ν.4548/2018)
Ασχοληθήκαμε, ήδη, με τη σύσταση, τη λειτουργία αλλά και τη λύση της ΑΕ. Η ΑΕ αποτελεί τη βασική μορφή κεφαλαιουχικής εταιρείας στο ελληνικό νομικό και οικονομικό σύστημα˙ συνιστά τη “ραχοκοκαλιά” της ελληνικής οικονομίας. Εύλογο, επομένως, προκύπτει το ενδιαφέρον του νομοθέτη για τη διασφάλιση της σύννομης λειτουργίας της˙ για τη λήψη, επίσης, των ενδεδειγμένων μέτρων για την επίτευξή της˙ για την αποφυγή τυχόν βλαπτικών συνεπειών, που είναι ενδεχόμενο να προκληθούν κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της˙ για την θέσπιση κυρώσεων σε περίπτωση παραβάσεων της σχετικής νομοθεσίας. Κι όλα τούτα για την προάσπιση της σωρείας των υφιστάμενων συμφερόντων (μετόχων, δανειστών, τρίτων αλλά και, εν γένει, της ίδιας της οικονομίας). Μια ομάδα επαπειλούμενων κυρώσεων αφορά τις ψευδείς ή παραπλανητικές δηλώσεις προς το κοινό. Περί αυτών το παρόν.
Το Ειδικό Ποινικό Δίκαιο των ΑΕ
Οι ποινικές διατάξεις της ΑΕ υφίσταντο και κατά το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς. Η νομοθέτης προχώρησε σε ελάχιστες παρεμβάσεις σε αυτό το τμήμα της νομοθεσίας με τον (σχετικά) πρόσφατο νόμο για τις ΑΕ. Ο τελευταίος περιλαμβάνει σειρά ποινικών διατάξεων με τις οποίες εγκαθιδρύεται άδικο για συμπεριφορές που αφορούν τη λειτουργία της εταιρείας και την πλήρωση των υποχρεώσεων που πηγάζουν από τον ίδιο τον νόμο για τις ΑΕ (:ν.4548/2018).
Η ελάχιστη νομολογιακή επεξεργασία, που έχει υποστεί το συγκεκριμένο μέρος της εταιρικής νομοθεσίας, καταδεικνύει την περιορισμένη χρησιμότητα και δυναμική του. Γίνεται, κατά τούτο, περισσότερο από φανερή η μη αναλογική χρήση του ποινικού δικαίου στην προκειμένη περίπτωση. Αντί της χρήσης του ως έσχατη λύση (ultimum remedium) χρησιμοποιείται, συμβολικά, επιδιώκοντας τη συμμόρφωση με την εταιρική νομοθεσία.
Το Αδίκημα της Ψευδούς ή Παραπλανητικής δήλωσης προς το Κοινό: Το Προστατευόμενο Έννομο Αγαθό
Πρώτο μεταξύ των αδικημάτων του ειδικού ποινικού δικαίου της ΑΕ ρυθμίζεται το αδίκημα της ψευδούς ή παραπλανητικής δήλωσης προς το κοινό.
Ο νομοθέτης επιλέγοντας την ποινικοποίηση των σχετικών συμπεριφορών, στόχευσε στην προστασία της εμπιστοσύνης στη λειτουργία της ΑΕ. Η εν λόγω νομοθετική επιλογή έρχεται σε συνάρτηση με την παραδοχή ότι ο εταιρικός τύπος της ΑΕ αποτελεί τη βασική κεφαλαιουχική εταιρεία. Η οικονομική σημασία που διαθέτει στο πλαίσιο της ελληνικής οικονομικής τάξης καθιστούν δικαιολογημένη την αυτοτελή προστασία της λειτουργίας της. Πρόκειται, συνεπώς, για ένα υπερατομικό έννομο αγαθό χωρίς να προσδιορίζεται εκ των προτέρων ο κύκλος των θιγόμενων προσώπων. Αντικείμενο προστασίας δεν αποτελεί η εξατομικευμένη περιουσία συγκεκριμένων ατόμων.
Αντικειμενική Υπόσταση
Υποκείμενο
Πρόκειται για ένα γνήσιο ιδιαίτερο αδίκημα. Η τέλεση του συγκεκριμένου αδικήματος προϋποθέτει συγκεκριμένες ιδιότητες του δράστη (περί των οποίων αμέσως στη συνέχεια). Η διενέργεια σχετικών πράξεων από άλλα πρόσωπα δε αρκεί για να οδηγήσει στην πλήρωση των στοιχείων της αντικειμενικής υπόστασης του εν λόγω αδικήματος. Εμπλοκή τρίτων μόνον στο συγκεκριμένο αδίκημα, μόνον στο πλαίσιο συμμετοχής είναι δυνατό να νοηθεί (άρ.49 §1 ΠΚ). Τυχόν de facto διοικητής δε μπορεί να καταστεί αυτουργός του αδικήματος.
