Διαδικασία Εκκαθάρισης
(άρ. 168 ν. 4548/2018)
Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας απασχόλησε η εκκαθάριση της ΑΕ-γενικά και οι εκκαθαριστές της. Εδώ θα προσεγγίσουμε την διαδικασία της εκκαθάρισης και τις επιμέρους πράξεις που την συγκροτούν.
Καθήκοντα Εκκαθαριστών
Οι εκκαθαριστές, μετά την ανάληψη των καθηκόντων τους, ασκούν τη διαχείριση και εκπροσώπηση της ΑΕ. Όμως, αποκλειστικό γνώμονα θα πρέπει να έχει κάθε σχετική πράξη: την επίτευξη του σκοπού της εκκαθάρισης. Οι πράξεις που στη συνέχεια αναφέρονται, όπως καταγράφονται στο γράμμα του νόμου (άρ.168 §3), δεν είναι αποκλειστικές. Οι εκκαθαριστές έχουν τη δυνατότητα (αλλά και την υποχρέωση) να προβούν και σε κάθε άλλη αναγκαία ενέργεια για την ολοκλήρωση της εκκαθάρισης.
Πράξεις εκκαθάρισης
Απογραφή & Ισολογισμός
Πριν τη διενέργεια των επιμέρους πράξεων εκκαθάρισης της ΑΕ οι εκκαθαριστές οφείλουν να «κλείσουν» τα φορολογικά και εμπορικά βιβλία της και να ανοίξουν νέα- για το στάδιο της εκκαθάρισης. Απαιτείται, προς τούτο, υποβολή δήλωσης μεταβολής στη ΔΟΥ για λύση της ΑΕ και θέση της υπό εκκαθάριση.
Κατά το στάδιο της εκκαθάρισης εκκινεί νέα διαχειριστική περίοδος˙ λήγει με το πέρας της σχετικής διαδικασίας. Εναλλακτικά, με απόφαση της ΓΣ για αναβίωση της εταιρείας.
Αναγκαία ενέργεια των εκκαθαριστών συνιστά η απογραφή των περιουσιακών στοιχείων της ΑΕ. Επίσης, η σύνταξη ισολογισμού έναρξης εκκαθάρισης˙ περιεχόμενο του αποτελεί η αποτύπωση της οικονομικής κατάστασης της εταιρείας κατά τη δεδομένη χρονική στιγμή. Η σύνταξή του λαμβάνει χώρα με βάση τις συναφείς κανονιστικές ρυθμίσεις και υπόκειται σε δημοσιότητα (άρ. 12). Η απογραφή πρέπει να ολοκληρωθεί εντός τριών μηνών από την ημέρα ανάληψης των καθηκόντων από τους εκκαθαριστές. Αν δεν τηρηθεί η προθεσμία, μολονότι δεν προκαλείται ακυρότητα, γεννάται ευθύνη των εκκαθαριστών.
Επιμέρους Πράξεις Εκκαθάρισης
(α) Ρευστοποίηση Εταιρικής Περιουσίας
Η διενέργεια της εκκαθάρισης της ΑΕ και οι επιμέρους πράξεις της λαμβάνουν χώρα με σκοπό την ικανοποίηση των εταιρικών δανειστών και τη διανομή του εναπομένοντος προϊόντος της εκκαθάρισης στους μετόχους. Για την επίτευξη του συγκεκριμένου σκοπού, οι εκκαθαριστές προβαίνουν σε ρευστοποίηση της περιουσίας της. Δεν απαιτείται απόφαση της ΓΣ. Ο τρόπος που θα λάβει χώρα η ρευστοποίηση (για το σύνολο της εταιρικής περιουσίας ή μεμονωμένα στοιχεία του), επιλέγεται από τους εκκαθαριστές. Κριτήριο επιλογής αποτελεί η επωφελέστερη οικονομικά λύση.
Η ρευστοποίηση αναστέλλεται για τρεις μήνες από τη λύση. Αν λάβει χώρα κάποια πράξη ρευστοποίησης κατά τον εν λόγω χρόνο, αυτή δεν είναι άκυρη. Ωστόσο, οι εκκαθαριστές φέρουν ευθύνη. Εντός του συγκεκριμένου τριμήνου, οι μέτοχοι δικαιούνται να ζητήσουν από το αρμόδιο δικαστήριο (Μον. Πρωτοδικείο) τον καθορισμό κατώτατης τιμής πώλησης των προς εκποίηση περιουσιακών στοιχείων. Η αίτηση εκδικάζεται κατά την εκούσια δικαιοδοσία. Μολονότι στην εν λόγω δίκη η εταιρεία δεν είναι διάδικος, υποστηρίζεται η αναγκαιότητα κλήτευσής της. Το δικαστήριο οφείλει να δεχτεί την αίτηση εφόσον πληρούνται οι τυπικές προϋποθέσεις. Αφού λάβει χώρα σχετική πραγματογνωμοσύνη, υποχρεούται να προβεί στον καθορισμό της κατώτατης τιμής με την έκδοση απόφασης που δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα. Κάθε πράξη εκποίησης σε κατώτερη από την καθορισμένη τιμή είναι άκυρη (κατ’ άρ. 176 ΑΚ). Στην περίπτωση που η επίτευξη της ρευστοποίησης σε αυτήν την τιμή δεν είναι δυνατή, η δικαστική απόφαση είναι δυνατό να αναθεωρηθεί (κατ’ άρ. 758 ΚΠολΔ).
