Είναι συγκεκριμένες (αλλά και, ταυτόχρονα, εκτεταμένες) οι υποχρεώσεις που βαρύνουν, εργοδότη και εργαζόμενο, στο πλαίσιο της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας. Περισσότερο γνωστές: οι εξ αυτών κύριες. Κύρια υποχρέωση του εργαζομένου αποτελεί η παροχή της συμφωνημένης εργασίας, την οποία θέτει στη διάθεση του εργοδότη (648 ΑΚ). Κύρια υποχρέωση, αντίστοιχα, του εργοδότη αποτελεί η καταβολή του συμφωνημένου μισθού στον εργαζόμενο. Ωστόσο, όπως σε κάθε συμβατική σχέση, έτσι και στη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, τα μέρη είναι επιφορτισμένα και με ένα σύνολο άλλων, πρόσθετων, υποχρεώσεων: αυτές που ονομάζουμε «παρεπόμενες».
Θα μας απασχολήσουν εδώ οι παρεπόμενες υποχρεώσεις του εργαζομένου (για τις οποίες μνεία, μόνον, είχαμε κάνει και σε προηγούμενη αρθρογραφία μας). Σε επόμενη αρθρογραφία θα ακολουθήσει περιπτωσιολογική προσέγγισή τους.
Γενικά
Τις παρεπόμενες υποχρεώσεις θα συναντήσουμε και με τον όρο «δευτερεύουσες». Θα ήταν, όμως, λάθος να τις θεωρήσουμε υποβαθμισμένες και δευτερεύουσας αξίας και σημασίας σε σχέση με τις κύριες. Κι ακριβώς για το λόγο αυτό μοιάζει εντυπωσιακό που δεν έχει απασχολήσει παρά μερίδα μόνον της θεωρίας (ιδίως: Ζερδελή, Ατομικό Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, Σάκκουλας, 2019, σελ. 709 επ.)
Η κεντρική διαφορά των παρεπόμενων από τις κύριες, συνίσταται στο γεγονός ότι (σε αντίθεση με τις τελευταίες) δεν βρίσκονται σε ευθεία ανταλλακτική σχέση (όπως, λ.χ., η υποχρέωση παροχής εργασίας έναντι του συμφωνημένου μισθού-και το αντίστροφο).
Είναι σημαντικό, εδώ, να σημειώσουμε πως οι παρεπόμενες υποχρεώσεις είναι δυνατό να έχουν εκτεταμένη, κάποιες φορές, χρονική διάρκεια. Η έναρξη της ισχύος τους ενδέχεται να τοποθετείται στην (μικρότερη ή μεγαλύτερη) περίοδο των διαπραγματεύσεων για τη σύναψη της ατομικής σύμβασης εργασίας. Καταλαμβάνει, αδιάλειπτα, όλη τη διάρκεια της ισχύος της. Εκτείνεται τέλος, σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμη και μετά τη λήξη της σύμβασης εργασίας.
Διακρίσεις στις Παρεπόμενες Υποχρεώσεις
Κατά το Αστικό Δίκαιο, οι παρεπόμενες υποχρεώσεις διακρίνονται με κριτήριο τη λειτουργία και τον σκοπό που υπηρετούν. Διακρίνονται, κατά βάση, σε δύο μεγάλες κατηγορίες: (α) τις υποχρεώσεις εξασφάλισης και (β) τις υποχρεώσεις προστασίας. Αναλυτικότερα:
(α) Υποχρεώσεις Εξασφάλισης Της Παροχής
Σκοπό της συγκεκριμένης κατηγορίας υποχρεώσεων συνιστά η εξασφάλιση και διευκόλυνση εκπλήρωσης της κύριας παροχής. Οι υποχρεώσεις αυτές δεν προϋποθέτουν, κατ’ ανάγκη, ειδικές ρυθμίσεις (νομοθετικές ή συμβατικές). Απορρέουν, σε κάθε περίπτωση, από τη γενική υποχρέωση της καλής πίστης (:288 ΑΚ).
Η καλόπιστη, συνεπώς, συμπεριφορά που πρέπει να επιδεικνύουν οι συμβαλλόμενοι, τους υποχρεώνει να ενεργούν ή να παραλείπουν κάθε πράξη, που σαν αποτέλεσμα θα είχε την όχι κανονική (ακριβέστερα: μη προσήκουσα) εκπλήρωση της κύριας υποχρέωσης. Οι παρεπόμενες υποχρεώσεις, ως εκ τούτου, βρίσκονται σε στενή και άμεση σύνδεση με την κύρια παροχή και, συνεπώς, δεν έχουν αυτοτελή χαρακτήρα.
