Με το υπό διαβούλευση σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης προτείνεται ένας νέος κανόνας: «αστυνομικοί και λοιποί προανακριτικοί υπάλληλοι που έχουν καταθέσει στην προδικασία δεν καλούνται στο ακροατήριο αλλά αναγιγνώσκονται οι καταθέσεις τους».
Οι συγκεκριμένοι υπάλληλοι έχουν καταθέσει ενόρκως στην προδικασία, οπότε η εμφάνισή τους στο ακροατήριο κρίνεται από τον συντάκτη του σχεδίου ως:
- περιττή, άσκοπη, δεδομένου ότι «στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, δεν έχουν να εισφέρουν αποδεικτικά τίποτα το επιπρόσθετο»˙
- χρονοβόρα, παρελκυστική, διότι η εξέταση «θα καθυστερήσει τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας»˙ η μη εμφάνισή τους σημαίνει αναβολή της υπόθεσης˙
- αδικαιολόγητη, κοστοβόρα, διότι η απουσία από την υπηρεσία οδηγεί σε υποστελέχωσή της˙ το δε δημόσιο επιβαρύνεται με τα έξοδα μετάβασης στο δικαστήριο.
Η αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας στο υπό διαβούλευση σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης
Μικρή συνεισφορά στον διάλογο, οι παρακάτω σκέψεις, διατυπωμένες υπό το πρίσμα του σκοπού της ποινικής δίκης: αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας.
Κατ’ αρχήν, είναι δικαιοπολιτικά κρίσιμο να εξετασθεί, εάν ο προτεινόμενος κανόνας συνάδει με θεμελιώδεις αρχές της ποινικής δίκης, όπως, ενδεικτικώς, της προφορικότητας, της κατ’ αντιδικία διεξαγωγής, της ισότητας των όπλων, της ολόπλευρης διερεύνησης της υπόθεσης, της αμεσότητας, και έαν εναρμονίζεται με λοιπές διατάξεις του δικονομικού συστήματος. Επίσης, είναι επιστημολογικά αναγκαίο να ελεγχθεί η τεκμηρίωση της νομοθετικής πρωτοβουλίας. Επί αμφοτέρων των σημείων, καταγράφονται σοβαρές επιφυλάξεις.
Πέραν αυτού, η πρόταση εδράζεται σε μια παραδοσιακή και εν πολλοίς παρωχημένη πρόσληψη της λειτουργίας του ανθρώπινου νου. Η επιστήμη πλέον μας δείχνει ότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου δεν λειτουργεί απλώς ως μηχανή καταγραφής εμπειριών˙ δημιουργεί εμπειρίες, αναδημιουργεί αναμνήσεις. Επίσης, καλούμαστε να αποδεχτούμε ότι έχουμε μεν μια πολύ καλή αισθητηριακή αντίληψη και μια θαυμαστή μνήμη, πλην όμως είμαστε ευάλωτοι σε ατελείς και ψευδείς πληροφορίες και αναμνήσεις. Έτσι, η ειλικρίνεια, η λεπτομέρεια, η κατηγορηματικότητα στην αφήγηση δεν σημαίνει ότι τα εξιστορούμενα είναι εξ αυτού του λόγου και μόνο ακριβή.
Ταυτοχρόνως, οι μετρήσεις αποκαλύπτουν ότι σημαντικός αριθμός αναγνωρίσεων υπόπτων από μάρτυρες είναι εξ αρχής εσφαλμένες. Ωστόσο, όταν ο μάρτυρας υποδείξει πρόσωπο που οι αρχές θεωρούν ύποπτο, κρίνεται δίχως άλλο αξιόπιστος, ο ύποπτος καθίσταται κατηγορούμενος και οδηγείται σε δίκη. Εάν τώρα ο αστυνομικός δεν υποστεί τη «βάσανο του ακροατηρίου» και διαβαστεί απλώς η κατάθεσή του, τότε, ουσιαστικά, δεν δοκιμάζεται ούτε η αξιοπιστία του αστυνομικού ούτε η αξιοπιστία της αναγνώρισης του μάρτυρα που αντλείται από την κατάθεση του αστυνομικού. Ο κατηγορούμενος κινδυνεύει να κριθεί ανεξακρίβωτα, επί της ουσίας, ένοχος.