Αν και οι εκκαθαριστές διαθέτουν ελευθερία κατά την επιλογή του τρόπου ρευστοποίησης, κάθε επιμέρους πράξη πρέπει να είναι αναγκαία. Σε διαφορετική περίπτωση γεννάται αποζημιωτική ευθύνη σε βάρος τους. Ανεπηρέαστο, ωστόσο, παραμένει το κύρος της εν λόγω πράξης.
(β) Εξόφληση Εταιρικών Χρεών
Υπέρτερος σκοπός της εκκαθάρισης είναι η εξόφληση των εταιρικών υποχρεώσεων. Ο χαρακτήρας της ΑΕ ως κεφαλαιουχικός και η απουσία ευθύνης των μετόχων για τα εταιρικά χρέη καθιστά (όχι μόνον λογική αλλά και) αναγκαία την εξασφάλιση ικανοποίησης των εταιρικών δανειστών. Απαραίτητη, λοιπόν, πράξη εκκαθάρισης είναι η εξόφληση των οφειλών της εταιρείας. Δεν υφίστανται συγκεκριμένοι κανόνες που πρέπει να ακολουθήσουν οι εκκαθαριστές. Η ικανοποίηση των δανειστών γίνεται κατά τη σειρά που εκείνοι (οι εκκαθαριστές) θα επιλέξουν. Αν η εταιρική περιουσία δεν επαρκεί για την ικανοποίηση όλων των δανειστών, μπορούν να προβούν σε σύμμετρη ικανοποίησή τους.
Για την εξόφληση των εταιρικών υποχρεώσεων δεν είναι δυνατή η αυτούσια διανομή περιουσιακών στοιχείων της ΑΕ. Παρέκκλιση από τον συγκεκριμένο κανόνα δεν είναι ανεκτή ούτε με ομόφωνη απόφαση των μετόχων. Κάθε άλλος τρόπος εξόφλησης είναι αποδεκτός.
(γ) Είσπραξη Απαιτήσεων
Για να καταστεί δυνατή η εξόφληση των εταιρικών χρεών, απαιτείται αντίστοιχο ενεργητικό. Αναζητείται στα ταμειακά διαθέσιμα (εφόσον υφίστανται), στη ρευστοποίηση των περιουσιακών στοιχείων της ΑΕ αλλά και στην είσπραξη των εταιρικών απαιτήσεων-ανεξάρτητα από τον χρόνο γέννησης των τελευταίων). Στις απαιτήσεις συμπεριλαμβάνονται και οι οφειλόμενες εισφορές μετόχου. Η επιδίωξη της είσπραξής τους λαμβάνει χώρα δικαστικά ή εξώδικα.
Ενδιάμεσες Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις
Στην περίπτωση που η εκκαθάριση διαρκέσει περισσότερο από έναν χρόνο, απαιτείται σύνταξη ενδιάμεσων χρηματοοικονομικών καταστάσεων. Σκοπός της σύνταξής τους είναι η ενημέρωση όχι μόνον των μετόχων αλλά και των τρίτων για την πρόοδο της σχετικής διαδικασίας. Δεν νοείται διαπίστωση κέρδους ή ζημίας. Οι καταστάσεις αυτές συνοδεύονται από δήλωση του εκκαθαριστή για τα αίτια της μη περάτωσης της εκκαθάρισης.
Σημειώνεται ότι οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις δεν εγκρίνονται από τη ΓΣ˙ υποβάλλονται, απλά, σε αυτή και δημοσιεύονται στο ΓΕΜΗ.
Τελικές Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις
Μετά την ολοκλήρωση των πράξεων εκκαθάρισης, οι εκκαθαριστές οφείλουν να συντάξουν τελικές χρηματοοικονομικές καταστάσεις. Από το περιεχόμενό τους θα προκύψει το τυχόν υπόλοιπο της εκκαθάρισης, το οποίο θα διανεμηθεί στους μετόχους.
