Συλλογικά Δικαιώματα Μειοψηφίας: Δικαίωμα Πληροφόρησης Καταβολών και Παροχών Προς Μέλη ΔΣ και Διευθυντές
(άρ. 141 §§6 εδ. γ΄ ν. 4548/2018)
Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με τα συλλογικά δικαιώματα μειοψηφίας. Μας απασχόλησαν, ήδη, αρκετά από αυτά [:Δικαίωμα σύγκλησης έκτακτης(;) ΓΣ, δικαίωμα εγγραφής πρόσθετων θεμάτων ημερήσιας διάταξης & δικαίωμα υποβολής σχεδίων αποφάσεων. Επίσης το δικαίωμα αναβολής λήψης απόφασης ΓΣ και το δικαίωμα της μειοψηφίας για τη διενέργεια φανερής ψηφοφορίας]. Στο πλαίσιο της ίδιας θεματικής θα μας απασχολήσει το δικαίωμα πληροφόρησης για καταβολές και παροχές προς τα μέλη του ΔΣ και τους διευθυντές της ΑΕ.
Γενικά
Με αίτηση μετόχου/μετόχων, που εκπροσωπούν το 1/20 του καταβεβλημένου κεφαλαίου, το ΔΣ υποχρεούται να ανακοινώνει (αποκλειστικά) στην Τακτική ΓΣ, τα ποσά που καταβλήθηκαν κατά την τελευταία διετία, σε κάθε μέλος του ΔΣ ή/και τους διευθυντές της ΑΕ. Επίσης, κάθε παροχή προς τα πρόσωπα αυτά από οποιαδήποτε αιτία ή σύμβαση της εταιρείας μαζί τους.
Σκοπός Δικαιώματος
Δικαιολογητική βάση του συγκεκριμένου δικαιώματος αποτελεί η ανάγκη εξασφάλισης διαφάνειας στη διαχείριση των οικονομικών της ΑΕ. Επίσης, όμως, ο περιορισμός της ασυδοσίας που (όχι σπάνια) διέπει εκείνους που διαθέτουν τη διοικούσα πλειοψηφία. Οι μέτοχοι λαμβάνουν γνώση των ποσών που δαπανώνται και παρέχονται προς τα πρόσωπα που τη διοικούν. Και, όσον αφορά τα τελευταία, καλώς γνωρίζουν ότι «ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον», γεγονός που λειτουργεί περιοριστικά σε φαινόμενα ασυδοσίας.
Προϋποθέσεις Άσκησης Δικαιώματος
Για τη νομότυπη άσκηση του συγκεκριμένου δικαιώματος είναι αναγκαία:
(α) Συγκέντρωση Ελάχιστου Ποσοστού Κεφαλαίου
Πρόκειται για ένα ακόμα δικαίωμα της μικρής μειοψηφίας: για την άσκηση του απαιτείται η συγκέντρωση ποσοστού (κατ’ ελάχιστον) ίσου με 1/20 του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου.
(β) Απόδειξη Μετοχικής Ιδιότητας
Αναγκαία, όμως, είναι και η απόδειξη της μετοχικής ιδιότητας, η οποία συντελείται με κάθε πρόσφορο νόμιμο τρόπο.
(γ) Τακτική Γενική Συνέλευση
Το συγκεκριμένο δικαίωμα μπορεί να ασκηθεί αποκλειστικά ενόψει Τακτικής ΓΣ. Δεν είναι δυνατό να συνδεθεί σε Έκτακτη ΓΣ.
(δ) Τρόπος Άσκησης και Απεύθυνση Αίτησης
Το εν λόγω δικαίωμα ασκείται εγγράφως ή προφορικά. Απευθύνεται προς το νομικό πρόσωπο της εταιρείας (όπως εκπροσωπείται νόμιμα από το ΔΣ). Το ΔΣ, εξάλλου, φέρει την υποχρέωση να ενημερώσει τη μειοψηφία της ΑΕ. Η αίτηση επιδίδεται και παραλαμβάνεται από το αρμόδιο για την παραλαβή εγγράφων μέλος του.
(ε) Χρόνος Άσκησης Δικαιώματος
Για να είναι εμπρόθεσμη η άσκηση του συγκεκριμένου δικαιώματος θα πρέπει να λάβει χώρα τουλάχιστον πέντε (5) πλήρεις ημέρες πριν από την ημερομηνία συνεδρίασης της Τακτικής ΓΣ.
Αποτελέσματα Νομότυπης Άσκησης
Εφόσον ασκηθεί νομότυπα το συγκεκριμένο δικαίωμα, υποχρεούται η ΑΕ να παράσχει τις αιτούμενες πληροφορίες. Η υποχρέωση παροχής τους εκπληρώνεται διά του ΔΣ. Το τελευταίο είναι δυνατό να τις αρνηθεί (υπό προϋποθέσεις-ιδ. στη συνέχεια) ύστερα από συλλογική, μόνον, απόφαση. Δεν μπορεί, ως εκ τούτου, να ανατεθεί σε κάποιο από τα μέλη του η λήψη της σχετικής απόφασης.
