Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας, μας απασχόλησε η υποχρέωση του ΔΣ να προβεί σε άσκηση της εταιρικής αγωγής (άρ. 103, ν. 4548/18), σε περίπτωση θεμελίωσης ευθύνης μελών του ΔΣ. Η άσκηση της σχετικής αγωγής εμπίπτει, καταρχήν, στη διαχειριστική αρμοδιότητα του τελευταίου (:ΔΣ). Το ΔΣ υποχρεούται να την ασκεί κατά τρόπο που συνάδει προς το εταιρικό συμφέρον. Τι συμβαίνει, ωστόσο, σε περίπτωση ολιγωρίας ή αδικαιολόγητης άρνησής του; Ποια η εξουσία των μειοψηφούντων και ποια των πλειοψηφούντων μετόχων; Περί αυτών, το παρόν!
Σκοπός Της Ρύθμισης
Όπως, ήδη, σε προηγούμενη αρθρογραφία μας, επισημάναμε, σκοπός του νομοθέτη είναι να διασφαλιστεί η πραγμάτωση των αξιώσεων της εταιρείας, που γεννώνται από παράβαση καθήκοντος μέλους ΔΣ. Δεν θα αποδεικνύονταν όμως αρκετή η εν λόγω διασφάλιση, αν οι νομοθετικές ρυθμίσεις επαφίεντο, αποκλειστικά, στην καλή διάθεση του ΔΣ. Παρέχεται στο πλαίσιο αυτό (άρ. 104, ν. 4548/18) η δυνατότητα στους μετόχους που κατέχουν μειοψηφικό (1/20 του μετοχικού κεφαλαίου) ή, πολύ περισσότερο, πλειοψηφικό ποσοστό να ενεργοποιήσουν το, ενδεχομένως, αδρανές ΔΣ.
Αίτηση Μειοψηφίας Μετόχων
Προϋποθέσεις
Μειοψηφία που εκπροσωπεί το 1/20, και πλέον, του μετοχικού κεφαλαίου (:έναντι ποσοστού 1/10 υπό το προϊσχύσαν καθεστώς) έχει δικαίωμα να υποβάλει αίτηση, εγγράφως, στο ΔΣ (ή τον εκκαθαριστή) με αντικείμενο την άσκηση των εταιρικών αξιώσεων (άρ. 104 §1). Το ΔΣ αποφασίζει επί του αιτήματος των μετόχων, αφού λάβει υπόψη του τις παρατηρήσεις και εξηγήσεις των μελών εκείνων του ΔΣ, που κατονομάζονται στην αίτηση των μετόχων (άρ. 104 §3).
Η διάταξη που προβλέπει τη συγκεκριμένη δυνατότητα της μειοψηφίας συνιστά αναγκαστικό δίκαιο. Τούτο γινόταν δεκτό και υπό το προϊσχύσαν νομοθετικό περιβάλλον (213/1983 ΠολΠρωτΘεσσ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Ωστόσο, υπό το ισχύον καθεστώς, προβλέπεται ρητά ότι το ως άνω εκ του νόμου ποσοστό (:1/20) είναι δυνατό να μειωθεί δυνάμει καταστατικής πρόβλεψης (άρ. 104 §1 εδ. β΄). Πρόκειται, επομένως, για διάταξη μονομερώς αναγκαστικού δικαίου. Ως εκ τούτου, το σχετικό δικαίωμα της μειοψηφίας δεν είναι δυνατό να αποκλεισθεί ούτε να επιβαρυνθεί με περαιτέρω προϋποθέσεις.
Στο απαιτούμενο, σε κάθε περίπτωση, ποσοστό της μειοψηφίας υπολογίζονται οι μετοχές κάθε κατηγορίας, ακόμη κι αυτές χωρίς δικαίωμα ψήφου. Αντίθετα, δεν έχουν δικαίωμα συμμετοχής στην υποβολή της εν λόγω αίτησης οι μέτοχοι των οποίων τα δικαιώματα τελούν σε αναστολή. Περίπτωση που συντρέχει, λ.χ., όταν υπάρχει κοινωνία επί μετοχών και δεν έχει οριστεί κοινός εκπρόσωπος ή διαχειριστής.