Οι συγκεκριμένες καταστάσεις υπόκεινται σε έλεγχο από τον τακτικό ελεγκτή, εφόσον τέτοιος προβλέπεται (άρθρο 2 ν.4336/2015). Υπογράφονται, πάντως, από τους εκκαθαριστές, τον υπεύθυνο λογιστή και δημοσιεύονται στο ΓΕΜΗ.
Σε αντίθεση με τις ενδιάμεσες, οι τελικές χρηματοοικονομικές καταστάσεις υπόκεινται σε έγκριση της ΓΣ. Με την έγκριση/απόφαση αυτή εγκρίνεται (ή μη) συνολικά το έργο των εκκαθαριστών και απαλλάσσονται (ή μη) από τη σχετικά διαχειριστική ευθύνη. Αν η ΓΣ αρνείται την έγκριση, οι εκκαθαριστές είναι δυνατό να ζητήσουν την καταδίκη της ΑΕ (δικαστικά) σε δήλωση βούλησης.
Διανομή Στους Μετόχους
Τη σύνταξη, έγκριση και δημοσίευση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων πέρατος της εκκαθάρισης, ακολουθούν η καταβολή των δαπανών δημοσίευσης, των αμοιβών τρίτων προσώπων αλλά και η διανομή του προϊόντος της εκκαθάρισης. Με την έγκριση τους πιστοποιείται το προϊόν της εκκαθάρισης και καθίσταται ληξιπρόθεσμη η αξίωση καταβολής του. Προϋπόθεση, αυτονοήτως, της διανομής είναι η ύπαρξη εναπομείνασας περιουσίας μετά την εξόφληση των εταιρικών δανειστών. Οι τελευταίοι προηγούνται σε κάθε περίπτωση. Στο προϊόν της διανομής συμπεριλαμβάνεται και το ποσό της εισφοράς του μετόχου.
Είναι δυνατή η αυτούσια διανομή περιουσιακών στοιχείων της εταιρείας χωρίς ρευστοποίησή τους. Απαραίτητη, όμως, είναι η συμφωνία των μετόχων.
Ο αποκλεισμός του δικαιώματος συμμετοχής στη διανομή είναι δυνατός με συμφωνία των μετόχων. Κατ’ άλλη άποψη είναι δυνατό να προβλεφθεί και καταστατικά. Δικαιούχοι διανομής είναι όσοι μέτοχοι έχουν εκπληρώσει την υποχρέωση καταβολής των εισφορών τους και αποδεικνύουν τη μετοχική τους ιδιότητα-κατά το ποσοστό συμμετοχής τους στο μετοχικό κεφάλαιο. Υπόχρεη καταβολής είναι η εταιρεία.
Κατά τη διανομή προηγούνται οι κάτοχοι προνομιούχων μετοχών με το αντίστοιχο προνόμιο. Εφόσον δεν υπάρξει διαφορετική συμφωνία με τον επικαρπωτή ή τον ενεχυρούχο δανειστή, αξίωση στο προϊόν της εκκαθάρισης έχουν ο ψιλός κύριος και ο ενεχυραστής. Η εταιρεία δεν δικαιούται εκκαθαριστικό περίσσευμα για τις ίδιες μετοχές. Επί αποσβεσμένων μετοχών χωρίς δικαίωμα επιστροφής εισφοράς, προηγούνται οι λοιποί μέτοχοι και μόνον εφόσον υπάρχει τυχόν υπόλοιπο διανέμεται στους κυρίους των εν λόγω μετοχών.
Υποστηρίζεται (αν και συζητήσιμο) ότι οι εταιρικοί δανειστές που δεν ικανοποιήθηκαν είναι δυνατό να στραφούν κατά των μετόχων στη βάση του αδικαιολόγητου πλουτισμού (άρ. 904 επ. ΑΚ).
Η αξίωση για την καταβολή του προϊόντος της εκκαθάρισης υπόκειται σε πενταετή παραγραφή (άρ. 250 περ. 15 ΑΚ). Αφετηρία της πενταετίας αποτελεί το τέλος του έτους εντός του οποίου εγκρίθηκαν οι ετήσιες χρηματοοικονομικές καταστάσεις.
Διενέργεια Εκκαθάρισης κατ’ άρθρο 1913επ. ΑΚ
Στις διατάξεις των άρ. 1913 επ. ΑΚ προβλέπεται η διαδικασία εκκαθάρισης της κληρονομίας. Πρόκειται για ένα είδος συλλογικής διαδικασίας και εξυπηρετεί τη σύμμετρη ικανοποίηση των εταιρικών δανειστών. Οι σχετικές διατάξεις είναι δυνατό να εφαρμοστούν και στην προκειμένη περίπτωση-ύστερα από αίτηση των εκκαθαριστών.