Οι πληροφορίες παρέχονται ενώπιον της ΓΣ προφορικά (οπότε θα λάβει σχετική καταχώριση στα πρακτικά της ΓΣ) ή με την παροχή των συναφών εγγράφων. Η μειοψηφία πάντως δεν μπορεί να αξιώσει την έγγραφη παροχή τους. Υποστηρίζεται, κατά την μάλλον κρατούσα άποψη, πως η προσήκουσα παροχή των αιτουμένων πληροφοριών μόνον εγγράφως μπορεί να λάβει χώρα. Κι είναι αλήθεια πως οι πληροφορίες που παρέχονται θα διακρίνονται, κατά βάση, από λεπτομέρειες. Επίσης πως η απόδειξη της εκπλήρωσης της εν λόγω υποχρέωσης ευχερέστερα θα λάβει χώρα όταν εγγράφως παρέχεται η πληροφόρηση. Καθώς όμως δεν υφίσταται σχετική (νόμιμη) υποχρέωση, ορθότερο είναι να δεχθούμε πως ο τρόπος της προσήκουσας εκπλήρωσης της υποχρέωσης πληροφόρησης (:προφορικά ή εγγράφως) θα πρέπει να συνδέεται με τον όγκο των στοιχείων που παρέχονται˙ θα ήταν αρκετή η προφορική ενημέρωση επί περιορισμένης έκτασης στοιχείων, αναγκαία όμως η έγγραφη όταν είναι εκτεταμένη η εν λόγω έκταση.
Να σημειωθεί πως δεν είναι δυνατό να αξιωθεί (ή, πολύ περισσότερο, λάβει χώρα) αυτοπρόσωπη έρευνα για την πληροφόρηση. Μην ξεχνάμε, μάλιστα, ότι θα πρέπει να συντελεστεί στο πλαίσιο συνεδρίασης της ΓΣ.
Όταν, ενδεχομένως, συντρέξουν περισσότερα αιτήματα με ταυτόσημο περιεχόμενο υφίσταται, πάντοτε, δυνατότητα ενιαίας απάντησης.
Η διετία στην οποία αφορά το διάστημα για το οποίο θα δοθεί η πληροφόρηση εκκινεί από την προηγουμένη της υποβολής της αίτησης. Αφορά κάθε ποσό και παροχή που χορηγήθηκε μέσα στο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και, μάλιστα, ανεξάρτητα από τη νομική βάση ή αιτία τους.
Αν δεν εκπληρωθεί η συγκεκριμένη υποχρέωση, οι αποφάσεις που θα ληφθούν είναι ακυρώσιμες. Κι αυτό ανεξάρτητα από την τεκμηρίωση αστικής και ποινικής ευθύνης των μελών του ΔΣ που δεν παρείχαν, μολονότι όφειλαν, τη σχετική ενημέρωση.
Άρνηση Χορήγησης Πληροφοριών Λόγω Αποχρώντος Ουσιώδους Λόγου
Εφόσον το ανωτέρω δικαίωμα ασκηθεί προσηκόντως, το ΔΣ φέρει δέσμια υποχρέωση για την παροχή των αιτούμενων πληροφοριών. Μοναδική περίπτωση, κατά την οποία το ΔΣ έχει τη δυνατότητα να αρνηθεί τη χορήγηση των εν λόγω πληροφοριών αποτελεί η ύπαρξη αποχρώντος ουσιώδους λόγου.
Η έννοια του αποχρώντος ουσιώδους λόγου αποτελεί αόριστη νομική έννοια, η οποία συγκεκριμενοποιείται in concreto στη βάση των εκάστοτε, συγκεκριμένων, περιστάσεων. Σε κάθε περίπτωση, η άρνηση λόγω αποχρώντος ουσιώδους λόγου πρέπει να αναγραφεί στα πρακτικά.
Παραδείγματα αποχρώντος ουσιώδους λόγου, αποτελούν η κατάχρηση δικαιώματος ενημέρωσης από τον δικαιούχο, η προστασία των συμφερόντων της εταιρείας για την αποτροπή ζημίας ή την επίτευξη κέρδους, η αντικειμενική διαπίστωση βλάβης των συμφερόντων της ΑΕ αλλά και των μετοχικών συμφερόντων της πλειοψηφίας, η εξυπηρέτηση προσωπικών συμφερόντων των αιτούντων-μη συμβατών με τα εταιρικά. Επίσης: η εν γένει σημαντική αρνητική επίδραση στο εταιρικό συμφέρον (παραδείγματος χάριν αποκάλυψη απορρήτων και γενικότερα ευαίσθητων επιχειρηματικών πληροφοριών, η προσβολή της προσωπικότητας ορισμένων προσώπων με την κοινοποίηση των στοιχείων τους.
