Κήρυξη Ακυρότητας της ΑΕ
(άρθρο 11 ν.4548/2018)
Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με τη διαδικασία σύστασης της ΑΕ˙ μια διαδικασία που κινείται σε αυστηρά τυπικό πλαίσιο και διέπεται από αυστηρές, επίσης, προϋποθέσεις. Ενδεχόμενες αποκλίσεις από τον εν λόγω πλαίσιο καθιστούν την σύσταση ελαττωματική και δυνητικά, υπό προϋποθέσεις, άκυρη. Η κήρυξη της ΑΕ ως άκυρης προβλέπεται για συγκεκριμένους και περιοριστικά αναφερόμενους λόγους, των οποίων η προσέγγιση επιχειρείται με το παρόν.
Eισαγωγικά
Η πρόβλεψη της ακυρότητας σύστασης της ΑΕ (άρ. 11) αποτελεί ρύθμιση με ενωσιακή προέλευση. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της η εν λόγω διάταξη συνιστά επανάληψη της αντίστοιχης ρύθμισης του προηγούμενου νομοθετικού καθεστώτος. Σημείο διαφοροποίησής της αποτελεί η εξαίρεση του λόγου ακυρότητας για τη μη συγκέντρωση του ελάχιστου προβλεπόμενου μετοχικού κεφαλαίου, η οποία δεν οδηγεί σε ακυρότητα και αντιμετωπίζεται μέσω της λύσης της εταιρείας (άρ. 165).
Το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της ελαττωματικής ίδρυσης ρυθμίζει την περίπτωση των ελαττωμάτων, τα οποία δεν εντοπίστηκαν κατά τη διενέργεια του προληπτικού ελέγχου νομιμότητας της ΑΕ (άρ. 9). Σημειώνεται ότι στην περίπτωση αυτή δεν τυγχάνουν εφαρμογής οι γενικές διατάξεις του ΑΚ περί ελαττωματικών δικαιοπραξιών: η σύσταση εταιρείας δεν αποτελεί μια συνήθη δικαιοπραξία μεταξύ συμβαλλομένων. Αφορά και τρίτους, για την προστασία των οποίων η κήρυξη της ακυρότητας λαμβάνει χώρα σύμφωνα με συγκεκριμένη διαδικασία και για περιοριστικά αναφερόμενους λόγους. Όσες πλημμέλειες δεν αναφέρονται ως λόγοι ακυρότητας, θεραπεύονται με τη δημοσίευση της εταιρείας στο ΓΕΜΗ.
Η υπό διερεύνηση νομοθετική ρύθμιση για την κήρυξη της ακυρότητας της ΑΕ εφαρμόζεται μόνο μετά τη δημοσίευσή της στο ΓΕΜΗ.
Παρά την αναφορά της διάταξης σε κήρυξη ακυρότητας, αυτή δεν είναι ακριβής. Δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για κήρυξη ακυρότητας αλλά για δικαστική λύση.
Λόγοι Ακύρωσης
Ο νομοθέτης καταγράφει μια περιοριστική σειρά λόγων ακυρότητας της ΑΕ.
Ειδικότερα, οι ρητά (και περιοριστικά) απαριθμούμενοι λόγοι ακύρωσης μιας ΑΕ είναι:
(α) Η έλλειψη καταστατικής διάταξης για την εμπορική επωνυμία ή τον σκοπό της εταιρείας (άρ. 5 παρ.1 περ. α΄). Τα δύο αυτά στοιχεία εντάσσονται στο ελάχιστο υποχρεωτικό περιεχόμενο του καταστατικού (άρ. 5 παρ.1). Ανάμεσα στο σύνολο των απαραίτητων στοιχείων του καταστατικού ο νομοθέτης επέλεξε να προβλέψει ακυρότητα της ΑΕ σε περίπτωση έλλειψης της επωνυμίας, δηλαδή του στοιχείου εξατομίκευσής της, και του σκοπού της.
