Εκκαθάριση ΑΕ – Γενικά
(άρ. 167 ν. 4548/2018)
Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στη λύση της ΑΕ. Με τη λύση, όμως, δεν επέρχεται αυτοδικαίως και η εξαφάνιση της εταιρείας καθώς, ανάμεσα σε αυτήν και το οριστικό τέλος της, μεσολαβεί το στάδιο της εκκαθάρισης. Επί του θέματος αυτού, το παρόν.
Εισαγωγικά
Η απόφαση (των μετόχων ή του δικαστηρίου) για τη λύση καθώς και η παρέλευση της διάρκειας της ΑΕ δεν οδηγούν, άμεσα, στην εξαφάνιση της εταιρείας από τον νομικό και συναλλακτικό κόσμο. Η λειτουργούσα ΑΕ, ως οικονομική και νομική οντότητα με υποχρεώσεις και δικαιώματα, υπόκειται στη διαδικασία της εκκαθάρισης. Στόχος της τελευταίας η διευθέτηση των (νομικών και οικονομικών) εκκρεμοτήτων της.
Ως εκκαθάριση ορίζεται το σύνολο των πράξεων, νομικών και υλικών, που προορίζονται για την απόσβεση κάθε νομικής σχέσης της ΑΕ μέσω της διάσπασης του εταιρικού δεσμού των μετόχων και την εξαφάνιση του νομικού προσώπου.
Σκοπός Εκκαθάρισης
Σκοπό της εκκαθάρισης συνιστά η διευθέτηση των σχέσεων που εκκρεμούν κατά το παραγωγικό στάδιο της εταιρείας˙ η διανομή, επίσης, στους μετόχους της τυχόν εναπομένουσας περιουσίας. Οι εκκρεμείς σχέσεις που πρέπει να αποσβεστούν συνίστανται στις σχέσεις της εταιρείας με τρίτους, με τους μετόχους από την εταιρική σύμβαση (εσωτερικές σχέσεις) και σ΄ εκείνες που αναπτύσσονται κατά το στάδιο της ολοκλήρωσης της διαδικασίας εκκαθάρισης-ενόψει της διανομής του προϊόντος της. Σημειώνεται ότι η ίδια η διανομή δεν περιλαμβάνεται στην διαδικασία εκκαθάρισης.
Η διενέργεια της εκκαθάρισης δεν λαμβάνει χώρα με αποκλειστικό γνώμονα το εταιρικό συμφέρον ούτε και αυτό των μετόχων. Προτάσσονται τα δικαιώματα και το συμφέρον των εταιρικών δανειστών.
Υποχρεωτικότητα
Η εκκαθάριση αποτελεί λογικό «μονόδρομο» μετά τη λύση της εταιρείας. Η διαδικασία της εκκαθάρισης διενεργείται υποχρεωτικά και δεν είναι δυνατό να αποκλειστεί με απόφαση ΓΣ ή καταστατική ρύθμιση. Το σύνολο των διατάξεων που διέπουν τη εν λόγω διαδικασία αποτελούν αναγκαστικό δίκαιο.
Χρονικό Σημείο Εκκίνησης Εκκαθάρισης
Η μετάβαση στο στάδιο της εκκαθάρισης γίνεται αυτοδίκαια με τη λύση της ΑΕ, χωρίς τη μεσολάβηση διατυπώσεων ή την πλήρωση προϋποθέσεων. Το χρονικό σημείο έναρξης του σταδίου αυτού τοποθετείται (ανάλογα με το λόγο λύσης της ΑΕ) ως εξής: (α) στην περίπτωση λύσης λόγω παρέλευσης του προβλεπόμενου χρόνου στο καταστατικό, η εκκαθάριση αρχίζει από την επομένη ημέρα, (β) στην περίπτωση λύσης ύστερα από απόφαση της ΓΣ, εκκινεί με τη δημοσίευσή της (της εν λόγω απόφασης) στο Γ.Ε.ΜΗ. και (γ) στην περίπτωση λύσης με δικαστική απόφαση ύστερα από αίτηση του έχοντος έννομο συμφέρον ή των μετόχων, κατά την κρατούσα (και ορθότερη) άποψη με την τελεσιδικία της (της δικαστικής απόφασης που κηρύσσει τη λύση της).
Εξαίρεση Από το Στάδιο της Εκκαθάρισης
Εξαιρέσεις του κανόνα της υποχρεωτικής εκκαθάρισης συνιστούν δύο, αποκλειστικά, περιπτώσεις: (α) η περίπτωση της πτώχευσης και (β) η περίπτωση που αποφασιστεί η διακοπή της ή η παράλειψη του σταδίου αυτού από το αρμόδιο δικαστήριο (άρ.167 §6).
Ειδικότερα, ο νομοθέτης λαμβάνοντας υπόψη ότι η εκκαθάριση είναι μια δαπανηρή διαδικασία, χορήγησε δυνατότητα παράλειψης της εκκαθάρισης, όταν η ΑΕ δε έχει τη δυνατότητα να ανταποκριθεί στις σχετικές οικονομικές υποχρεώσεις εξαιτίας ανεπάρκειας του ενεργητικού. Η αλυσιτελής διατήρηση μιας εταιρείας υπό καθεστώς εκκαθάρισης, χωρίς την προσδοκία επίτευξης του σκοπού της, κρίνεται, εύλογα, άσκοπη από τον νομοθέτη. Σημειώνεται ότι η ανεπάρκεια του ενεργητικού αναφέρεται στα έξοδα της εκκαθάρισης και όχι την ικανοποίηση των εταιρικών δανειστών.
