Τιμωρία (ποινή): Το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, κατά το σκέλος το οποίο αφορά στο ουσιαστικό ποινικό δίκαιο, σκοπεί στην «ενίσχυση της εγκληματοπροληπτικής λειτουργίας που έχει η ποινή μέσω των αρχών της γενικής και ειδικής πρόληψης».
Ως μέσο, μεταξύ άλλων, επιλέγεται:
- σε επίπεδο απειλής ποινών, η αύξηση των ορίων τους⸱
- σε επίπεδο επιμέτρησης ποινών, η αυστηροποίηση του πλαισίου των μειωμένων ποινών και των κανόνων επιμέτρησης⸱
- σε επίπεδο επιβολής ποινών, η αυστηροποίηση των προϋποθέσεων αναστολής εκτέλεσής τους.
Η ποινή πρέπει να είναι ανάλογη του άδικου και της ενοχής του δράστη
Το μήνυμα απευθύνεται τόσο στον γενικό πληθυσμό (απειλή αυστηρότερων ποινών) όσο και στον συγκεκριμένο δράστη (επιβολή και έκτιση αυστηρότερων ποινών). Ο συντάκτης του σχεδίου επικαλείται την αντεγκληματική/τιμωρητική λειτουργία του ποινικού δικαίου: προστασία των έννομων αγαθών.
Το ερώτημα είναι, εάν η επιλογή του οριοθετείται από τις δέουσες εγγυήσεις υπέρ του υπόπτου/κατηγορουμένου/καταδικαζόμενου (εγγυητική/φιλελεύθερη λειτουργία του ποινικού δικαίου) ή εάν ο τελευταίος (εν δυνάμει, ο καθένας μας) εγκαταλείπεται εκτεθειμένος σε κατασταλτικές αυθαιρεσίες.
Η ποινική επιστήμη τοποθετήθηκε: σε επίπεδο αρχής, προκαλούνται σοβαρές ρωγμές στο φιλελεύθερο ποινικό οικοδόμημα⸱ σε επίπεδο αποτελέσματος, μέτρα αυστηροποίησης δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα ως προς τον περιορισμό της εγκληματικότητας.
Ο δράστης ενός εγκλήματος επιδεικνύει αντικοινωνική συμπεριφορά, και τιμωρείται γι’ αυτό. Πλην, όμως, παραμένει μέλος της κοινωνίας, με δεσμούς σε αυτήν. Σε αυτήν εκτίει την ποινή του, σε αυτήν επιστρέφει παράλληλα ή μετά την έκτισή της.
Σε μια δημοκρατική πολιτεία, η ποινή, λόγω του βλαπτικού, επώδυνου και στιγματιστικού χαρακτήρα της, απαιτεί νομιμοποίηση (ιδιαιτέρως σύνθετο ζήτημα), τόσο όσον αφορά το μέγεθος όσο και το είδος της.
Η ποινή πρέπει να είναι ανάλογη του άδικου (του κακού που προκαλεί ο δράστης) και της ενοχής του (της αντικοινωνικότητας που εκδήλωσε με την πράξη του). Τούτο επιτάσσει (και) το Σύνταγμα.
Εν προκειμένω, προτείνονται μεταρρυθμίσεις οι οποίες εστιάζουν μονομερώς στο πρόσωπο του δράστη και στην προβαλλόμενη στο μέλλον αντικοινωνικότητά του. Η ποινή αποσυνδέεται από το πραγματικό αποτέλεσμα της πράξης και την συμβολή του δράστη στην επέλευσή του.
Έτσι, στην περίπτωση της απόπειρας τέλεσης εγκλήματος, επαναφέρεται η επικριθείσα ρύθμιση, το δικαστήριο να μπορεί να επιβάλει στον δράστη, αντί για μειωμένη ποινή, την ποινή που προβλέπεται για την ολοκληρωμένη πράξη. Προτείνεται επίσης η δυνατότητα να επιβληθεί στον (απλό, όπως συμπεραίνεται) συνεργό η ποινή του αυτουργού. Και στις δύο περιπτώσεις, αρκεί το δικαστήριο να προβλέψει (με αδιαφανή κριτήρια) ότι η μειωμένη ποινή δεν θα αποτρέψει τον δράστη από την τέλεση άλλων πράξεων στο μέλλον.
Η μέριμνα για πρόληψη του κακού εξαντλείται ατυχώς στην απειλή, επιβολή και έκτιση ενός μεγαλύτερου κακού, σε βάρος ενός μεμονωμένου ατόμου, στην επισφαλή βάση μιας ανέλεγκτης πρόγνωσης αναφορικά με τη μέλλουσα επικινδυνότητά του.
Ο δράστης τιμωρείται μία φορά για το έγκλημα που διαπράττει και μια δεύτερη επειδή εικάζεται (άγνωστο πώς) ότι θα το επαναλάβει, λες και το έγκλημα (και το κακό) είναι απλώς ζήτημα απόφασης ενός ατόμου, και όχι ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα (ένα αίνιγμα). Ο κίνδυνος αναποτελεσματικών, μη αναλογικών και άδικων ποινών καθίσταται ορατός.
Με τέτοιες ποινές, όμως, δεν αποκαθίσταται ο κοινωνικός ιστός⸱ διαρρηγνύεται, όπως διαρρηγνύεται με το έγκλημα και ακόμη περισσότερο, και οι παρεμβάσεις αποκαλύπτονται μη νομιμοποιημένες, τόσο ως «μέτρα ελευθερίας» όσο και ως «μέτρα προστασίας», κατά την κλασική ρήση του Ι. Μανωλεδάκη.
Γράφει ο Γιώργος Καρανικόλας Senior Associate Koumentakis and Associates Law Firm
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 7 Ιανουαρίου 2024.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Διαβάστε περισσότερα περί Αποποίηση ευθύνης