Η ακυρότητα επέρχεται μόνο σε περίπτωση παντελούς έλλειψης επωνυμίας. Σε περιπτώσεις που η εμπορική επωνυμία είναι μη νόμιμη (όμοια με προγενέστερη, αντίθετη στα χρηστά ήθη κλπ) δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις ακυρότητας. Επίσης, η αναφορά του σκοπού, ακόμα και αν διατυπώνεται αορίστως, αρκεί για τη νόμιμη σύσταση της ΑΕ.
(β) Η έλλειψη καταστατικής διάταξης για το ύψος και τον τρόπο καταβολής του μετοχικού κεφαλαίου (άρθρο 5 παρ. 2 περ. δ’). Ως τρόπος καταβολής νοείται ο τρόπος κάλυψης. Η ακυρότητα επέρχεται σε περίπτωση παντελούς ανυπαρξίας αναφοράς των εν λόγω στοιχείων (ύψος και τρόπος κάλυψης του μετοχικού κεφαλαίου) στο καταστατικό. Ωστόσο, σε περίπτωση ουσιαστικής ανυπαρξίας τους επέρχεται η δικαστική λύση της ΑΕ με βάση το άρ. 165. Το ύψος του μετοχικού κεφαλαίου μπορεί να προκύπτει και εμμέσως.
(γ) Η μη κατάρτιση συμβολαιογραφικού εγγράφου για τη σύσταση της ΑΕ, όταν αυτό απαιτείται ή η μη τήρηση πρότυπου καταστατικού (άρ. 4 παρ. 2).
(δ) Ο σκοπός της ΑΕ είναι παράνομος ή αντίθετος στη δημόσια τάξη. Αδιάφορο παραμένει το πραγματικό αντικείμενο δραστηριότητας της εταιρείας ή τα παραγωγικά αίτια σύστασής της ή λοιπά προγενέστερα ή μεταγενέστερα γεγονότα και στοιχεία εκτός του καταστατικού της.
(ε) Η δικαιοπρακτική ανικανότητα όλων ή του μοναδικού ιδρυτή της ΑΕ κατά τον χρόνο υπογραφής της εταιρικής σύμβασης. Σε περίπτωση περισσότερων του ενός ιδρυτών, αρκεί έστω και ένας από αυτούς να είναι δικαιοπρακτικά ικανός, ώστε να κριθεί ως έγκυρη η σύστασή της. Ο λόγος ακυρότητας αφορά τόσο τους πλήρως δικαιοπρακτικά ανίκανους, όσο και τους περιορισμένα δικαιοπρακτικά ικανούς, εφόσον η συμμετοχή τους στην ΑΕ δεν έχει επιτραπεί από το δικαστήριο ή τον δικαστικό συμπαραστάτη τους.
Δικαστική Ακύρωση
Η κήρυξη της ακυρότητας της ΑΕ ή ορθότερα, όπως αναφέρθηκε, η δικαστική της λύση επέρχεται με έκδοση δικαστικής απόφασης.
(α) Αγωγή Ακύρωσης
Η κήρυξη της ακυρότητας της ΑΕ είναι δυνατή μόνο με άσκηση διαπλαστικής αγωγής και όχι κατ’ ένσταση ή εξωδίκως. Καθ’ ύλην αρμόδιο είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο της έδρας της εταιρείας και υπάγεται στην τακτική διαδικασία. Η αγωγή ασκείται εντός αποσβεστικής προθεσμίας δύο ετών από τη σύσταση της εταιρείας. Κατ’ εξαίρεση ο λόγος ακυρότητας που αφορά την αντίθεση του σκοπού στον νόμο και τα χρηστά ήθη προβάλλεται ακόμα και μετά την παρέλευση της διετούς προθεσμίας καθώς γι’ αυτήν την περίπτωση δεν τίθεται προθεσμία (άρθρο 11 §7).