Ειδικά στην περίπτωση που έχει συσταθεί ενέχυρο επί μετοχών, δικαίωμα υποβολής αίτησης προς το ΔΣ έχει ο ενεχυραστής. Άλλωστε, αυτός ασκεί και τα λοιπά μη περιουσιακά δικαιώματα του μετόχου (άρ. 54 §§2 και 3, 1245 ΑΚ).
Νομικός διάλογος έχει εγερθεί σχετικά με το ποιος μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα υποβολής αίτησης προς το ΔΣ, όταν έχει συσταθεί επικαρπία επί των μετοχών. Το εν λόγω δικαίωμα θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι ασκείται από τον επικαρπωτή-εφόσον δεν υφίσταται διαφορετική συμφωνία (άρ. 54 §§2 και 3, 1177 ΑΚ).
Πάντοτε, όμως, οι αιτούντες μέτοχοι οφείλουν να αποδείξουν ότι έχουν αποκτήσει τη μετοχική ιδιότητα έξι μήνες, τουλάχιστον, πριν την υποβολή της σχετικής αίτησης. (:έναντι τριών, υπό το προϊσχύσαν καθεστώς).
Απόφαση ΔΣ
Ύστερα από την υποβολή της κατά τα άνω αίτησης των μειοψηφούντων μετόχων, το ΔΣ αναλαμβάνει να σταθμίσει το συμφέρον της εταιρείας και να αποφασίσει αν θα ασκήσει την εταιρική αγωγή ενάγοντας τους υπαίτιους συμβούλους. Καλείται, συγκεκριμένα, να λάβει υπόψη τις εξηγήσεις των φερόμενων ως υπαιτίων και να προχωρήσει σε μια ανάλυση κόστους-οφέλους. Στο στάδιο αυτό φέρει την υποχρέωση έγκαιρης, πλήρους και επιμελούς άσκησης των αξιώσεων της εταιρείας κατά των προσώπων που έχουν ευθύνη (όπως, ήδη, σε προηγούμενη αρθρογραφία αναφέραμε-άρ. 103).
Η απόφαση επί της άσκησης των αξιώσεων της εταιρείας λαμβάνεται και πάλι με κριτήρια όπως, λ.χ., οι αποδεικτικές δυσχέρειες εν γένει, οι πιθανότητες ευδοκίμησης, το ύψος της δικαστικής δαπάνης, η ενδεχόμενη βλάβη της φήμης της εταιρείας κ.ο.κ.
Τα κατονομαζόμενα μέλη του ΔΣ «…δεν έχουν δικαίωμα ψήφου στη συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου για τη λήψη απόφασης επί του αιτήματος των μετόχων» (άρ. 104 §3 εδ. β΄). Η πρόβλεψη αυτή του νομοθέτη επιβεβαιώνει τον κανόνα ότι το μέλος του ΔΣ δεν δικαιούται να ψηφίζει για θέματα στα οποία υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων του ίδιου (ή συνδεδεμένων μερών) με την ΑΕ (άρ. 97 §3 εδ. α΄).
Σε περίπτωση που κατονομάζονται στην αίτηση δύο ή περισσότερα μέλη του ΔΣ, τότε διενεργείται ξεχωριστή ψηφοφορία ΔΣ (χωρίς συμμετοχή των λοιπών κατονομαζομένων). Τούτο υπαγορεύεται από το γεγονός ότι η εσωτερική/ενδοεταιρική ευθύνη (άρ. 102) είναι ατομική. Τα μέλη του ΔΣ φέρουν τα ίδια το βάρος να αποδείξουν την ορθότητα των ισχυρισμών τους. Κάθε περίπτωση αξιολογείται εξατομικευμένα.
