Ποινικές Ευθύνες Μελών ΔΣ – Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις & Εκθέσεις
(άρθρο 177 §§1 & 5 ν.4548/2018)
Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με τις ψευδείς ή παραπλανητικές δηλώσεις της ΑΕ προς το κοινό και το σχετικό ποινικό αδίκημα. Μεταξύ των λοιπών παραβατικών συμπεριφορών, που συναπαρτίζουν το ειδικό ποινικό δίκαιο της ΑΕ, συναντούμε την ποινική ευθύνη των μελών του ΔΣ για κρίσιμα ζητήματα εταιρικής διακυβέρνησης. Προεξάρχουσα θέση κατέχουν οι παραβάσεις που συναρτώνται με τη σύνταξη των χρηματοοικονομικών καταστάσεων και των λοιπών εκθέσεων. Τα συναφή αδικήματα θα μας απασχολήσουν στο παρόν.
Εισαγωγικά
Οι εκθέσεις που συντάσσονται και εγκρίνονται από το ΔΣ σχετικά με τη λειτουργία της ΑΕ προβλέπονται σε σειρά διατάξεων του νόμου για τις ΑΕ αλλά και σε ειδικότερα νομοθετήματα. Ανάμεσα σε αυτές τις εκθέσεις συμπεριλαμβάνονται οι -γνωστές σε όλους- χρηματοοικονομικές καταστάσεις (άρ.145 επ.). Περιεχόμενό τους αποτελούν οι συναλλαγές και τα γεγονότα που καταχωρίζονται στα λογιστικά αρχεία της εταιρείας για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο (άρ.16 ν.4308/2014). Παρουσιάζουν, δηλαδή, τα περιουσιακά στοιχεία, τις υποχρεώσεις, την καθαρή θέση, τα στοιχεία εσόδων, εξόδων, κερδών, ζημιών και τις χρηματοροές κάθε μιας περιόδου. Ανάλογα με το μέγεθος της ΑΕ (:πολύ μικρή, μικρή, μεσαία, μεγάλη οντότητα) το περιεχόμενό τους ποικίλει. Άλλες εκθέσεις που προβλέπονται στη νομοθεσία είναι η ετήσια έκθεση διαχείρισης (άρ.150), η ενοποιημένη ετήσια έκθεση διαχείρισης (άρ.153 §2), η ατομική και ενοποιημένη έκθεση διαχείρισης, η έκθεση πληρωμών σε κυβερνήσεις (άρ.155, 156) και η έκθεση αποδοχών (άρ.112). Όσον αφορά την ετήσια έκθεση διαχείρισης, αυτή περιλαμβάνει την πραγματική απεικόνιση της εξέλιξης και των επιδόσεων των δραστηριοτήτων της εταιρείας και της θέσης της. Επίσης την περιγραφή των κυριότερων κινδύνων και αβεβαιοτήτων που αντιμετωπίζει. Κατά νόμο αρμόδιο όργανο για την σύνταξη του συνόλου τους αποτελεί το ΔΣ.
Η Πλημμελής Σύνταξη και Έγκριση Χρηματοοικονομικών Καταστάσεων˙ Η Σύνταξη Αναληθών Ή Ελλιπών Εκθέσεων
Ο νομοθέτης επιδιώκοντας να προστατεύσει την αληθή, ορθή και πλήρη σύνταξη των εν λόγω καταστάσεων και εκθέσεων, προσδιόρισε ρητά (άρ. 177 §§1 & 5) την υποχρέωση σύννομης τήρησής τους. Επιπλέον, για την πληρέστερη εξασφάλιση του επιδιωκόμενου σκοπού πρόβλεψε ποινικές κυρώσεις στην περίπτωση μη τήρησής τους σύμφωνα με όσα ο νόμος ορίζει. Επίσης, σε περίπτωση πλημμελούς εκπλήρωσης των σχετικών υποχρεώσεων.
Το Αδίκημα της Πλημμελούς Σύνταξης και Έγκρισης Χρηματοοικονομικών Καταστάσεων (§1)
Η θέσπιση του συγκεκριμένου αδικήματος στοχεύει στη διασφάλιση της αλήθειας και πληρότητας των (ετήσιων και ενδιάμεσων) χρηματοοικονομικών καταστάσεων, ανεξάρτητα από τη μορφή που λαμβάνουν εξαιτίας του μεγέθους της ΑΕ.