Οι υποχρεώσεις αυτές, επομένως, αποσκοπούν στην εξασφάλιση συγκεκριμένου αποτελέσματος. Συγκεκριμένα, στην πραγμάτωση του σκοπού της σύμβασης (λ.χ. παροχή οδηγιών χρήσης κατά την πώληση μηχανήματος). Τυχόν παράβασή τους δε, γεννά τη δυνατότητα του άλλου μέρους να αρνηθεί την κύρια παροχή.
Στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας, στην κατηγορία των υποχρεώσεων εξασφάλισης είναι δυνατό να ενταχθούν, μεταξύ άλλων, και οι υποχρεώσεις:
(i) Ενημέρωσης του εργοδότη για τυχόν βλάβες, ελαττώματα ή δυσλειτουργίες των μηχανημάτων, του εξοπλισμού ή υλικών που χειρίζεται ο υπόχρεος εργαζόμενος. Επίσης, σχετικά με τα στοιχεία και την πορεία εκτέλεσης της εργασίας του. Για προσωπικές, τέλος, καταστάσεις (ασθένεια, λ.χ.) που καθιστούν αδύνατη την παροχή της εργασίας του.
(ii) Συμμόρφωσης με ενδεχόμενο dress code. Η υποχρέωση συμμόρφωσης με το dress code μπορεί να επιβάλλεται από λόγους ασφαλείας (λ.χ. ένδυση/υπόδηση ασφαλείας). Ενδέχεται, κάποιες άλλες φορές, να έχει καθιερωθεί, σε συγκεκριμένη επιχείρηση ή κλάδο (λ.χ. dress code υπαλλήλων supermarket, ιατρικού κέντρου, στελεχών μιας επιχείρησης).
(iii) Διαφύλαξης των προϋποθέσεων για (προσήκουσα) παροχή εργασίας. Ο εργαζόμενος υποχρεούται να μεριμνά ώστε να μην περιέρχεται σε κατάσταση που δυσχεραίνει ή καθιστά αδύνατη από μέρους του την παροχή της συμφωνημένης εργασίας (λ.χ.: παράλειψη χρήσης αλκοόλ ή άλλων ουσιών).
(β) Υποχρεώσεις Προστασίας
Οι υποχρεώσεις προστασίας στοχεύουν, γενικά, στην τήρηση ορισμένης συμπεριφοράς-αποτρεπτικής για την πρόκληση ζημίας στα προσωπικά και περιουσιακά αγαθά του αντισυμβαλλομένου μας. Κι ακόμα περισσότερο: στην προστασία τους.
Στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας, στην κατηγορία των συγκεκριμένων υποχρεώσεων του εργαζομένου εντάσσονται οι υποχρεώσεις ενέργειας και οι υποχρεώσεις παράλειψης του εργαζομένου. Αναλυτικότερα:
(i) Υποχρεώσεις ενέργειας: Πρόκειται, μεταξύ άλλων, για υποχρεώσεις ενημέρωσης του εργοδότη για τυχόν επικείμενη ζημιά σε προσωπικά ή περιουσιακά αγαθά του. Αυτονοήτως και για υποχρεώσεις του εργαζομένου να μην βλάπτει ο ίδιος τα συγκεκριμένα αγαθά του εργοδότη του ή να αποτρέπει επικείμενες, αντίστοιχες, ζημίες.
Περαιτέρω, στην κατηγορία αυτή εμπίπτει η υποχρέωση του εργαζομένου να παρέχει την εργασία του και πέραν των συμφωνημένων χρονικών ορίων σε περιπτώσεις κατάστασης ανάγκης.
Ομοίως και η υποχρέωσή του να ενημερώνει τον εργοδότη για τυχόν ασθένειά του. Στην περίπτωση αυτή, η τυχόν ασθένεια του εργαζομένου ενδέχεται να μην τον εμποδίζει στην εκτέλεση της εργασίας του. Μπορεί, ωστόσο, να έχει μεταδοτικό χαρακτήρα. Ο εργαζόμενος υποχρεούται, στην περίπτωση αυτή, να διαφυλάξει την υγεία των συναδέλφων του από τυχόν νόσηση (χαρακτηριστική περίπτωση, στις μέρες μας, η νόσηση από covid-19).
(ii) Υποχρεώσεις παράλειψης: Πρόκειται για υποχρεώσεις που παρουσιάζουν ακόμα μεγαλύτερη σημασία και απορρέουν από την υποχρέωση λήψης υπόψη των συμφερόντων του άλλου μέρους.
