Φαντάζει, ήδη, μακρινή η 11.3.2020, οπότε ο ΠΟΥ κήρυξε, ως πανδημία, τη λοίμωξη Covid-19 (που προέρχεται, όπως μάθαμε, από τον Κορωνοϊό-2019 SARS-CoV-2). Μπήκε, έκτοτε και «για τα καλά», στην έγκλειστη-μέχρι πρότινος ζωή και καθημερινότητά μας. Συνεχίζουμε όμως να μετράμε, καθημερινά-εξαιτίας της, κρούσματα, διασωληνώσεις, θανάτους. Κεντρική μέριμνα της πολιτείας υπήρξε, από την αρχή, η διασφάλιση της ζωής και της υγείας των πολιτών. Ακολούθως, η διασφάλιση της επιβίωσης των επιχειρήσεων και, εν τέλει, της οικονομίας. Προϊόντος του χρόνου, η χρήση εμβολίων βοηθά στη σταδιακή «επιστροφή στην κανονικότητα». Η πανδημία, εντούτοις, δεν έληξε. Εφησυχασμός δεν δικαιολογείται˙ τουλάχιστον όχι ακόμα. Στο πλαίσιο αυτό μάλλον θα πρέπει (επιτέλους) να δούμε θέματα που «διέλαθαν», ενδεχομένως, της προσοχής μας ή αξιολογήσαμε, από παραδρομή, ως «ήσσονος σημασίας». Ένα τέτοιο είναι κι εκείνο που αφορά την υπαγωγή της συγκεκριμένης λοίμωξης στις επαγγελματικές ασθένειες.
Η υπαγωγή της λοίμωξης Covid-19 στις επαγγελματικές ασθένειες
Το θέμα τέθηκε, για πρώτη φορά, από δημόσια χείλη αρκετά καθυστερημένα-ένα έτος σχεδόν μετά την έναρξη της πανδημίας (:μόλις στις 12.02.2021). Συγκεκριμένα, μέσω ανακοίνωσης του Γραφείου Τύπου του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, επισημάνθηκε από τον αρμόδιο Υφυπουργό, ότι στην χώρα μας, «αναγνωρίζεται» (:πόθεν άραγε;) ο κορωνοϊός ως παράγοντας κινδύνου για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων. Γνωστοποιήθηκε, επιπρόσθετα, ότι στο Υπουργείο Εργασίας επεξεργάζονται την προοπτική τροποποίησης του Εθνικού Καταλόγου Επαγγελματικών Ασθενειών (:π.δ. 41/2012), ώστε να καταχωρηθεί σε αυτόν η ασθένεια με αίτιο τον Κορωνοϊό-2019 SARS-CoV-2. Διατυπώθηκε, ωστόσο, η ανάγκη εξεύρεσης δικλείδων, ώστε η λοίμωξη Covid-19 να σχετίζεται, ως επαγγελματική ασθένεια, με τον επαγγελματικό χώρο του ασθενούς και όχι με την ευρύτερη κοινωνική του δραστηριότητα.
Η επαγγελματική ασθένεια
Προκειμένου να αξιολογηθεί η εξαγγελία(;) του αρμόδιου Υπουργείου, αναγκαίο μοιάζει να αναλυθεί η έννοια της επαγγελματικής ασθένειας. Επίσης: τα επιμέρους χαρακτηριστικά της.
Ως τέτοια (:επαγγελματική) νοείται η ασθένεια, η οποία, κατά τα διδάγματα της ιατρικής επιστήμης, είναι πιθανότερο να προσβάλει συγκεκριμένη κατηγορία εργαζομένων, περισσότερο από άλλες ομάδες πληθυσμού, εξαιτίας ακριβώς της φύσης της εργασίας που οι πρώτοι παρέχουν. Η ίδια η εργασία, δηλαδή, αποτελεί στην περίπτωση αυτή, αιτία εκδήλωσης της συγκεκριμένης ασθένειας.
Στο εθνικό μας δίκαιο και, ειδικότερα, στο δίκαιο της κοινωνικής ασφάλισης, η έννοια της επαγγελματικής ασθένειας «διαθέτει» έναν πιο συγκεκριμένο προσδιορισμό. Η χώρα μας, συμμορφούμενη με τη Σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2003/670 ΕΚ «Σχετικά με τον ευρωπαϊκό κατάλογο των επαγγελματικών ασθενειών», προέβη σε προσάρτηση του καταλόγου αυτού και σε (περιοριστική) απαρίθμηση των επαγγελματικών ασθενειών (άρθρο 2 π.δ. 41/2012).
Η χώρα μας, επομένως, έχει υιοθετήσει ένα «κλειστό» σύστημα προσδιορισμού των επαγγελματικών ασθενειών. Ως συνέπεια του «numerus clausus» αυτών, ο χαρακτηρισμός της λοίμωξης Covid-19 ως επαγγελματικής ασθένειας είναι αναγκαίο να γίνει με ρητή συμπερίληψή του στον εθνικό κατάλογο των επαγγελματικών ασθενειών.