Πρόκειται για υπαλλακτικώς μικτό έγκλημα. Οι τρόποι τέλεσης είναι οι εξής:
(α) Ο πρώτος τρόπος τέλεσης του συγκεκριμένου αδικήματος είναι η σύνταξη ανακριβών ή παραπλανητικών χρηματοοικονομικών καταστάσεων ή κατά παράβαση του νόμου ως προς το περιεχόμενό τους. Η ανακριβής χρηματοοικονομική κατάσταση θα είναι πάντοτε παραπλανητική και το αντίστροφο. Οι καταστάσεις είναι ανακριβείς και παραπλανητικές, όταν τα στοιχεία που περιλαμβάνονται σε αυτές είναι ανακριβή ή έχουν εμφιλοχωρήσει κρίσιμες ελλείψεις πραγματικών στοιχείων. Οι ανακρίβειες και οι ελλείψεις είναι δυνατό να αφορούν το προσάρτημα των χρηματοοικονομικών καταστάσεων, με αποτέλεσμα να καθίσταται αδύνατη η κατανόηση του περιεχομένου τους. Επισημαίνεται, πάντως, ότι οι πλημμέλειες πρέπει να αφορούν το ουσιώδες περιεχόμενο και όχι τυχόν επουσιώδη στοιχεία των καταστάσεων. Οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις συντάσσονται κατά παράβαση του νόμου στην περίπτωση που δεν τηρούνται οι γενικές αρχές και οι κανόνες σύνταξής τους (ν.4308/2014). Παραπέμποντας στα νομοθετήματα που προσδιορίζουν τον τρόπο σύνταξής τους και ποινικοποιώντας τη μη τήρηση τους το αδίκημα διαμορφώνεται ως προς το σκέλος του αυτό ως «λευκός ποινικός νόμος».
(β) Ο δεύτερος τρόπος τέλεσης είναι η έγκριση ανακριβών ή παραπλανητικών χρηματοοικονομικών καταστάσεων. Η έγκριση που αναφέρεται στη σχετική διάταξη (άρ. 177) αφορά τη θετική ψήφο για λήψη συλλογικής απόφασης από το ΔΣ για τη σύνταξη τους και όχι από τη ΓΣ.
Το αδίκημα είναι τυπικό και δεν είναι απαραίτητη η επέλευση ενός συγκεκριμένου αποτελέσματος (πχ παραπλάνηση του κοινού και λήψη σχετικής οικονομικής απόφασης).
Το Αδίκημα της Σύνταξης Αναληθών Ή Ελλιπών Ετήσιων Εκθέσεων (§5)
Πρόκειται για συμπληρωματικό αδίκημα σε σχέση με το αμέσως ανωτέρω αναφερόμενο (αυτό της §1) για τις χρηματοοικονομικές καταστάσεις. Αφορά την έκθεση διαχείρισης και κάθε άλλη ετήσια έκθεση που οφείλουν να συντάσσουν οι ΑΕ. Το υλικό αντικείμενο του αδικήματος, λοιπόν, εναλλάσσεται.
Το αδίκημα τελείται με τη σύνταξη αναληθών εκθέσεων ή με ελλιπές περιεχόμενο. Αναληθής είναι η έκθεση διαχείρισης που δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Ελλιπής είναι η έκθεση με αληθές μεν περιεχόμενο, ελλιπής δε ως προς τα ελάχιστα κατά τον νόμο στοιχεία της. Πρόκειται για πολύτροπο αδίκημα.
Κοινά Χαρακτηριστικά
Τα δύο αδικήματα εμφανίζουν σημαντικές ομοιότητες. Τα κοινά τους χαρακτηριστικά:
Έννομο Αγαθό
Όπως ήδη αναφέρθηκε σε προηγούμενη αρθρογραφία μας, κοινός άξονας όλων των αδικημάτων του ειδικού ποινικού δικαίου των ΑΕ αποτελεί η παραδοχή της σημαντικής θέσης του συγκεκριμένου εταιρικού τύπου για την εθνική και όχι μόνον οικονομία. Προστατευόμενο έννομο αγαθό των αδικημάτων στην προκειμένη περίπτωση αποτελεί η εμπιστοσύνη του κοινού στην ορθή λειτουργία της ΑΕ. Πρόκειται για υπερατομικό έννομο αγαθό. Ο κλονισμός της εμπιστοσύνης του κοινού στην ορθή λειτουργία της ΑΕ έχει αντίκτυπο στην ίδια την εταιρεία. Η περιουσία των μετόχων και των εταιρικών δανειστών προστατεύεται μόνον αντανακλαστικά.
Υποκείμενο
Το άρθρο 177 ποινικοποιεί παραλείψεις και πλημμελή εκπλήρωση των υποχρεώσεων του ΔΣ. Πρόκειται για εγκλήματα καθήκοντος. Κοινό χαρακτηριστικό των δύο εξεταζόμενων δικαιωμάτων αποτελεί το ενεργητικό υποκείμενο. Το αδίκημα της πλημμελούς σύνταξης και έγκρισης χρηματοοικονομικών καταστάσεων μπορεί να τελεστεί μόνον από μέλη του ΔΣ, εκτελεστικά και μη. Η ευθύνη τους εγκαθιδρύεται μόνον στο πρόσωπό τους, καθώς τα μέλη του ΔΣ φέρουν την σχετική ευθύνη (άρ.96 §2, 147 §3, 150 § 1 κλπ). Για να γεννηθεί σχετική ποινική ευθύνη απαιτείται η θετική ψήφος κατά τη λήψη της σχετικής απόφασης για το περιεχόμενο των καταστάσεων και εκθέσεων. Επισημαίνεται ότι δράστες του αδικήματος δεν μπορούν να είναι ούτε οι λογιστές που συντάσσουν τις χρηματοοικονομικές καταστάσεις. Ούτε, επίσης, οι μέτοχοι που παρίστανται στη ΓΣ με θέμα ημερήσιας διάταξης την έγκριση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων και την υποβολή της έκθεσης διαχείρισης. Επίσης, σημειώνεται ότι ο de facto διαχειριστής της ΑΕ ευθύνεται μόνον συμμετοχικά και όχι ως αυτουργός (άρ. 49 ΠΚ). Πρόκειται συνεπώς για γνήσιο ιδιαίτερο αδίκημα.