Οι ιδιότητες που προϋποτίθενται για τη θεμελίωση του άδικου χαρακτήρα της πράξης είναι οι εξής:
(α) Ιδρυτές
Οι ιδρυτές αναφέρονται στο άρθρο 4 §1 του ν. 4548/2018. Πρόκειται για τα πρόσωπα που συμβάλλονται στην εταιρική σύμβαση. Τα πρόσωπα που ιδρύουν την εταιρεία κατά κανόνα καλύπτουν και το αρχικό μετοχικό κεφάλαιο. Ταυτίζονται, κατά κανόνα, με τους μετόχους. Είναι, ωστόσο, δυνατό τα πρόσωπα που ιδρύουν την ΑΕ να διακρίνονται από αυτούς που αναλαμβάνουν τις μετοχές. Συνεπώς, ο μέτοχος που αναλαμβάνει μετοχές κατά την κάλυψη του αρχικού μετοχικού κεφαλαίου, αν δεν είναι και ιδρυτής, δε είναι δυνατό να φέρει αυτουργική ευθύνη για ψευδείς ή παραπλανητικές δηλώσεις. Σε κάθε περίπτωση, πρόδηλο καθίσταται πως η τέλεση του αδικήματος από τους ιδρυτές αφορά το ιδρυτικό, και μόνον, στάδιο της ΑΕ. Υπενθυμίζεται ότι το ιδρυτικό στάδιο προσδιορίζεται χρονικά από το σημείο της σύναψης της εταιρικής σύμβασης μέχρι τη δημοσίευσή της στο Γ.Ε.ΜΗ.
(β) Μέλη ΔΣ
Κάθε μέλος του ΔΣ είναι δυνατό να τελέσει το αδίκημα˙ εκτελεστικό και μη. Στην περίπτωση λήψης σχετικής απόφασης από συλλογικό όργανο, ευθύνη φέρει το σύνολο των μελών που συμμετείχαν και υπερψήφισαν. Δηλαδή η ευθύνη δεν περιορίζεται στο όργανο που, απλά, εκτέλεσε την αντίστοιχη απόφαση.
Σε αντίθεση με την περίπτωση των ιδρυτών, η δράση των μελών του ΔΣ εξετάζεται κατά τη διάρκεια λειτουργίας της ΑΕ.
(γ) Διευθυντές
Πρόκειται για εκείνους που διαθέτουν εταιρικό αξίωμα και, συγκεκριμένα, για τα κατ’ άρθρο 87 υποκατάστατα πρόσωπα. Είναι δυνατό, στο πλαίσιο αυτό, να είναι μέλη του ΔΣ ή τρίτοι. Κρίσιμη, μάλιστα, αποδεικνύεται η άσκηση αρμοδιοτήτων που συναρτώνται με την εξωτερίκευση ψευδών ή παραπλανητικών δηλώσεων (λ.χ. γενικός διευθυντής ή διευθυντής οικονομικών υπηρεσιών).
Ψευδής ή Παραπλανητική Δήλωση
Ως ψευδής νοείται η δήλωση που δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Ως παραπλανητική λογίζεται η δήλωση που είναι μεν αληθής ανακριβής όμως, η οποία προκαλεί εντυπώσεις διαφορετικές από το αληθές περιεχόμενό της. Οι εντυπώσεις αυτές προκαλούνται, συνήθως, λόγω ελλιπών στοιχείων.
Το περιεχόμενο της δήλωσης πρέπει να αφορά την κάλυψη ή καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου. Επίσης, η δήλωση είναι δυνατό να αφορά στοιχεία, από τα οποία εξαρτάται η εγγραφή (ή μη) του κοινού σε εταιρικούς τίτλους. Η δήλωση πρέπει να κρίνεται ως σημαντική ως προς το περιεχόμενό της και δυνάμενη να επηρεάσει το επενδυτικό κοινό. Το τελευταίο δεν προσδιορίζεται εκ των προτέρων αλλά αφορά αόριστο αριθμό προσώπων. Δεν πρόκειται για εσωτερική πληροφόρηση που περιορίζεται εντός της εταιρείας.