Οι επαγγελματικές ασθένειες, όπως αυτές απαριθμούνται στον εθνικό κατάλογο, διακρίνονται σε πέντε ευρύτερες κατηγορίες. Πρόκειται, ειδικότερα, για τις:
(α) Ασθένειες που προκαλούνται από χημικούς παράγοντες.
(β) Ασθένειες του δέρματος που προκαλούνται από ουσίες και παράγοντες που δεν περιλαμβάνονται σε άλλες θέσεις.
(γ) Ασθένειες που προκαλούνται από την εισπνοή ουσιών και παραγόντων που δεν καταγράφονται σε άλλες θέσεις.
(δ) Λοιμώδεις και παρασιτικές ασθένειες.
(ε) Ασθένειες προκαλούμενες από τους απαριθμούμενους στο π.δ. φυσικούς παράγοντες.
Από την ανωτέρω διάκριση, διαφαίνεται η δυνατότητα (ενδεχομένως) υπαγωγής της επαγγελματικής ασθένειας στην κατηγορία των λοιμωδών και παρασιτικών ασθενειών.
Η διάκριση της επαγγελματικής ασθένειας από το εργατικό ατύχημα
Με το εργατικό ατύχημα είχαμε ασχοληθεί σε προηγούμενη αρθρογραφία μας. Προσδιορίσαμε, εκεί, το εργατικό ατύχημα ως κάθε βίαιο συμβάν που επιφέρει βλάβη στην υγεία του εργαζομένου ή απώλεια της ζωής του. Προϋπόθεση: να έλαβε χώρα κατά την εκτέλεση της εργασίας ή εξ αφορμής της. Να υφίσταται, δηλαδή, «αιτιώδης σύνδεσμος» μεταξύ εργασίας και ατυχήματος (:σχέση αιτίου-αιτιατού). Εξαίρεση από τα ανωτέρω: η περίπτωση που ο παθών προκάλεσε με δόλο το ατύχημα (άρ. 1 ν. 551/1915).
Η επαγγελματική ασθένεια διακρίνεται όμως, ως προς κάποια, επιμέρους, χαρακτηριστικά της, από το εργατικό ατύχημα. Σε αντίθεση με τον «βίαιο» και αιφνίδιο χαρακτήρα του εργατικού ατυχήματος, η επαγγελματική ασθένεια επέρχεται, κατά κανόνα, με τρόπο βραδύ. Επίσης: το εργατικό ατύχημα είναι δυνατό να επέλθει και εξ αφορμής της εργασίας, ως έμμεσο, δηλ., αποτέλεσμά της. Αντίθετα, η επαγγελματική ασθένεια οφείλεται σε αυτή, καθεαυτή, την εργασία.
Κάποιες φορές όμως και η ασθένεια μπορεί να συνιστά εργατικό ατύχημα. Ασθένεια λοιπόν που συνιστά εργατικό ατύχημα, είναι εκείνη που βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση και εκδηλώνεται (ή επιδεινώνεται) από «μη κανονικές» συνθήκες εργασίας, οι οποίες φέρουν χαρακτήρα βίαιου συμβάντος. Μιλάμε, στην περίπτωση αυτή, για επαγγελματική ασθένεια που συνιστά εργατικό ατύχημα.
Αντίστοιχη περίπτωση είναι κι εκείνη κατά την οποία εργαζόμενος παρέχει τις υπηρεσίες του υπό κανονικές και συμφωνημένες συνθήκες, ωστόσο ασθενεί. Εφόσον ενημερώσει τον εργοδότη του για την ασθένειά του, ο τελευταίος (εργοδότης) οφείλει να απασχολεί τον (ασθενή) εργαζόμενο σε διαφορετική θέση εργασίας-κατάλληλη για την κατάσταση της υγείας του. Αν, παρ’ ελπίδα, εξακολουθήσει να τον απασχολεί υπό τις ίδιες συνθήκες κατά τις οποίες εκδηλώθηκε η ασθένεια, τυχόν επιδείνωση θα θεωρηθεί ότι συνιστά εργατικό ατύχημα.
