Αίτηση Έκτακτου Ελέγχου Μεγάλης Μειοψηφίας
(άρ. 142 παρ.3 ν. 4548/2018)
Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με την αίτηση έκτακτου ελέγχου της ΑΕ από τη «μικρή» μειοψηφία. Στο πλαίσιο της ίδιας θεματικής θα επιχειρήσουμε την προσέγγιση της δυνατότητας υποβολής αίτησης έκτακτου ελέγχου της ΑΕ από τη «μεγάλη» μειοψηφία.
Αιτήσεις Ελέγχου Μικρής & Μεγάλης Μειοψηφίας˙ Διαφορές
Οι βασικές διαφορές στα δικαιώματα ελέγχου της Μικρής και Μεγάλης Μειοψηφίας, εδράζονται στο ποσοστό του μετοχικού κεφαλαίου, που προϋποθέτει την άσκηση καθενός από αυτά και, φυσικά, στο εύρος των δικαιωμάτων που παρέχονται. Όσον αφορά, ειδικότερα, το εύρος του δικαιώματος της μεγάλης πλειοψηφίας, δικαιολογείται από το αυξημένο μετοχικό ποσοστό που προϋποθέτει. Αντικείμενο του εν λόγω ελέγχου, όπως και στη συνέχεια θα αναλυθεί, δεν αποτελεί συγκεκριμένη πράξη αλλά το σύνολο της διαχείρισης της εταιρείας. Δεν προβλέπεται, μάλιστα, χρονικός περιορισμός, όπως ισχύει με το δικαίωμα της μικρής μειοψηφίας για υποβολή αίτησης έκτακτου ελέγχου.
Επισημαίνεται, πάντως, πως και τα δύο, επιμέρους, δικαιώματα ελέγχου, μπορούν να ασκηθούν και σωρευτικά: η άσκηση του ενός δεν αποκλείει την άσκηση του άλλου.
Προϋποθέσεις
Δικαιούχοι
Οι μέτοχοι που δικαιούνται να υποβάλλουν την αίτηση ελέγχου θα πρέπει να συγκεντρώνουν ποσοστό ίσο με το 1/5 του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου. Ωστόσο, Το καταστατικό, ωστόσο, είναι δυνατό να αξιώνει, νομίμως, μικρότερο ποσοστό. Επισημαίνεται ότι απαραίτητο στοιχείο για να είναι ορισμένη η αίτηση για τον έκτακτο διαχειριστικό έλεγχο της ΑΕ, αποτελεί η αναφορά σε αυτήν (και, φυσικά, η απόδειξη) του ποσοστού συμμετοχής του αιτούντος μετόχου στο κεφάλαιό της˙ επίσης, η απόδειξη της καταβολής του (ΕιρΣπάρτη 56/2017 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Σε αντίθεση με το δικαίωμα της μικρής μειοψηφίας, η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς δε δικαιούται να υποβάλει αίτημα για Έκτακτο Έλεγχο εξαιτίας ύπαρξης ενδείξεων μη χρηστής και συνετής διαχείρισης.
Υποβολή Αίτησης και Αρμόδιο Δικαστήριο
Εκείνοι που διαθέτουν τις προϋποθέσεις του νόμου, δικαιούνται να υποβάλουν αίτηση με περιεχόμενο το αίτημα για διενέργεια έκτακτου ελέγχου. Αρμόδιο να δικάσει τη σχετική αίτηση είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο της έδρας της ΑΕ με τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας. Η προβληματική για τη φύση της ένδικης διαφοράς αναπτύχθηκε, ήδη, στο άρθρο μας για την αίτηση έκτακτου ελέγχου της μικρής μειοψηφίας.
Αντικείμενο Αίτησης
Η υποβολή αίτησης ελέγχου απαιτεί ενδείξεις μη χρηστής ή/και συνετής διαχείρισης από μέρους της διοικούσας πλειοψηφίας.
Να σημειωθεί, εισαγωγικά, πως οι συγκεκριμένες έννοιες, καθόσον από τη φύση τους αόριστες, είναι δυνατό να λειτουργήσουν βλαπτικά για την ΑΕ και να συνδράμουν σε εκβιαστικές κινήσεις της αιτούσας μειοψηφίας σε βάρος της διοικούσας πλειοψηφίας. Στο αρμόδιο Δικαστήριο εναπόκειται να κάνει τη δέουσα, κατά περίπτωση, υπαγωγή και αξιολόγηση.