(β) Ενεργητική και Παθητική Νομιμοποίηση
Για την άσκηση της αγωγής ακυρότητας ενεργητικά νομιμοποιείται όποιος έχει έννομο συμφέρον, όπως οι μέτοχοι, τα μέλη του ΔΣ αλλά και τρίτοι (άρ. 11 §2). Αντίθετα, η Διοίκηση δεν νομιμοποιείται να εγείρει την εν λόγω αγωγή, καθώς έχει καταργηθεί ο θεσμός της διοικητικής εποπτείας κατά τη λειτουργία της ΑΕ. Οι δανειστές και οι οφειλέτες της εταιρείας δύσκολα μπορούν να δικαιολογήσουν έννομο συμφέρον. Η δικαστική λύση της εταιρείας δεν επηρεάζει τη θέση τους έναντι αυτής ούτε και τα δικαιώματα ή υποχρεώσεις τους.
Όσον αφορά την παθητική νομιμοποίηση, εναγόμενη είναι μόνον η ΑΕ. Αν το ελάττωμα αφορά την έλλειψη επωνυμίας, στο δικόγραφο εξατομικεύεται με τα λοιπά στοιχεία της (ΑΦΜ, Αριθμό ΓΕΜΗ κλπ).
(γ) Απόφαση
Η απόφαση που εκδίδεται επί της αγωγής για κήρυξη της ακυρότητας της ΑΕ είναι διαπλαστική.
Παράγει δεδικασμένο τόσο για τους διαδίκους όσο και για τους μετόχους. Μετά την καταχώριση και δημοσίευσή της στο ΓΕΜΗ αντιτάσσεται έναντι και των τρίτων, δηλαδή σε πρόσωπα που δεν ήταν διάδικοι της δίκης και δεν δεσμεύονται από το δεδικασμένο (άρ. 11 §4). Με την ίδια απόφαση διορίζονται και οι εκκαθαριστές της εταιρείας. Η ακυρότητα της εταιρείας δεν επηρεάζει την εγκυρότητα των υποχρεώσεων ή των απαιτήσεών της (άρ. 11 §5).
Η απόφαση καταχωρίζεται στο ΓΕΜΗ με επιμέλεια είτε του ΔΣ είτε προσώπου που έχει έννομο συμφέρον ή τους εκκαθαριστές. Η καταχώριση έχει δηλωτικό/βεβαιωτικό χαρακτήρα.
Εντός προθεσμίας έξι μηνών από τη καταχώριση μπορεί να ασκηθεί τριτανακοπή από πρόσωπα που δεν ήταν διάδικοι (πχ. δανειστές της εταιρείας). Απαραίτητη προϋπόθεση για την θεμελίωση έννομου συμφέροντος ασκήσεως της τριτανακοπής αποτελεί η πρόκληση βλάβης. Δεν αποκλείεται οι μέτοχοι να διαθέτουν έννομο συμφέρον για άσκηση τριτανακοπής, εφόσον επικαλεστούν δόλο ή συμπαιγνία των διαδίκων.
Η κήρυξη της ακυρότητας έχει ως αποτέλεσμα τη θέση της εταιρείας σε εκκαθάριση. Η εταιρεία εξακολουθεί, όμως, να διαθέτει νομική προσωπικότητα μέχρι τη λύση της. Εφόσον οι μέτοχοι δεν είχαν καταβάλει την εισφορά τους στο μετοχικό κεφάλαιο υποχρεούνται να προβούν σε αυτή για την εξυπηρέτηση των σκοπών της εκκαθάρισης (άρ. 11 §6).
Θεραπεία των Λόγων Ακύρωσης
Ο νομοθέτης χορήγησε τη δυνατότητα ίασης των ελαττωμάτων σύστασης της ΑΕ για την αποφυγή της κήρυξης της ακυρότητάς της (άρ. 11 §3).
