Ενώσεις Μετόχων
(άρ. 144 ν. 4548/2018)
Οι μέτοχοι της ΑΕ είναι εκείνοι από τους οποίους απορρέει κάθε εξουσία που ασκείται στο όνομα τους ή/και στο όνομα της ίδιας της ΑΕ. Λογικό, επομένως, σειρά διατάξεων του νόμου εκείνους να αφορούν ή δικαιώματα εκείνων να επιχειρούν να προστατεύσουν. Τα δικαιώματά τους, όμως, προϋποθέτουν κάποια, ελάχιστα, ποσοστά συμμετοχής στο μετοχικό κεφάλαιο, που όλοι οι μέτοχοι δεν διαθέτουν. Κι αν τα διαθέτουν, δεν είναι βέβαιο ότι θα διαθέσουν τους αναγκαίους για την άσκησή τους οικονομικούς πόρους (ενίοτε) και χρόνο (:πάντοτε). Τη λύση έρχεται να δώσει ο «νεαρός» θεσμός των Ενώσεων Μετόχων, περί του οποίου το παρόν.
Δικαιολογητική Βάση Πρόβλεψης Της Ένωσης Μετόχων
Συχνά συναντούμε το φαινόμενο, ιδίως στις πολυμετοχικές (εισηγμένες ή μη) ΑΕ, να μην δραστηριοποιούνται αρκετά (κάποιες φορές καθόλου) οι μικρομέτοχοι. Κι όχι σπάνια, συνειδητά να απέχουν από τα εταιρικά δρώμενα. Η αδράνεια αυτή συχνά οφείλεται στην έλλειψη γνώσης και πόρων των μικρομετόχων να προσαρμοστούν στις απαιτητικές προϋποθέσεις του νόμου για την άσκηση των μετοχικών τους δικαιωμάτων. Στην αναντιστοιχία, επίσης, στη σχέση κόστους/οφέλους.
Η απουσία κάποιων μετόχων από τα εταιρικά δρώμενα (ή/και η σχετική άγνοιά τους) διευρύνει την εξουσία εκείνων που ενεργά συμμετέχουν˙ αντίστοιχα εκείνων που διοικούν την ΑΕ. Διευρύνεται, επομένως, το ενδεχόμενο αυθαιρεσιών˙ όχι, προφανώς, προς όφελος της ΑΕ.
Η εν λόγω προβληματική εκτείνεται και εκτός εθνικών συνόρων. Σε ενωσιακό επίπεδο υφίσταται σχετική Οδηγία (Οδ.2017/828/ΕΕ, η οποία τροποποίησε την Οδ.2007/36/ΕΚ), η οποία αναγνωρίζει δικαιώματα των μετόχων των εισηγμένων ΑΕ προσβλέποντας στην περισσότερο ενεργή συμμετοχής τους.
Η άσκηση των δικαιωμάτων των μετόχων δεν μπορεί να είναι υποχρεωτική από τον νόμο. Η υποβοήθησή της άσκησής τους, όμως, μπορεί να αποτελεί μέλημά του. Η Ένωση Μετόχων αποτελεί έναν θεσμό, στόχος του οποίου αποτελεί, ακριβώς, η στήριξη των μετόχων (κατά βάση: των μικρομετόχων) στην άσκηση των εν λόγω δικαιωμάτων τους. Στην ελληνική έννομη τάξη καθιερώθηκε πολύ πρόσφατα (:2018) αλλά δεν πρόκειται για θεσμό άγνωστο στην αλλοδαπή. Είχαν προηγηθεί η Γαλλία και η Γερμανία, η πρώτη εμφάνισή του, όμως, συντελέστηκε σε χώρες του αγγλοσαξωνικού δικαίου.
Υποβοηθάται, λοιπόν-μέσω του συγκεκριμένου θεσμού, η άσκηση των δικαιωμάτων των (μικρο)μετόχων, όταν στερούνται των αναγκαίων πόρων ή ποσοστών στο μετοχικό κεφάλαιο της ΑΕ. Να σημειωθεί, βέβαια, πως ακόμα και πριν την πρόβλεψη του εν λόγω θεσμού δεν ήταν απαγορευμένος ο συνασπισμός μετόχων για την από κοινού άσκηση των δικαιωμάτων τους: Οι ενδιαφερόμενοι θα μπορούσαν να συνασπιστούν (και πράγματι συνασπίζονταν) σε ήδη προβλεπόμενες μορφές ενώσεων (όπως αυτές των επαγγελματικών σωματείων) είτε με εξωεταιρικές συμφωνίες. Δεν αποδείχθηκαν, ωστόσο, επαρκείς.