Η συγκεκριμένη διαδικασία εξυπηρετεί, κατά βάση, τις περιπτώσεις ανεπάρκειας της εταιρικής περιουσίας για την πλήρη ικανοποίηση των εταιρικών δανειστών. Η επιλογή της παρέχει συγκεκριμένα πλεονεκτήματα. Τα σημαντικότερα εξ αυτών είναι η απαλλαγή των εκκαθαριστών από το βάρος επιλογής της σειράς ικανοποίησης των δανειστών αλλά και από την ευθύνη τους από τυχόν λανθασμένες σχετικές αποφάσεις. Η εν λόγω διαδικασία χαρακτηρίζεται από ταχύτητα, καθώς λαμβάνει χώρα άμεση εκποίηση των περιουσιακών στοιχείων. Η μεταβίβαση των τελευταίων μάλιστα λαμβάνει χώρα ελεύθερων βαρών και με το μεγαλύτερο δυνατό τίμημα.
Η αίτηση των εκκαθαριστών υποβάλλεται στο Μονομελές Πρωτοδικείο της έδρας της εταιρεία. Αίτημα αυτής αποτελεί η διενέργεια της εκκαθάρισης σύμφωνα με τα άρθρα 1913 επ. ΑΚ και η άδεια του δικαστηρίου για εκποίηση με πλειστηριασμό των περιουσιακών στοιχείων κατά το άρθρο 1021 ΚΠολΔ (άρθ. 1908 και 1918 § 4 ΑΚ). Εκδικάζεται κατά την εκουσία διαδικασία. Το δικαστήριο υποχρεούται, εφόσον πληρούνται οι τυπικές προϋποθέσεις, να κάνει δεκτή τη σχετική αίτηση.
Κατά τη μάλλον ορθότερη άποψη δεν απαιτείται δημοσίευση της απόφασης στο Γ.Ε.ΜΗ, διότι οι δανειστές έχουν ενημερωθεί μέσω της διαδικασίας της προσκλήσεως και αναγγελίας των απαιτήσεων των άρθρων 1916 επ. ΑΚ. Σύμφωνα με αυτήν λαμβάνει χώρα δημοσίευση της περίληψης της απόφασης στον τύπο και πρόσκληση των δανειστών της κληρονομίας για αναγγελία των απαιτήσεών τους. Η αναγγελία πρέπει να λάβει χώρα εντός τεσσάρων μηνών από τη δημοσίευση αυτή (1917 ΑΚ). Εντός τριών μηνών από την παρέλευση της προθεσμίας για αναγγελία, οι εκκαθαριστές υποχρεούνται να ολοκληρώσουν την απογραφή της εταιρικής περιουσίας.
Σε περίπτωση ανεπάρκειας της εταιρικής περιουσίας, οι δανειστές, ικανοποιούνται σύμμετρα. Τυχόν προνόμια, υποθήκες και ενέχυρα δεν θίγονται (άρθ. 1920 §1 ΑΚ). Για τους μη προνομιούχους η διανομή θα γίνει κατά τον οριζόμενο από τη δικαστική απόφαση τρόπο. Όσον αφορά τους δανειστές που δεν αναγγέλθηκαν εμπρόθεσμα, ικανοποιούνται μόνο αν απομείνει εταιρική περιουσία, μετά την ικανοποίηση των εμπροθέσμως αναγγελθέντων (άρ. 1921 ΑΚ).
Τέλος, γίνεται δεκτό ότι εφόσον κατά τη διενέργεια του εκουσίου πλειστηριασμού το δικαστήριο κρίνει ότι συντρέχει υπέρτερη ανάγκη εξοικονόμησης χρόνου και κόστους, είναι δυνατή η άμεση εκποίηση περιουσιακών στοιχείων της εταιρείας χωρίς την τήρηση της διαδικασίας του πλειστηριασμού.
Καθώς είναι ιδιαίτερα σημαντικοί οι σκοποί που η διαδικασία της εκκαθάρισης υπηρετεί, δεν θα μπορούσε παρά να διέπεται και από συγκεκριμένους κανόνες. Ακόμα και τα περιθώρια τα οποία παρέχονται στους εκκαθαριστές κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, δεν είναι δυνατό να εξέρχονται από το οριοθετημένο πλαίσιο. Η διαδικασία της εκκαθάρισης δεν μπορεί επ’ αόριστον να συνεχίζεται. Κι αν, σε κάθε περίπτωση, υπερβεί την τριετία, συγκεκριμένα μέτρα θα πρέπει να ληφθούν. Περί αυτών, όμως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).