Συνεπώς, κρίνεται αναγκαίος ο δια ζώσης έλεγχος των καταθέσεων με εξέταση των εμπλεκόμενων προσώπων.
Η ταχεία διεξαγωγής της δίκης απηχεί αίτημα του θύματος και της κοινωνίας, εύλογο και σεβαστό. Είναι όμως και προς το συμφέρον του κατηγορουμένου, ο οποίος δικαιούται να εκδικασθεί η υπόθεσή του «εντός λογικής προθεσμίας» (άρ. 6 παρ. 1 εδ. α ΕΣΔΑ).
Ο συντάκτης του σχεδίου παραβλέπει τη συγκεκριμένη διάσταση και αποπειράται να πείσει ότι οι αρχές της δίκαιης δίκης (στις οποίες επιφυλάσσεται κατ’ εξαίρεση πλέον εφαρμογή) ευθύνονται για τα δεινά της ποινικής δικαιοσύνης και τις πληγές του κοινωνικού σώματος. Παρενέργειες και τραύματα υφίστανται: ούτε οι πρώτες αποτρέπονται ούτε τα δεύτερα επουλώνονται με την απίσχναση θεμελιωδών εγγυήσεων, επιλογή που επιβεβαιώνει τον ζοφερό τίτλο μας. Επιστημονικό καθήκον και ευθύνη, η διάψευσή του.
Γράφει ο Γιώργος Καρανικόλας Senior Associate Koumentakis and Associates Law Firm
Υ.Γ.1 Η Δίκη είναι τίτλος γερμανόφωνου μυθιστορήματος του Φραντς Κάφκα. Ξεκίνησε να γράφεται το 1914. Δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του, το 1925, από το φίλο του Μαξ Μπροντ, παρά την επιθυμία του Κάφκα να καταστραφούν τα χειρόγραφα του ημιτελούς του έργου. Κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος είναι ο τραπεζοϋπάλληλος Γιόζεφ Κ. Ξαφνικά η ισορροπία της ζωής του Γιόζεφ ανατρέπεται όταν δύο άγνωστοι χτυπούν την πόρτα του και του ανακοινώνουν ότι ήρθαν να τον οδηγήσουν στον ανακριτή. Σίγουρα πρόκειται για παρεξήγηση, είναι αδύνατον να έχει κάνει κάτι κακό ο Γιόζεφ Κ. Μετά την ανάκριση αφήνεται προσωρινά ελεύθερος, ωστόσο έχει χάσει πια την ηρεμία του. Δεν τον έχουν κατηγορήσει φανερά για τίποτα, όμως έχει την αίσθηση ότι τον θεωρούν ένοχο.
Η δίκη και η καταδίκη του Γιόζεφ Κ. για ένα έγκλημα που δεν διέπραξε ή τουλάχιστον που δεν γνώριζε ότι διέπραξε, είναι μια ανοιχτή κριτική του συγγραφέα στη δύναμη της εξουσίας, αυτής που δίνει την αίσθηση στον κάθε πολίτη ότι όλα είναι πιο δυνατά απ’ αυτόν και ότι κάθε αντίσταση είναι περιττή. Όπως ο Γιόζεφ Κ. έτσι κι ο κάθε άνθρωπος αφήνεται να παρασυρθεί από την εξουσία που τον απογυμνώνει από τα δικαιώματά του, του στερεί τη διάθεση για αντίσταση, αχρηστεύει κάθε νόμο και στο τέλος τον συνθλίβει.
Υ.Γ.2 Συνοπτική έκδοση του άρθρου για το υπό διαβούλευση σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 31 Δεκεμβρίου 2023.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.