Ως προς τη μη χρηστή διοίκηση, αυτή κρίνεται με βάση την έννοια των χρηστών ηθών αλλά και τις κρατούσες αντιλήψεις για τον μέσο χρηστό άνθρωπο. Όσον αφορά τη συνετή διαχείριση, σημείο αναφοράς αποτελεί η ευθύνη των μελών του ΔΣ και η πιθανότητα κινδύνου που εμπεριείχαν πράξεις ή παραλείψεις τους σύμφωνα με την κρίση του συνετού επιχειρηματία. Παραδείγματα τέτοιων πράξεων αποτελούν η παράλειψη σύγκλησης ΓΣ, οι λογιστικές παραλείψεις, η παράλειψη διανομής κερδών παρά την ύπαρξη κερδοφορίας, οι παραβιάσεις επί του ισολογισμού, η ίδρυση ανταγωνιστικής εταιρείας, η διενέργεια σοβαρών συναλλαγών για την εταιρία (χωρίς ενημέρωση ή απόφαση του ΔΣ), η παροχή υψηλών πιστώσεων σε αφερέγγυους πελάτες, η μη έκδοση μετοχικών τίτλων, η άρνηση του ΔΣ στο αίτημα πληροφόρησης των μετόχων της μειοψηφίας για την οικονομική πορεία της εταιρείας (ΕφΛαρ 263/2014 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ), η πραγματοποίηση αλόγιστων δαπανών προς εξυπηρέτηση προσωπικών αναγκών και επιδιώξεων, η υπερβολική αύξηση υποχρεώσεων εταιρείας έναντι των προμηθευτών της, η ανταγωνιστική δράση μέλους του ΔΣ, η μη άσκηση της διοίκησης προς όφελος της εταιρείας, η μη σύνταξη ισολογισμών, η απασχόληση υπαλλήλων της ΑΕ σε άλλη εταιρία ελεγχόμενη από μέτοχο. Δεν αρκεί, πάντως, η ύπαρξη ζημιών, αν και αποτελούν ένδειξη μη συνετούς διαχείρισης.
Οι ενδείξεις βασίζονται συνολικά στην πορεία της εταιρείας αλλά και σε συγκεκριμένα στοιχεία. Ωστόσο, δεν αρκούν αόριστες αναφορές. Απαιτείται η επίκληση και απόδειξη συγκεκριμένων πραγματικών περιστατικών, τα οποία φανερώνουν τη μη συνετή διοίκηση της εταιρείας. Λόγω της έκτασης του αντικειμένου του ελέγχου της μεγάλης μειοψηφίας, ο νομοθέτης δεν αρκείται στην πιθανολόγηση μη συνετής και χρηστής διαχείρισης αλλά απαιτεί την απόδειξή της. Να σημειωθεί, όμως, πως δε φτάνει στο βαθμό να αξιώνει πλήρη απόδειξη αλλά αρκεί, στην πραγματικότητα, ισχυρή πιθανολόγηση. Μοιάζει, τούτο, λογικό καθώς πλήρη απόδειξη μόνον μέσω του ελέγχου είναι δυνατό να λάβει χώρα.
Περιεχόμενο ελέγχου
Ο έλεγχος που, ενδεχομένως, διαταχθεί από το Δικαστήριο, σε ικανοποίηση της σχετικής, κατά τα άνω, αίτησης, δεν αφορά μεμονωμένες πράξεις αλλά το σύνολο της διαχείρισης της ΑΕ. Ο έλεγχος που διατάσσεται είναι νομιμότητας και σκοπιμότητας. Δεν εξαντλείται στη διαπίστωση των πράξεων αλλά εξετάζει και το βαθμό οφέλους και ζημίας που προκαλείται στην ΑΕ από αυτές. Διευκρινίζεται ότι η σκοπιμότητα δεν αφορά τις διαχειριστικές πράξεις.
Η καλή πορεία της ΑΕ αποτελεί, κατά κανόνα, τεκμήριο συνετούς και χρηστής διαχείρισης. Από την άλλη, τα κακά αποτελέσματα της εταιρείας δεν αρκούν, από μόνα τους, για τη πιθανολόγηση της μη χρηστής και συνετής διαχείρισης, ώστε από μόνα τους να παρέχουν τη δυνατότητα αίτησης ελέγχου (1439/2015 ΑΠ, ΤΝΠ Qualex).