Σημειώνεται, μάλιστα, ότι δυνατή είναι όχι μόνον η παράλειψη της εν λόγω διαδικασίας αλλά και η διακοπή της-στην περίπτωση που έχει εκκινήσει. Για την εν λόγω παράλειψη ή διακοπή απαιτείται η έκδοση δικαστικής απόφασης, με πρωτοβουλία των εκκαθαριστών ή μετόχων που εκπροσωπούν ποσοστό τουλάχιστον ίσο με το 10% του μετοχικού κεφαλαίου (συνολικού και όχι καταβεβλημένου-ελλείψει ρητής αναφοράς της σχετικής διάταξη). Αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση μιας τέτοιας αίτησης είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο της έδρας της ΑΕ, το οποίο δικάζει κατά την εκούσια δικαιοδοσία (άρ. 739επ. ΚΠολΔ).
Η ανεπάρκεια της περιουσίας διαπιστώνεται από το δικαστήριο με απλή πιθανολόγηση, καθώς δεν είναι πάντα εφικτός ο ακριβής προσδιορισμός των δαπανών της διαδικασίας εκκαθάρισης ούτε και της ίδιας της εταιρικής περιουσίας. Τεκμήριο έλλειψης ενεργητικού αποτελεί η απόρριψη της αίτησης πτώχευσης με την ίδια αιτία (άρ.77 §4 του Κώδικα Αφερεγγυότητας). Πρόκειται για αμάχητο τεκμήριο, το οποίο ωστόσο δεν επαρκεί για την απευθείας διαγραφή της εταιρείας από το ΓΕΜΗ. Απαιτείται προηγουμένως η σχετική κρίση του δικαστηρίου.
Σε κάθε περίπτωση, για την εξέταση της αίτησης το δικαστήριο εκτιμά το ύψος της εταιρικής περιουσίας. Η απόφαση που κάνει δεκτή την αίτηση και διατάζει την παράλειψη του σταδίου εκκαθάρισης περιλαμβάνει και πρόβλεψη για τη διάθεση της εταιρικής περιουσίας˙ προκρίνεται, πάντως, η ικανοποίηση εργατικών απαιτήσεων, ασφαλιστικών ταμείων, φόρων και δικηγορικών αμοιβών.
Συνέπειες Εκκαθάρισης
(α) Ως προς την ΑΕ
Η ΑΕ όσο βρίσκεται υπό εκκαθάριση εξακολουθεί να υφίσταται ως νομικό πρόσωπο. Η εκκαθάριση, ωστόσο, οδηγεί στην παύση της παραγωγικής λειτουργίας της ΑΕ και στη μεταβολή του σκοπού της. Δεν (μπορεί να) επιδιώκει, πλέον, τους καταστατικούς της σκοπούς˙ αποκλειστικό της αντικείμενο είναι η ολοκλήρωση της εκκαθάρισης.
Σημειώνεται ότι στην επωνυμία της εταιρείας προστίθεται η φράση «υπό εκκαθάριση», καθώς είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι συναλλασσόμενοι τη νομική της κατάσταση.
Η διαδικασία της εκκαθάρισης δεν στερεί από την ΑΕ τη δικαιοπρακτική της ικανότητα ούτε όμως και την εμπορική της ιδιότητα. Επίσης, εξακολουθεί να διαθέτει ικανότητα διαδίκου: οι εκκρεμείς δίκες εξελίσσονται ομαλά.
Σε ισχύ παραμένουν και τυχόν διαρκείς συμβάσεις που είχε συνάψει η εταιρεία-εκτός αν δυσχεραίνουν υπέρμετρα την επίτευξη του σκοπού της εκκαθάρισης, οπότε θα εγκαθιδρύεται σπουδαίος λόγος λύσης τους.
(β) Ως προς τα Όργανα της ΑΕ
Με την έναρξη της εκκαθάρισης παύει κάθε εξουσία του ΔΣ, εκτός αν κρίνεται απαραίτητη η συνέχιση άσκησης των καθηκόντων τους μέχρι την πραγματική ανάληψη των αρμοδιοτήτων τους από τους εκκαθαριστές. Αντίθετα, οι ελεγκτές, ως εταιρικά όργανα, εξακολουθούν να έχουν όλες τις εξουσίες που διέθεταν έως τότε.
Η ΓΣ δεν στερείται από οποιαδήποτε αρμοδιότητα και εξουσία της. Παραμένει το ανώτατο όργανο της εταιρείας. Ωστόσο, με ποινή ακυρότητας, όλες οι αποφάσεις που λαμβάνονται από τη ΓΣ κατά αυτό το στάδιο πρέπει να στοχεύουν στην επίτευξη του σκοπού της εκκαθάρισης.
(γ) Ως προς τους Μετόχους
Ανεπηρέαστη μένει η θέση των μετόχων στην εταιρεία, οι οποίοι διατηρούν το σύνολο των δικαιωμάτων τους. Αντίστοιχα διατηρούνται και οι υποχρεώσεις τους. Μια εξ αυτών είναι και η (ενδεχομένως εκκρεμούσα) υποχρέωση καταβολής του κεφαλαίου που αντιστοιχεί στις αναληφθείσες εκ μέρους τους μετοχές. Βέβαια, αυτή λαμβάνει χώρα στο μέτρο που απαιτείται για την εκπλήρωση του σκοπού της εκκαθάρισης.
Η λύση της ΑΕ δεν έχει σαν συνέπεια την εξαφάνισή της από το νομικό κόσμο. Μεσολαβεί, κατ’ ανάγκη το στάδιο της εκκαθάρισης στο πλαίσιο του οποίου εισπράττονται τυχόν υφιστάμενες απαιτήσεις, εξοφλούνται εκκρεμείς υποχρεώσεις και το (τυχόν) εναπομένον διανέμεται στους μετόχους. Το όλο έργο διεκπεραιώνουν οι εκκαθαριστές. Περί αυτών, όμως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).