Απόπειρα
Στα εξεταζόμενα αδικήματα χωρεί απόπειρα. Δεν θεωρείται ολοκληρωμένο το αδίκημα που αφορά τις χρηματοοικονομικές καταστάσεις, στην περίπτωση που δεν λάβει χώρα δημοσίευσή τους. Επίσης, το αδίκημα αυτό δεν τελείται, στην περίπτωση που μολονότι δημοσιεύθηκαν, ακολούθησε διόρθωσή τους. Η διόρθωση πρέπει να αφορά στοιχείο, το οποίο αν διατηρούνταν δημοσιευμένο θα αποτελούσε δεδομένο για λήψη απόφασης με οικονομικό περιεχόμενο.
Όσον αφορά το αδίκημα που αφορά τις λοιπές εκθέσεις, ως απόπειρα νοείται η κατάρτιση που δεν συμπληρώθηκε με έγκρισή τους από το ΔΣ.
Υποκειμενική Υπόσταση
Για την πλήρωση της υποκειμενικής υπόστασης απαιτείται η γνώση του ανακριβούς ή παραπλανητικού περιεχομένου των χρηματοοικονομικών καταστάσεων και του αναληθούς ή ελλιπούς περιεχομένου των εκθέσεων. Για την τέλεση του αδικήματος, λοιπόν, απαιτείται τουλάχιστον άμεσος δόλος β΄ βαθμού χωρίς να αρκεί ο ενδεχόμενος δόλος. Δεν αρκεί δηλαδή να υποψιάζονται ότι εμφιλοχώρησαν ανακρίβειες, αναλήθειες κλπ και να το επιδιώκουν αλλά να έχουν βέβαιη γνώση.
Ποινική Κύρωση
Τα αδικήματα αυτά τιμωρούνται με ποινή στερητική της ελευθερίας και χρηματική ποινή. Ειδικότερα, προβλέπεται φυλάκιση από 10 ημέρες έως 5 έτη και σωρευτικά χρηματική ποινή από 10.000€ έως 100.000€. Πρόκειται για πλημμελήματα.
Συρροή
Είναι δυνατή η συρροή τους με το αδίκημα της απάτης (386 ΠΚ), της πλαστογραφίας (άρ.216 ΠΚ), της υπεξαίρεσης (375 ΠΚ), της απιστίας (390 ΠΚ), της καταδολίευσης δανειστών (397 ΠΚ), της απατηλής πρόκλησης βλάβης (389 ΠΚ) και το αδίκημα της χειραγώγησης της αγοράς (άρ.31 ν.4443/2016). Τα εν λόγω αδικήματα θα συρρέουν με τα εξεταζόμενα αληθινά πραγματικά.
Δικονομικά Ζητήματα
Διώκεται αυτεπαγγέλτως. Αρμόδιο καθ’ ύλην είναι το Μονομελές Πλημμελειοδικείο (άρ.115 ΚΠοινΔ). Καθώς με τις εν λόγω διατάξεις δεν προστατεύεται άμεσα η εταιρική περιουσία ή η περιουσία των μετόχων ή των εταιρικών δανειστών, δεν είναι δυνατή η υποβολή δήλωσης προς υποστήριξη της κατηγορίας από τα εν λόγω πρόσωπα. Ούτε, επίσης, και η παράσταση πολιτικής αγωγής.
Οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις της ΑΕ και οι ετήσιες εκθέσεις που προβλέπονται από τον νόμο, οφείλουν να διέπονται από αλήθεια, πληρότητα και ακρίβεια. Αποκλίσεις από τις συγκεκριμένες αρχές δεν είναι δυνατό να μείνουν ατιμώρητες, όταν τελούν σε γνώση των μελών του ΔΣ που τις συνέταξαν, ενέκριναν και, εν τέλει, υπερψήφισαν. Είναι, κατά τούτο, πρόδηλο πως ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίδεται από τα εμπλεκόμενα μέλη του ΔΣ όταν καλούνται στις αντίστοιχες ενέργειες και αποφάσεις. Η σοβαρή (και ποινικής φύσεως) ευθύνη τους, όμως, δεν περιορίζεται στη συγκεκριμένη ενότητα αλλά και σε άλλες, πρόσθετες, για τις οποίες επόμενη αρθρογραφία μας.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).