Στην κατηγορία αυτή εμπίπτουν, μεταξύ άλλων, οι υποχρεώσεις παράλειψης πράξεων ανταγωνισμού και παράβασης υποχρέωσης εχεμύθειας. Επίσης, οι υποχρεώσεις μη καταστροφής ή βλάβης εργαλείων, εξοπλισμού ή υλικών που ο εργοδότης παρέχει στον υπόχρεο εργαζόμενο.
Συνέπειες από την παράβαση στις παρεπόμενες υποχρεώσεις
Η παράβαση των παρεπομένων υποχρεώσεων εξασφάλισης συνδέεται, στενά, με την κύρια υποχρέωση, την οποία και επηρεάζει. Ενδεχόμενη άρνηση συμμόρφωσης, λ.χ., μιας αεροσυνοδού με το dress code της αεροπορικής εταιρείας στην οποία εργάζεται, δεν θα της επιτρέψει, αυτονόητα, να εργασθεί. Στις περιπτώσεις, δηλαδή, που ο εργαζόμενος παραβιάζει τις συγκεκριμένες, παρεπόμενες, υποχρεώσεις του επέρχεται άμεση επίδραση στην υποχρέωσή του να παρέχει την εργασία του (:κύρια υποχρέωση). Γίνεται, τότε, λόγος για αδυναμία εκπλήρωσης (ή πλημμελή) εκπλήρωση της κύριας παροχής. Επέρχονται, ως εκ τούτου, οι αντίστοιχες έννομες συνέπειες. Στο παράδειγμα της αεροσυνοδού δεν θα της επιτραπεί να εργασθεί και, φυσικά, δεν θα λάβει την αντιστοιχία του μισθού της. Σε περίπτωση εμμονής στην άρνησή της δικαιολογημένη θα είναι, αυτονόητα, η απόλυσή της (όταν δεν υπάρχει κάποια ηπιώτερη, λ.χ. πειθαρχική, κύρωση).
Η παράβαση των παρεπομένων υποχρεώσεων προστασίας (κυρίως: των υποχρεώσεων παράλειψης) δεν είναι, επίσης, χωρίς συνέπειες. Είναι ενδεχόμενο να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για άσκηση αγωγής (παράλειψης ή/και αποζημίωσης) σε βάρος του παραβάτη. Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις παράβασης υποχρεώσεων προστασίας (λ.χ. στην παράβαση υποχρέωσης εχεμύθειας ή άσκησης ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων) είναι δυνατό να γεννώνται οι προϋποθέσεις για άσκηση ποινικής δίωξης σε βάρος του παραβάτη.
Τέλος, η παράβαση παρεπομένων υποχρεώσεων του εργαζόμενου, ανεξάρτητα από το είδος τους, ενδέχεται να δημιουργεί τη βάση για εκκίνηση πειθαρχικής διαδικασίας σε βάρος του˙ ακόμη και για απόλυση. Αυτό θα συμβαίνει όταν ο Κανονισμός Εργασίας προβλέπει αντίστοιχες πειθαρχικές παραβάσεις και ποινές.
Επίσης, σε περίπτωση επέλευσης ζημίας σε βάρος του εργοδότη από τυχόν παραβίαση παρεπόμενων υποχρεώσεων, ο εργαζόμενος ενδέχεται να οφείλει να την αποκαταστήσει. Σαφώς, κατ΄αναλογία του βαθμού υπαιτιότητας του τελευταίου.
Με σαφήνεια, από τα παραπάνω, προκύπτει πως τον εργαζόμενο βαρύνουν πολλαπλές υποχρεώσεις. Εκτός από την κύρια (:παροχή εργασίας) και σωρεία παρεπομένων (:ων ουκ έστιν αριθμός)-ανεξάρτητα μάλιστα αν υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά στη σύμβαση εργασίας ή όχι. Οι παρεπόμενες υποχρεώσεις δεν είναι, σε οποιαδήποτε περίπτωση, ήσσονος σημασίας.
Ενδεχόμενη παράβασή τους γεννά σημαντικές συνέπειες και, ταυτόχρονα, δημιουργεί τη βάση για κυρώσεις σε βάρος του παραβάτη.
Γεννάται, βέβαια, το ερώτημα: Θα πρέπει να αρχίσουμε τη μελέτη;
Όχι βέβαια!
Αρκεί να κάνουμε καλοπροαίρετα τη δουλειά μας-έχοντας κατά νου να προασπίζουμε (και να μη βλάπτουμε) τα συμφέροντα της επιχείρησης-εργοδότη μας.
Για την καλύτερη, όμως, κατανόηση των σύνθετων αυτών θεμάτων θα ακολουθήσει επόμενη, και ειδικότερη, αρθρογραφία μας-με ανάλυση των επιμέρους-παρεπομένων υποχρεώσεων.
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 26 Δεκεμβρίου 2021.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.