Η θεραπεία αυτή επιτυγχάνεται είτε με την τροποποίηση του καταστατικού είτε με την μετατροπή της εταιρείας σε άλλη εταιρική μορφή. Σημειώνεται ότι δεν αφορά το σύνολο των λόγων ακυρότητας. Οι λόγοι ακυρότητας που μπορούν να θεραπευτούν με τροποποίηση του καταστατικού και διόρθωσή τους είναι αυτοί των περιπτώσεων α’ και β’ της παρ. 1 του άρθρου 11 (:έλλειψη αναφοράς επωνυμίας, σκοπού, ύψους και τρόπου κάλυψης του μετοχικού κεφαλαίου, αντίθεση σκοπού στο νόμο ή τα χρηστά ήθη). Η τροποποίηση αυτή μπορεί να λάβει χώρα μέχρι και την κατάθεση των προτάσεων (άρ. 237 παρ. 1 ΚΠολΔ). Με την ίαση του λόγου η ΑΕ θεωρείται αναδρομικά έγκυρη.
Στην περίπτωση που παρέλθει η προθεσμία κατάθεσης προτάσεων και κριθεί ότι πράγματι υφίσταται λόγο ακύρωσης, το δικαστήριο που επιλαμβάνεται της αγωγής κατόπιν υποβολής σχετικού αιτήματος από κάποιον από τους διαδίκους υποχρεούται να χορηγήσει προθεσμία ίασης του επίμαχου λόγου. Η μόνη περίπτωση που το δικαστήριο δεν έχει αυτή την υποχρέωση είναι όταν κρίνει την χορήγησή της απρόσφορη. Η προθεσμία αυτή δεν μπορεί να υπερβαίνει τους τρεις μήνες. Η προθεσμία χορηγείται για την τροποποίηση του καταστατικού ή τη μετατροπή της εταιρείας σε άλλο εταιρικό τύπο. Εντός αυτής της προθεσμίας, αρκεί να έχει υποβληθεί στην αρμόδια αρχή η απόφαση τροποποίησης του καταστατικού ή η μετατροπή της, χωρίς να απαιτείται να εκδοθεί εντός της ίδιας προθεσμίας και η εγκριτική άδεια της Διοίκησης.
Ο νομοθέτης προβλέπει τη δυνατότητα παράτασης για έναν ακόμη μήνα. Δεν προβλέπει, ωστόσο, ρητά τη διαδικασία παράτασης. Δύο είναι οι εξεταζόμενες επιλογές: είτε εξ αρχής χορήγηση ενός επιπλέον μήνα είτε με έκδοση μεταγενέστερης απόφασης μετά την παρέλευση της τρίμηνης προθεσμίας.
Για το διάστημα αυτό δεν αποκλείεται η διάταξη ασφαλιστικών μέτρων προς την ΑΕ (πχ απαγόρευση συναλλακτικής δραστηριότητας).
Με την παρέλευση της προθεσμίας χωρίς τη διενέργεια των απαραίτητων ενεργειών για ίαση κηρύσσεται η ακυρότητα της ΑΕ.
Ενδεχόμενες αποκλίσεις από όσα το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο επιβάλλει όσον αφορά την ίδρυση της ΑΕ δεν μπορεί να είναι χωρίς κυρώσεις. Σε κάποιες, μάλιστα, περιπτώσεις οι εν λόγω αποκλίσεις είναι δυνατό να οδηγήσουν σε κήρυξη, δικαστικά, της ακυρότητάς της. Παρά το γεγονός ότι ο νομοθέτης επέλεξε να παράσχει δυνατότητα ίασης των ακυροτήτων και την υστάτη, έστω, ώρα, ο κίνδυνος είναι παρών και συχνά, αναπότρεπτος. Ουδεμία, λοιπόν, αμφιβολία χωρεί όσον αφορά την επίδειξη της μέγιστης δυνατής προσοχής και επιμέλειας όσον αφορά τις αξιώσεις του νόμου για την σύσταση της ΑΕ.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).