Δικαίωμα Συμμετοχής Στα Κέρδη
& Διαδικασία Διάθεσης
(άρ. 160 ν. 4548/2018)
Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναλύθηκε η έννοια της διανομής των κερδών της ΑΕ καθώς και οι προϋποθέσεις και περιορισμοί για την επιτρεπτή διανομή χρηματικών ποσών προς τους μετόχους. Αναγκαία, όμως, είναι η πρόβλεψη ενός πλαισίου διανομής ως λογικό επακόλουθο του δικαιώματος συμμετοχής στα κέρδη. Θα μας απασχολήσει εδώ το συγκεκριμένο δικαίωμα, το δικαίωμα στο μέρισμα καθώς και η διαδικασία και οι προϋποθέσεις διάθεσης των κερδών.
Το Δικαίωμα Συμμετοχής Στα Κέρδη
Στενά συνδεδεμένο με την μετοχική ιδιότητα (αλλά και λογική απόρροια αυτής) είναι το δικαίωμα συμμετοχής στα κέρδη. Καθώς, μάλιστα, συνιστά το σπουδαιότερο περιουσιακό μετοχικό δικαίωμα, δικαιολογούνται ρυθμίσεις υποχρεωτικού (αναγκαστικού δικαίου) χαρακτήρα. Ως συνέπεια του αναγκαστικού δικαίου χαρακτήρα του απαγορεύεται, από τον νόμο, η κατάργησή του. Κι αυτό είτε για όλους τους μετόχους είτε για μερικούς, μόνον, από αυτούς. Η απαγόρευση, μάλιστα, αυτή φαντάζει εύλογη, δεδομένης της κεφαλαιουχικής φύσης της εταιρείας και της αρχής της ίσης μεταχείρισης των μετόχων. Σημειώνεται, επίσης, ότι απαγορεύεται η μεμονωμένη εκχώρησή του χωρίς απόσπαση από τη μετοχική ιδιότητα. Η μεταβίβασή του να μπορεί να λάβει χώρα αποκλειστικά (και συνολικά) με τη μεταβίβαση καθεαυτής της μετοχής. Μεταβιβάσιμο όμως είναι, αντίθετα, το ειδικότερο δικαίωμα της αξίωσης καταβολής μερίσματος (κατ’ αρ. 33§5-για το οποίο η επόμενη ενότητα).
Το δικαίωμα συμμετοχής στα κέρδη παρέχει στον μέτοχο μια αφηρημένη και γενική αξίωση συμμετοχής στα κέρδη, χωρίς να εγκαθιδρύει αυτόματα αγώγιμη αξίωση καταβολής ορισμένου ποσού. Ειδικότερη εκδοχή του συγκεκριμένου δικαιώματος είναι η αξίωση καταβολής μερίσματος.
Η Αξίωση Καταβολής Μερίσματος
Το αφηρημένο δικαίωμα συμμετοχής στα κέρδη συγκεκριμενοποιείται με τη γέννηση της αξίωσης καταβολής μερίσματος. Αποτελεί μια ειδικότερη αξίωση, συγκεκριμένη και σαφώς οριοθετημένη. Πρόκειται για τον μετασχηματισμό του ίδιου του αφηρημένου δικαιώματος συμμετοχής στα κέρδη σε μια ειδικότερη αξίωση. Χρόνο γέννησης της συνιστά η λήψη απόφασης ΓΣ για τη διανομή κερδών, η οποία αποτελεί και το τελικό τμήμα της διαδικασίας διανομής. Κατά την κρατούσα -ιδίως στη νομολογία- άποψη, ο μέτοχος γίνεται δανειστής της εταιρείας ως προς την καταβολή του μερίσματος μόνο από τη λήψη της απόφασης για τη διάθεση κερδών, και όχι από την (πρότερη) έγκριση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων (ΠολΠρωτΘεσσ 5288/2014 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Η αξίωση καταβολής μερίσματος (σε αντίθεση με το δικαίωμα διανομής κερδών) είναι δεκτική ενεχυρίασης, κατάσχεσης και συμψηφισμού (βλ. και αρ. 33 §5). Επιπλέον, εκτός αντίθετης καταστατικής πρόβλεψης, μπορεί να μεταβιβασθεί ελεύθερα, και μάλιστα, ακόμη και πριν από τη γέννησή της (ΑΠ 1543/2004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Ακριβώς αυτή η μεταβιβάσιμη φύση της αξίωσης καταβολής μερίσματος αποτελεί την (ίσως σπουδαιότερη) ειδοποιό διαφορά της σε σύγκριση με το γενικό δικαίωμα συμμετοχής στα κέρδη. Ακόμα, η αξίωση καταβολής μερίσματος είναι δυνατό να ενσωματωθεί σε αξιόγραφο, τα λεγόμενα «μερισματόγραφα»-όχι πια συνηθισμένα στην πράξη.