Αντικείμενο Του Δικαιώματος
Ο νόμος (αρ. 144) προβλέπει (και ρυθμίζει) τη δυνατότητα των μετόχων να συστήσουν μια ένωση με αντικείμενο την άσκηση δικαιωμάτων μειοψηφίας της ΑΕ.
Εκείνοι που θα συμμετάσχουν στην σύσταση της ένωσης πρέπει να έχουν τη μετοχική ιδιότητα˙ όχι, κατ’ ανάγκην, της ίδιας ΑΕ. Σε μια Ένωση Μετόχων μπορούν να συμμετέχουν μέτοχοι περισσοτέρων ΑΕ. Η ιδιότητα του μέλους μιας ένωσης δεν στερεί το δικαίωμα στο φορέα της να συμμετάσχει και σε άλλη, αντίστοιχης φύσης, ένωση-μολονότι θα ετίθεντο θέματα σύγκρουσης συμφερόντων. Φυσικά και, στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να ληφθούν καταστατικές πρόνοιες για την πρόληψη δυνητικών προβλημάτων.
Οι ενώσεις μετόχων στοχεύουν, κατά βάση, στην άσκηση δικαιωμάτων μειοψηφίας, στην οποία δεν θα ήταν δυνατό να προβεί το κάθε μέλος της, χωριστά, ελλείψει (ενδεχομένως) της συγκέντρωσης του ελάχιστου εκπροσωπούμενου μετοχικού κεφαλαίου. Η ένωση θα είναι το ασκών το δικαίωμα πρόσωπο (ως μη δικαιούχος διάδικος) στο όνομα της μεν αλλά για λογαριασμό των μελών-μετόχων της.
Η ένωση ασκεί, κατά τα προαναφερθέντα, τα πάσης φύσεως δικαιώματα μειοψηφίας που προβλέπονται στον ν. 4548/2018. Ενδεικτικά: δικαίωμα σε έκτακτο έλεγχο (άρ. 141 και 143), δικαίωμα εναντίωσης στη λήψη απόφασης χωρίς συνεδρίαση (άρ.135 παρ.4), δικαίωμα σύγκλησης ΓΣ για την παροχή άδειας κατάρτισης συναλλαγής με συνδεδεμένο μέρος (άρ.100 παρ.3 κλπ). Μη καταγράφοντας αναλυτικά ο νομοθέτης τα δικαιώματα, τα οποία δικαιούται να ασκεί η ένωση, αφήνει περιθώριο για συμπερίληψη σε αυτά και όσων μπορεί να προβλεφθούν στο μέλλον.
Διευκρινίζεται, πάντως, ότι στα εν λόγω δικαιώματα δεν συμπεριλαμβάνονται τα ατομικά δικαιώματα, τα οποία κάθε μέτοχος ασκεί αποκλειστικά στη βάση της μετοχικής του ιδιότητας-χωρίς να απαιτείται η συγκέντρωση ενός ελάχιστου ποσοστού μετοχικού κεφαλαίου.
Μέλη της Ένωσης Μετόχων μπορεί να είναι φυσικά αλλά και, ελλείψει νομοθετικής απαγόρευσης, νομικά πρόσωπα.
Νομική Μορφή Ένωσης Μετόχων
Η Ένωση Μετόχων έχει τη μορφή σωματείου (αρ. 144). Η ίδρυση και λειτουργία της ένωσης εδράζεται στη συγκεκριμένη διάταξη, στις διατάξεις του ΑΚ που διέπουν τα σωματεία αλλά και σ’ εκείνες του καταστατικού της-ως σωματείου. Το κείμενο του καταστατικού θα έχει ως ελάχιστο περιεχόμενο τα ζητήματα της άσκησης των δικαιωμάτων, ιδίως της τυχόν προηγούμενης διαβούλευσης των μελών της ένωσης, της παροχής πληροφοριών, της ενδεχόμενης ανάγκης προηγούμενης ειδικότερης εντολής από μέρους των μελών της-μετόχων ή ανάκλησης της τελευταίας. Η Ένωση Μετόχων μπορεί, κατά τα λοιπά, να λειτουργήσει ευέλικτα-με τον τρόπο που θα επιλέξουν τα μέλη της, δίχως να απαιτείται η ρύθμιση περαιτέρω θεμάτων.