Κρίσιμο στοιχείο του άδικου χαρακτήρα της δήλωσης αποτελεί η εξωτερίκευσή της. Χρόνος τέλεσης του αδικήματος είναι το χρονικό σημείο εξωτερίκευσης της δήλωσης κατά το οποίο γίνεται προσιτό το περιεχόμενό της προς το κοινό. Ο τρόπος με τον οποίο λαμβάνει χώρα η γνωστοποίηση της δήλωσης (δημοσίευση στο διαδίκτυο, στα Μ.Μ.Ε.) είναι αδιάφορος.
Το αδίκημα είναι υπαλλακτικώς μικτό, δηλαδή τελείται με δύο τρόπους, οι οποίοι δε είναι δυνατό να συγχωνευθούν σε μια πράξη και να συνυπάρξουν. Ειδικότερα, το αδίκημα τελείται:
(α) με δήλωση που αφορά την κάλυψη ή την καταβολή μετοχικού κεφαλαίου.
Η δήλωση πρέπει να αφορά είτε την κάλυψη (:ανάληψη μετοχών κατά το ιδρυτικό στάδιο) είτε κατά την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου είτε κατά την καταβολή του. Ως προς την τελευταία περίπτωση το ψευδές και παραπλανητικό περιεχόμενο θα αφορά την εκπλήρωση ή μη υποχρέωσης καταβολής εισφορών. Ο λόγος για τον οποίο η επαπειλούμενη τιμωρία του δράστη, που πληροί κατά τον ως άνω τρόπο την ειδική υπόσταση του αδικήματος, εδράζεται στην ανάγκη διασφάλισης του ελάχιστου νόμιμου (και, σε κάθε περίπτωση, του δηλούμενου) μετοχικού κεφαλαίου.
(β) με σκοπό την εγγραφή σε τίτλους που εκδίδει η εταιρεία και αφορά στοιχεία αυτής, τα οποία ασκούν ουσιώδη επιρροή επί των εταιρικών υποθέσεων.
Ο δεύτερος περιγραφόμενος τρόπος στοιχειοθέτησης της αντικειμενικής υπόστασης του αδικήματος αφορά την περίπτωση δημόσιας προσφοράς τίτλων της ΑΕ στο κοινό. Οι τίτλοι που εκδίδει η ΑΕ είναι οι μετοχές, οι ομολογίες, τα warrants, οι ιδρυτικοί και εξαιρετικοί τίτλοι (άρ.33). Η έκδοσή τους εξυπηρετεί, κατά βάση, την χρηματοδότηση της ΑΕ. Η πληροφόρηση, λοιπόν, που επιτυγχάνεται με τις ψευδείς ή παραπλανητικές δηλώσεις θα πρέπει να αφορά στοιχεία ουσιώδη για την πορεία των εταιρικών υποθέσεων, από τα οποία εξαρτάται η επένδυση του κοινού στην ΑΕ. Τα στοιχεία αυτά δεν είναι απαραίτητο να αναφέρονται σε γεγονότα. Μπορεί να έχουν αξιολογικό χαρακτήρα και να αφορούν στοιχεία που επηρεάζουν ουσιωδώς την πρόθεση του επενδυτικού κοινού. Οι σχετικές πληροφορίες πιθανώς να συμπεριλαμβάνονται και στις χρηματοοικονομικές καταστάσεις.
Απόπειρα
Το έγκλημα τελείται σε μορφή απόπειρας στην περίπτωση που συνταχθεί δήλωση ψευδής ή παραπλανητική αλλά αυτή δεν περιέλθει, εν τέλει, σε γνώση του κοινού. Επίσης, θα πρόκειται για απόπειρα στην περίπτωση που ανακλήθηκε ή διορθώθηκε. Κρίσιμο, λοιπόν, είναι το χρονικό σημείο της εξωτερίκευσης της δήλωσης για την πλήρωση του συνόλου των στοιχείων της αντικειμενικής υπόστασης, ώστε αυτό να θεωρηθεί ολοκληρωμένο.
Υποκειμενική Υπόσταση
Το αδίκημα τελείται με δόλο τουλάχιστον β’ βαθμού. Απαιτείται, λοιπόν, γνώση για το ψευδές ή παραπλανητικό περιεχόμενο και βούληση για την εξωτερίκευσή του. Άγνοια των περιστατικών αυτών αποτελεί πραγματική πλάνη που είναι δυνατό να αποκλείσει τον καταλογισμό του δράστη. Ως προς τον δεύτερο τρόπο τέλεσης το αδίκημα είναι υπερχειλούς υποκειμενικής υπόστασης. Απαιτείται επιπλέον σκοπός για επένδυση του επενδυτικού κοινού με εγγραφή σε τίτλους, η οποία επιδιώκεται μέσω της δήλωσης.