Η γεννηθείσα ήδη αξίωση του μετόχου για καταβολή μερίσματος δεν μπορεί, πάντως, να ανατραπεί/θιγεί με μεταγενέστερη απόφαση της ΓΣ, η οποία ανακαλεί ή τροποποιεί (την προγενέστερη) απόφαση διάθεσης κερδών. Αποδεκτή εξαίρεση θα αποτελέσει η ρητή, μόνον, συναίνεση του θιγόμενου μετόχου. Αυτό ισχύει ακόμη και στην περίπτωση, που από τον χρόνο γένεσης των ατομικών αξιώσεων μέχρι την πραγματική καταβολή του μερίσματος, επιδεινωθούν ουσιωδώς τα οικονομικά της εταιρείας. Και στην περίπτωση, επίσης, που συμβεί άλλο γεγονός, εξαιτίας του οποίου η εκπλήρωση της υποχρέωσης της ΑΕ προς τους μετόχους διακινδυνεύει ουσιώδη επιχειρηματικά συμφέροντά της.
Διαδικασία Διάθεσης των Κερδών
Τη διαδικασία διανομής κερδών θα μπορούσαμε να τη οριοθετήσουμε ως εξής:
(α) Προϋποθέσεις και Περιορισμοί Διανομής Ποσών
«Προστάδιο» της διαδικασίας διανομής αποτελεί η πλήρωση των προϋποθέσεων και περιορισμών διανομής ποσών προς τους μετόχους (αρ. 159). Πρόκειται για ποσοτικούς περιορισμούς που τίθενται για την εξασφάλιση ενός ελάχιστου ύψους της περιουσίας της εταιρείας και των δανειστών της.
(β) Ο Υπολογισμός Των Καθαρών Κερδών
Τα καθαρά κέρδη της εταιρείας είναι εκείνα που (κατά τον νόμο) είναι δυνατό να διατεθούν. Τα καθαρά κέρδη προκύπτουν από την κατάσταση αποτελεσμάτων σύμφωνα με τα Ελληνικά Λογιστικά Πρότυπα (Ν. 4308/2014). Πρόκειται για τη διαφορά εσόδων και κερδών με τα έξοδα και τις ζημίες της ίδιας περιόδου, τα οποία και καταγράφονται στην κατάσταση αποτελεσμάτων.
Τα καθαρά κέρδη διακρίνονται από τα διανεμήσιμα κέρδη, τα οποία αποτελούν ευρύτερη έννοια και προσδιορίζονται, επίσης, στον νόμο (άρ. 159). Στα διανεμήσιμα κέρδη περιλαμβάνονται τα καθαρά κέρδη, τα κέρδη προηγούμενων χρήσεων-εφόσον υφίστανται αλλά και τυχόν αποθεματικά, των οποίων είναι επιτρεπτή η διανομή. Το άθροισμα αυτών αποτελεί το ανώτατο ποσό που είναι δυνατό να διανεμηθεί. Στην περίπτωση που δεν υφίστανται καθαρά κέρδη, τα λοιπά κονδύλια που απαρτίζουν τα διανεμήσιμα κέρδη (αποθεματικά, κέρδη προηγούμενων χρήσεων) μπορούν επίσης να διανεμηθούν, αφού καλυφθούν τυχόν ζημίες τη χρήσης.
(γ) Πιστωτικά Κονδύλια Που Δεν Αποτελούν Πραγματοποιημένα Κέρδη
Αφού προσδιοριστούν τα καθαρά κέρδη, επόμενο στάδιο αποτελεί η αφαίρεση των πιστωτικών κονδυλίων που δεν συνιστούν πραγματοποιημένα κέρδη. Τα ποσά αφαιρούνται από τα καθαρά κέρδη και όχι από τα διανεμήσιμα.
(δ) Η Κράτηση Για Το Σχηματισμό Τακτικού Αποθεματικού
Στη συνέχεια, από το ποσό των καθαρών κερδών που απομένει (μετά την αφαίρεση των πιστωτικών κονδυλίων) κρατείται το ποσό, που προβλέπεται από τον νόμο και το καταστατικό, για τον σχηματισμό τακτικού αποθεματικού. Η εν λόγω κράτηση πραγματοποιείται από τα καθαρά κέρδη, ύστερα από την αφαίρεση τυχόν ζημιών προηγούμενων περιόδων που έχουν μεταφερθεί. Αντίθετα, εάν στη συγκεκριμένη εταιρική χρήση δεν υπάρχουν καθαρά κέρδη και η εταιρεία αποφασίσει να διανείμει κέρδη προηγούμενων περιόδων ή τυχόν αποθεματικά, τότε δεν θα γίνει κράτηση για τακτικό αποθεματικό.