Μετά την τροποποίηση της διάταξης του άρ.144 με τον νόμο 5019/2023 δεν προβλέπεται πλέον η εγγραφή της Ένωσης Μετόχων στο Μητρώο Ενώσεων Καταναλωτών (άρ.10 ν.2251/1994). Σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση του τροποποιητικού αυτού νόμου, ο νομοθέτης έκρινε ότι πρέπει η εν λόγω πρόβλεψη να καταργηθεί, καθώς οι ενώσεις μετόχων ΑΕ δεν συσχετίζονται με τις ενώσεις καταναλωτών, με αποτέλεσμα να μην υφίσταται δικαιολογητική βάση για την καταγραφή τους στο μητρώο ενώσεων καταναλωτών.
Επίσης, με το ίδιο νομοθέτημα καταργήθηκε και η πρόβλεψη για έκδοση προεδρικού διατάγματος για τον τρόπο λειτουργίας της Ένωσης.
Σκοπός Της Ένωσης Μετόχων
Σκοπός της Ένωσης Μετόχων μπορεί να είναι πέραν της άσκησης των δικαιωμάτων τους και η πληροφόρηση γύρω από αυτά. Επίσης, η επίτευξη συντονισμού και συνεννόησης μεταξύ επενδυτών και μετόχων. Στο πλαίσιο αυτό είναι δυνατό να παρέχει η Ένωση Μετόχων, και μέσω διαδικτύου, πληροφορίες αναφορικά με τα δικαιώματα που έχουν οι μέτοχοι και οι επενδυτές στις ΑΕ για τις οποίες συστάθηκε. Επίσης, να παρέχει δυνατότητα επώνυμης συνεννόησης ανάμεσά τους για την άσκηση των δικαιωμάτων ενόψει ΓΣ.
Σε κάθε περίπτωση: Ο σκοπός της ένωσης προβλέπεται στο καταστατικό της. Περιορίζεται ή διευρύνεται κατά τη βούληση των μελών της.
Η Άσκηση Των Δικαιωμάτων
Όπως ήδη αναφέρθηκε, η Ένωση Μετόχων ασκεί τα δικαιώματα μειοψηφίας στο όνομά της αλλά για λογαριασμό των μελών της. Η άσκηση των δικαιωμάτων απαιτεί προηγούμενη ενημέρωση προς την ΑΕ, της οποίας οι μέτοχοι τυγχάνουν μέλη της, σχετικά με τη σύστασή της, το καταστατικό της, τα ονόματα των μετόχων-μελών της για λογαριασμό των οποίων ασκείται το δικαίωμα.
Ενώσεις Μετόχων Και Μετοχικός Ακτιβισμός
Οι Ενώσεις Μετόχων έχουν σχετισθεί με την έννοια του μετοχικού ακτιβισμού.
Η έννοια του μετοχικού ακτιβισμού συμπεριλαμβάνει τη δράση των μετόχων (εισηγμένων, κατά κύριο λόγο) ΑΕ, η οποία προσανατολίζεται στην ενεργό συμμετοχή των μικρομετόχων ασκώντας (κατά βάση) τα δικαιώματα που τους παρέχει ο νόμος. Στόχος τους να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην πορεία της ΑΕ και να ελέγξουν τον τρόπο διαχείρισης των εταιρικών ζητημάτων. Εντοπίζεται, λοιπόν, στενή σύνδεση του σκοπού των ενώσεων μετόχων με τον μετοχικό ακτιβισμό.
Ο θεσμός της Ένωσης Μετόχων είναι μεν νέος, παλαιόθεν, όμως, τον έχουμε συναντήσει στο ελληνικό επιχειρηματικό γίγνεσθαι (ιδίως στον χώρο των εισηγμένων ΑΕ): Τα αρνητικά παραδείγματα υπερτερούν, καθώς προετάσσετο η προάσπιση και ενίσχυση των συμφερόντων των εμπλεκομένων φυσικών προσώπων και όχι των αντίστοιχων των ΑΕ για τις οποία συνεστήθησαν. Ευελπιστούμε ότι ο εν λόγω θεσμός θα υπηρετεί, στο εξής, τις ΑΕ και μόνον.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).