Η επαγγελματική ασθένεια και οι ασφαλιστικές παροχές
Η επαγγελματική ασθένεια αντιμετωπίζεται, μόνον, κοινωνικοασφαλιστικά. Ειδικότερα από άποψη κοινωνικής ασφάλισης και, κατ’ επέκταση, των χορηγούμενων ασφαλιστικών παροχών, εξομοιώνεται με το εργατικό ατύχημα (άρθρα 8 §4 & 34 §1 ΑΝ 1846/1951). Συνεπώς, ο εργαζόμενος που νοσεί από επαγγελματική ασθένεια δικαιούται τις προβλεπόμενες και παρεχόμενες από τον Ε.Φ.Κ.Α. παροχές ιατροφαρμακευτικής και νοσοκομειακής περίθαλψης, επιδομάτων, συντάξεως του νοσούντα ή των μελών της οικογένειάς του στην περίπτωση θανάτου του. Η πρόβλεψη σύνταξης, παρουσιάζεται, εν προκειμένω, ως μείζονος σημασίας. Αυτονοήτως, ο καθένας απεύχεται τον θάνατο εργαζομένων λόγω Covid-19. Τούτο δεν σημαίνει όμως ότι δεν πρέπει να υπάρξει μέρινα για τις περιπτώσεις αυτές. Ιδίως στις εργασικές ομάδες που εμφανίζουν αυξημένες πιθανότητες να νοσήσουν. Πόσοι, άραγε, θάνατοι σημειώθηκαν στο νοσηλευτικό προσωπικό της χώρας μας από την έναρξη της πανδημίας;
Η αδυναμία θεμελίωσης εργατικού ατυχήματος εξαιτίας της λοίμωξης Covid-19
Ενδεχόμενες προσπάθειες αντιμετώπισης και διαχείρισης της λοίμωξης Covid-19 ως εργατικό ατύχημα δεν είναι δυνατό να θεμελιωθούν νομικά, κατά τρόπο ευχερή και αναμφισβήτητο. Κι αυτό για δύο λόγους:
(α) Η μετάδοση της συγκεκριμένης νόσου δεν είναι δυνατό να εμπίπτει στην έννοια των «δυσμενών» και «εξαιρετικών» συνθηκών εργασίας, ούτε στην έννοια του «βίαιου συμβάντος». Είναι, εξάλλου, γνωστό πως η μετάδοσή της λαμβάνει χώρα και υπό απολύτως φυσιολογικές συνθήκες εργασίας (αν και, σε κάποιες περιπτώσεις, η πιθανότητα μετάδοσης είναι γνωστό πως είναι, λόγω της φύσης της εργασίας, σημαντικά αυξημένη).
(β) Μοιάζει, μάλλον, αδύνατη η διαπίστωση του αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ αιτίου (:παροχή εργασίας) και αποτελέσματος (:νόσος). Εστίες μόλυνσης είναι δυνατό να υπάρξουν εντός των χώρων εργασίας, αυτονοήτως όμως και εκτός αυτών. Δεν είναι δυνατό, ως εκ τούτου, να διαπιστωθεί, με βεβαιότητα, αν ένας εργαζόμενος προσεβλήθη από τη νόσο κατά την παροχή της εργασίας του ή όχι.
Η ένταξη της λοίμωξης Covid-19 στον κατάλογο των επαγγελματικών ασθενειών
Δεδομένων των ανωτέρω, η θεμελίωση τυχόν εργατικού ατυχήματος εξαιτίας του Covid-19 φαίνεται, μάλλον, αδύνατη. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη μη υπαγωγή της λοίμωξης του Covid-19 στον εθνικό κατάλογο επαγγελματικών ασθενειών δημιουργεί έλλειμμα προστασίας και κοινωνικής πρόνοιας. Ιδίως για συγκεκριμένες ομάδες εργαζομένων. Αντίθετα, η υπαγωγή της λοίμωξης Covid-19 στον εθνικό κατάλογο των επαγγελματικών ασθενειών θα δημιουργήσει αντίστοιχο τεκμήριο απαλλάσσοντας τον εργαζόμενο/ασφαλισμένο από το αντίστοιχο βάρος απόδειξης. Ως συνέπεια της υπαγωγής, το κενό προστασίας θα καλυφθεί.
Εκ περισσού να σημειώσουμε πως η εισαγωγή του Covid-19 στις επαγγελματικές ασθένειες είναι δυνατό να αφορά, αποκλειστικά, συγκεκριμένα επαγγέλματα. Επαγγέλματα, δηλαδή, τα οποία λόγω της φύσης τους ενέχουν περισσότερες πιθανότητες μετάδοσης της νόσου για τους εργαζομένους σε αυτά. Αντίστοιχοι περιορισμοί προβλέπονται, εξάλλου, και από το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο (:π.δ. 41/2012).
Σήμερα, που άρχισε «να καταλαγιάζει», λίγο-λίγο, «ο κουρνιαχτός» από την πανδημία και τις συνέπειές της, είναι ώρα να σκύψουμε, λίγο περισσότερο, στα κρούσματα, στα θύματα και τις οικογένειές τους. Σ’ εκείνους που προηγήθηκαν και σ’ εκείνους που (δυστυχώς) θα ακολουθήσουν. Ιδίως σ’ εκείνους που προσβλήθηκαν και σ’ εκείνους που κινδυνεύουν περισσότερο, λόγω της εργασίας τους, να προσβληθούν και να βιώσουν τις δυσμενείς συνέπειες (βραχυπρόθεσμες και μεσομακροπρόθεσμες) της νόσου.
Η υπαγωγή της λοίμωξης Covid-19 στον εθνικό κατάλογο τον επαγγελματικών ασθενειών μοιάζει όχι μόνον ορθότερη, συνεπέστερη και ασφαλέστερη αλλά και, κοινωνικά, περισσότερο δίκαιη.
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 30 Μαΐου 2021.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.