Λόγος Αποκλεισμού Έκτακτου Ελέγχου
Το Δικαστήριο έχει τη δυνατότητα να κρίνει μη δικαιολογημένη την υποβολή αίτησης ελέγχου εκ μέρους των μετόχων. Συγκεκριμένα, αν οι μέτοχοι εκπροσωπούνται στο ΔΣ λόγω απευθείας διορισμού μέλους αυτού (άρ.79) ή λόγω εκλογής μελών ΔΣ βάσει καταλόγων (άρ.80), το δικαστήριο μπορεί να κρίνει ότι δεν είναι δικαιολογημένη η υποβολή αίτησης είτε εκ μέρους της μεγάλης είτε εκ μέρους της μικρής μειοψηφίας. Μάλιστα, σύμφωνα με πρόσφατο νομολογιακό παράδειγμα (1787/2023 ΜονΠρωτΑθηνών, ΤΝΠ Qualex), ο συγκεκριμένος λόγος άρνησης, που επαφίεται στην ευχέρεια του Δικαστηρίου, περιορίζεται, αποκλειστικά, στην περίπτωση της άσκησης της αίτησης εκ μέρους της μεγάλης μειοψηφίας.
Δικαιολογητική βάση της πρόβλεψης για τη συγκεκριμένη, προαναφερθείσα, ευχέρεια (και άρνηση ελέγχου) του αρμόδιου Δικαστηρίου, συνιστά το τεκμήριο της ενημέρωσης του αιτούντος μετόχου για τον τρόπο άσκησης της διοίκησης και την πορεία της εταιρείας μέσω του μέλους που τον «εκπροσωπεί» στο ΔΣ. Ωστόσο, δεν συνιστά τεκμήριο αμάχητο για πραγματική πληροφόρηση˙ δεν αποκλείεται, σε κάθε περίπτωση, η δυνατότητα αίτησης ελέγχου, αφού ο αιτών μέτοχος μπορεί να μη είχε (δια του ορισθέντος από τον ίδιο μέλους του ΔΣ) πρόσβαση στις κρίσιμες πληροφορίες.
Υποστηρίζεται (και ορθά) ότι στην περίπτωση που ναι μεν το μέλος του ΔΣ έχει διορισθεί από έναν εκ των αιτούντων αλλά οι αιτούντες αποτελούν μια, ενιαία, ομάδα μετόχων, μπορεί να αποκλειστεί η δυνατότητα υποβολής (ή, κατά περίπτωση, αποκλειστεί η ικανοποίηση) αίτησης ελέγχου εκ μέρους των προαναφερθέντων αιτούντων.
Να διευκρινιστεί εδώ, πως όσον αφορά τον συγκεκριμένο λόγο αποκλεισμού έκτακτου ελέγχου, αυτός θα πρέπει να διακριθεί από την καταχρηστικότητα. Καταχρηστική είναι η αίτηση, όταν ο μέτοχος (αποδεικνύεται πως) έχει πρόσβαση στα στοιχεία που θα αποτελέσουν το αντικείμενο ελέγχου. Βέβαια, η ύπαρξη της ιδιότητας του μέλους του ΔΣ στο πρόσωπο του αιτούντος για χρονικό διάστημα για το οποίο αιτείται έλεγχο, δεν καθιστά καταχρηστική την αίτησή του. Αν, ωστόσο, ο αιτών μέτοχος είναι μέλος του ΔΣ κατά την υποβολή της αίτησης ελέγχου, καθώς έχει άμεση πρόσβαση στο αντικείμενο του ελέγχου, θα πρέπει να κριθεί η αίτησή του απαράδεκτη ελλείψει εννόμου συμφέροντος.
Η εξουσία που παρέχεται στη μεγάλη μειοψηφία (1/5 και πλέον) των μετοχών της ΑΕ να ζητήσουν τη διενέργεια έκτακτου ελέγχου της ΑΕ είναι εξαιρετικά ευρεία. Επικίνδυνη, επομένως, για την ΑΕ αλλά και για τους ίδιους τους φορείς της. Πολύ περισσότερο που βασικές προϋποθέσεις για την άσκηση της σχετικής αίτησης (:ενδείξεις μη χρηστής ή/και συνετής διαχείρισης) συνιστούν αόριστες νομικές έννοιες. Εναπόκειται, και πάλι, στον δικαστή που θα κληθεί να λάβει τη σχετική απόφαση αν δικαιολογείται ο αιτούμενος έλεγχος της ΑΕ, η αναστάτωση επιφέρει και συνέπειές του, από τη φύση και βαρύτητα των καταγγελλομένων. Για τον τρόπο, πάντως, της διενέργειάς του, σε επόμενη αρθρογραφία μας.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).