Τα παραπάνω παραδείγματα προκύπτουν από τη νομολογία. Πέραν αυτών, η διάταξη αναφέρεται ρητά σε ένα συγκεκριμένο, σχετικό, παράδειγμα αποχρώντος ουσιώδους λόγου: το ΔΣ μπορεί να αρνηθεί την χορήγηση των αιτούμενων πληροφοριών, στην περίπτωση που οι αιτούντες μέτοχοι εκπροσωπούνται στο ΔΣ κατόπιν απευθείας διορισμού μέλους/μελών του (άρ.79) ή κατόπιν εκλογής τους με κατάλογο (άρ.80). Εύλογο, πάντως, θα ήταν να υποστηριχθεί (ακριβώς στο ίδιο πλαίσιο) πως η εκπροσώπηση στο ΔΣ, ακόμα και αν είχε προκύψει με άλλον τρόπο (εκτός από τους συγκεκριμένα αναφερόμενους στη διάταξη), θα ήταν δυνατό να αποτελέσει αποχρώντα ουσιώδη λόγο άρνησης: με τον ίδιο ακριβώς τρόπο θα τεκμαίρεται η γνώση του μετόχου-μέλους του ΔΣ για τις αιτούμενες πληροφορίες. Σε κάθε περίπτωση πάντως θα πρέπει να σημειωθεί πως πρόκειται για μαχητό τεκμήριο. Το συγκεκριμένο τεκμήριο θα ήταν δυνατό να ανατραπεί στη βάση της επίκλησης της μη επαρκούς πληροφόρησή τους-παρά τη συμμετοχή τους στη διοίκηση της εταιρείας.
Η καταχρηστική άσκηση δικαιώματος (281 ΑΚ) ως νομικός λόγος άρνησης παροχής της αιτούμενης πληροφόρησης, μολονότι εντάσσεται στην έννοια του αποχρώντος λόγου, δεν γίνεται εύκολα δεκτή από τη θεωρία και νομολογία. Περίπτωση, πάντως, καταχρηστικής άσκησης η οποία προκύπτει από το γράμμα του νόμου, θα συνιστούσε η αίτηση για παροχή πληροφοριών, οι οποίες είναι ήδη δημοσιευμένες (1685/2024 ΜΠρ Αθηνών (Ασφ), ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Σημαντικό να επισημανθεί πως η μη παροχή πληροφόρησης δε είναι ανεκτό να δικαιολογηθεί με την επίκληση, ως λόγο άρνησης, της δυνατότητας του αιτούντος να λάβει γνώση από άλλη πηγή, η επιδίωξη απώτερων σκοπών από την αιτούσα μειοψηφία, η ύπαρξη κινδύνου για επισφαλείς απαιτήσεις ΑΕ ή για αδυναμία συλλογής των αιτουμένων στοιχείων λόγω στενότητας χρόνου, υψηλών δαπανών κλπ.
Αμφισβήτηση Βασιμότητας Άρνησης
Τυχόν αμφισβήτηση ως προς το βάσιμο ή μη της αιτιολογίας άρνησης από μέρους του ΔΣ ή ακόμα και επί ελλιπούς πληροφόρησης (που ισοδυναμεί με άρνηση), επιλύεται από το αρμόδιο δικαστήριο κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων (96/2013 Εφ Δωδεκανήσου, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Με την ίδια απόφαση, εξάλλου, το δικαστήριο υποχρεώνει και την εταιρεία να παράσχει τις πληροφορίες που αρνήθηκε.
Διχογνωμία έχει προκύψει ως προς τους δικαιούχους προσφυγής στο δικαστήριο. Κατά μία άποψη, κάθε μέτοχος, ανεξαρτήτως αν προέβη ο ίδιος στην άσκηση του δικαιώματος, έχει δυνατότητα προσφυγής. Κατά την αντίθετη, μόνο όσοι άσκησαν το δικαίωμά τους μπορούν να προσφύγουν. Εύλογο, όμως, είναι να δεχτούμε την δεύτερη ως ορθότερη: ο φορέας του δικαιώματος είναι εκείνος, μόνον, που δικαιούται δικαστικά να το αξιώσει κι εκείνος που, εφόσον το επιλέξει, θα παραιτηθεί από τη σχετική αξίωσή του.
Το δικαίωμα πληροφόρησης αναφορικά με τις αμοιβές και λοιπές παροχές προς τα μέλη του ΔΣ και τους Διευθυντές της ΑΕ εντάσσεται, επίσης, στα δικαιώματα της «μικρής» μειοψηφίας (το 1/20 του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου). Είναι προφανές πως η άσκηση του συγκεκριμένου δικαιώματος προάγει τη διαφάνεια και (δυνητικά) περιορίζει φαινόμενα ασυδοσίας. Το συγκεκριμένο δικαίωμα ασκείται, αποκλειστικά, στο πλαίσιο της Τακτικής Γενικής Συνέλευσης και είναι δυνατό να αποκρουσθεί υπό συγκεκριμένες, αυστηρές και περιορισμένες, προϋποθέσεις. Ενδεχόμενη, μάλιστα, άρνηση ικανοποίησής του είναι δυνατό να παράξει δυσμενείς συνέπειες (ακυρωσία της ΓΣ, αστικές και ποινικές ευθύνες για τα αρνούμενα μέλη ΔΣ). Απαιτείται, κατά τούτο, ιδιαίτερη προσοχή για τη μη ικανοποίησή του. Φυσικά και για την ικανοποίησή του.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).