Ποινή
Το αδίκημα του άρθρου 176 είναι πλημμέλημα. Η προβλεπόμενη κύρωση κυμαίνεται σε ποινή φυλάκισης από 10 ημέρες έως 5 έτη. Παράλληλα, απειλείται σωρευτικά χρηματική ποινή. Κατώτερο όριο της τελευταίας αποτελεί το ποσό των 10.000€ και ανώτερο το ποσό των 100.000€.
Συρροή
Το αδίκημα εμφανίζει ένα ειδικότερο περιεχόμενο σε σχέση με τις διατάξεις του Ειδικού Μέρους του ΠΚ για τα αδικήματα κατά της περιουσίας. Τυχόν συρροή τους πιθανώς να είναι αληθινή λόγω του ατομικού χαρακτήρα του προστατευόμενου έννομου αγαθού στις διατάξεις αυτές. Ειδικά ως προς την απάτη (άρ.386 ΠΚ) η συρροή είναι αληθινή και λόγω του περαιτέρω αποτελέσματος περιουσιακής διάθεσης, που απαιτείται για τη στοιχειοθέτηση της. Το αδίκημα της απάτης είναι αποτελέσματος, από την επέλευση του οποίου εξαρτάται η γέννηση της ευθύνης. Πρόκειται για αδίκημα βλάβης. Αντιθέτως, το αδίκημα της ψευδούς ή παραπλανητικής δήλωσης είναι αφηρημένης διακινδύνευσης και δεν απαιτείται η πρόκληση βλάβης σε συγκεκριμένη περιουσία.
Ειδικά ως προς τον δεύτερο τρόπο τέλεσης του αδικήματος, είναι δυνατή η συρροή και με τα εγκλήματα της κεφαλαιαγοράς (χειραγώγηση μέσω διάδοσης πληροφοριών άρθρο 28 επ. ν.4443/2016). Οι διατάξεις τις Κεφαλαιαγοράς συρρέουν φαινομενικά και ως ειδικότερες τυγχάνουν εφαρμογής. Στην περίπτωση μη πλήρωσης των στοιχείων της αντικειμενικής υπόστασης αυτών, το άρθρο 176 εφαρμόζεται λόγω του επικουρικού του χαρακτήρα.
Πιθανή είναι η συρροή και με τις λοιπές ποινικές διατάξεις του ν.4548/2018.
Συμμετοχή
Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω πρόκειται για ιδιαίτερο αδίκημα. Στην περίπτωση πλήρωσης των λοιπών στοιχείων της αντικειμενικής υπόστασης από πρόσωπο που δεν διαθέτει τις προβλεπόμενες ιδιότητες, η ευθύνη του μόνον στο πλαίσιο συμμετοχής μπορεί να κριθεί (άρ.49 παρ.1 ΠΚ). Οι συμμέτοχοι σε αυτήν την περίπτωση θα τιμωρηθούν με μειωμένη ποινή.
Δικονομικά Ζητήματα
Διώκεται αυτεπαγγέλτως. Αρμόδιο καθ’ ύλην είναι το Μονομελές Πλημμελειοδικείο (άρ.115 ΚΠοινΔ). Λόγω του υπερατομικού χαρακτήρα του προστατευόμενου εννόμου αγαθού δεν είναι δυνατή η υποβολή δήλωσης προς υποστήριξη της κατηγορίας και παράσταση πολιτικής αγωγής.
Για την επιβολή της εφαρμογής της νομοθεσίας που διέπει την ΑΕ, ο νομοθέτης επέλεξε, μεταξύ άλλων, την απειλή ποινικής φύσεως κυρώσεων για τους δράστες. Ειδικά όσον αφορά ψευδείς ή παραπλανητικές δηλώσεις προς το κοινό, οι επαπειλούμενες ποινές είναι στο υψηλότερο επίπεδο από τις προβλεπόμενες στην οικεία ενότητα. Αντίστοιχα υψηλή θα πρέπει να είναι και η προσοχή που θα πρέπει να επιδεικνύεται από τα πρόσωπα που καταλαμβάνει: ιδρυτές, διευθυντές και μέλη του ΔΣ. Ειδικά, μάλιστα, για τα τελευταία, ιδιαίτερη κατηγορία παραβάσεων προβλέπεται. Περί αυτής, όμως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).