(ε) Κράτηση Για Καταβολή Ελάχιστου Μερίσματος
Από το ποσό που απομένει μετά τις προαναφερθείσες απομειώσεις (:πιστωτικά κονδύλια και τακτικό αποθεματικό), κρατείται το απαιτούμενο ποσό για την καταβολή του ελάχιστου μερίσματος (άρ. 161). Σημειώνεται, πάντως, ότι το ελάχιστο μέρισμα μπορεί να διανεμηθεί μόνον από τα καθαρά κέρδη, και όχι από τυχόν μεταφερόμενα από προηγούμενες χρήσεις (με τη μορφή αποθεματικών ή κερδών εις νέον).
(στ) Λήψη Απόφασης ΓΣ
Μετά τις ως άνω κρατήσεις και εφόσον παραμένουν ακόμη κέρδη (η διανομή των οποίων δεν απαγορεύεται), η διάθεση του εναπομείναντος ποσού πραγματοποιείται από τη ΓΣ. Σε περίπτωση ανυπαρξίας σχετικής καταστατικής πρόβλεψης, η ΓΣ αποφασίζει ελεύθερα τον τρόπο αξιοποίησης των κερδών. Έχει τη δυνατότητα, συγκεκριμένα, να διανείμει τα κέρδη στους μετόχους, να προβεί σε αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου με δωρεάν διανομή των νέων μετοχών στους μετόχους, να χρησιμοποιήσει τα κέρδη για σχηματισμό αποθεματικών, να τα διαθέσει στα μέλη του ΔΣ ή/και τους εργαζομένους καθώς και να τα μεταφέρει ως κέρδη εις νέον. Σε κάθε περίπτωση, η απόφαση της ΓΣ για τη διανομή του συνόλου ή μέρους των υπόλοιπων κερδών στους μετόχους ελέγχεται υπό το πρίσμα της καταχρηστικότητας (άρ. 137 §2 στ. β)-όπως εξάλλου και οι περισσότερες από τις αποφάσεις της (αν όχι όλες).
Προθεσμία διανομής κερδών
Τη διανομή των κερδών της ΑΕ αποφασίζει, κατά τα προαναφερθέντα, η τακτική ΓΣ που εγκρίνει τις ετήσιες χρηματοοικονομικές καταστάσεις. Τα μερίσματα που αναλογούν σε κάθε μέτοχο θα πρέπει να διανεμηθούν μέσα σε ένα δίμηνο από την διενέργειά της.
Εμφάνιση Εικονικών Κερδών
Ως εικονικά χαρακτηρίζονται τα κέρδη που είναι αποτέλεσμα ανακριβών λογιστικών εγγραφών. Η εμφάνιση ανύπαρκτων -στην πραγματικότητα- κερδών επιτυγχάνεται με τεχνικές υπερτίμησης στοιχείων του ενεργητικού ή/και, αντίστοιχα, υποτίμησης στοιχείων του παθητικού.
Οι συγκεκριμένες πρακτικές λειτουργούν σε βάρος των εταιρικών δανειστών και, μάλιστα, ποικιλοτρόπως. Από την μία, εξαπατώνται, καθώς τους δημιουργείται η εντύπωση ότι συναλλάσσονται με μία οικονομικά εύρωστη και, ως εκ τούτου, φερέγγυα εταιρεία. Από την άλλη, με τη λήψη της απόφασης διανομής ανύπαρκτων κερδών, στην πραγματικότητα διατίθεται τμήμα της δεσμευμένης εταιρικής περιουσίας˙ καταστρατηγείται, επομένως, ο μηχανισμός προστασίας των εταιρικών δανειστών.
Εικονικά κέρδη που διανεμήθηκαν κατ’ αυτόν τον τρόπο θα είναι επιστρεπτέα με βάση το άρθρο 163, ενώ η ίδια η απόφαση διανομής τους θα είναι άκυρη κατά το άρ. 138.
Το δικαίωμα συμμετοχής στα κέρδη αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα για κάθε μέτοχο. Ειδικότερη έκφανσή του αποτελεί η αξίωση στο μέρισμα η οποία, σε αντίθεση με το δικαίωμα στα κέρδη, ελευθέρως (υπό προϋποθέσεις) μεταβιβάζεται. Η διανομή, πάντως των κερδών διέπεται αυστηρούς κανόνες-παρέκκλιση από τους οποίους δεν είναι εφικτή. Ποιο, όμως, είναι το ελάχιστο μέρισμα; Περί αυτού σε επόμενη αρθρογραφία μας.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).