Αν, ωστόσο, αδυνατούν να ψηφίσουν τόσα μέλη, ώστε να σχηματίζεται απαρτία για την λήψη της σχετικής απόφασης, το ΔΣ θεωρείται ότι δεν λαμβάνει απόφαση. Εφαρμόζονται, στην περίπτωση αυτή, οι ρυθμίσεις για τον διορισμού ειδικού εκπροσώπου. Ήτοι, οι αιτούντες μέτοχοι είναι δυνατό να αξιώσουν δικαστικά το διορισμό ειδικού εκπροσώπου με σκοπό την άσκηση εκ μέρους του της εταιρικής αγωγής. Τούτο συνιστά παρέκκλιση από τον κανόνα του άρθρου 97 §3, όπου και προκρίνεται ως λύση η λήψη της σχετικής απόφασης από τη ΓΣ.
Η απόφαση του ΔΣ επί της αιτήσεως, θετική ή αρνητική, καθώς και το γεγονός της ενδεχόμενης αδυναμίας λήψεως αποφάσεως από το ΔΣ, κοινοποιείται στους αιτούντες με επιμέλεια του ίδιου και με επιβάρυνση της εταιρείας (άρ. 104 §3 εδ. δ΄). Η κοινοποίηση αυτή παρέλκει, όταν η αίτηση ασκείται από την πλειοψηφία των μετόχων καθώς το ΔΣ «…υποχρεούται να προβεί αμελλητί στην άσκηση της εταιρικής αγωγής.» (άρ. 104 §4).
Τέλος, η ως άνω κοινοποίηση της (απορριπτικής) απόφασης του ΔΣ ή του γεγονότος αδυναμίας λήψης απόφασης (και όχι ο χρόνος λήψης απόφασης του ΔΣ) ενεργοποιεί την προθεσμία της πλειοψηφίας των μετόχων που απευθύνθηκαν σχετικά στο ΔΣ, να υποβάλουν αίτηση ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου, με αντικείμενο το διορισμό ειδικού εκπροσώπου (άρ. 105 §1).
Αίτηση Πλειοψηφίας Μετόχων – Προϋποθέσεις
Αντίστοιχη με την προαναφερθείσα, για τους μετόχους μειοψηφίας, δυνατότητα (:υποβολή έγγραφης αίτησης στο ΔΣ ή τον εκκαθαριστή με αντικείμενο την άσκηση των εταιρικών αξιώσεων σε βάρος μελών του ΔΣ) προβλέπεται και για τους πλειοψηφούντες (άρ. 104 §4). Στην τελευταία αυτή περίπτωση το ΔΣ υποχρεούται, κατά δέσμια αρμοδιότητα, να προβεί, αμελλητί, στην άσκηση της εταιρικής αγωγής (5626/2020 ΕφΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Χωρίς, μάλιστα, να υφίσταται υποχρέωση γνωστοποίησης της αίτησης στα μέλη που θεωρούνται υπεύθυνα (βλ. Αιτ. Εκθ. ν. 4548/2018 επί του άρθρου 104).
Η αναφορά, κατά το γράμμα του νόμου, σε «πλειοψηφία των μετόχων» είναι ανακριβής και ενδέχεται να οδηγήσει σε παρανοήσεις. Η εν λόγω δυνατότητα αφορά, προφανώς, ποσοστό μετοχών που αντιστοιχεί στο ήμισυ και πλέον του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου. Αντίθετα, δεν είναι δυνατό να νοηθεί ότι η εν λόγω ευχέρεια αναγνωρίζεται στην πλειοψηφία είτε του συνόλου των μετόχων (ως πλειοψηφία προσώπων) είτε των μετόχων που εκπροσωπούνται σε κάποια ΓΣ.
Η πρόβλεψη αυτή συνιστά καινοτομία του νέου νόμου. Υπό το προϊσχύσαν καθεστώς απαιτούνταν λήψη απόφασης της συνήθους ΓΣ για την άσκηση της εταιρικής αγωγής. Αντίθετα, η αίτηση προς τούτο προς το ΔΣ αφορούσε μόνο τη μειοψηφία. Φαίνεται, επομένως, εκ πρώτης όψεως, να δυσχεραίνονται οι προϋποθέσεις και η διαδικασία για την άσκηση εταιρικής αγωγής. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, βούληση του νομοθέτη, υπό το ισχύον καθεστώς, είναι να σταθμίζεται το εταιρικό συμφέρον, κατά βάση, στο σύνολο των περιπτώσεων ενδοεταιρικής ευθύνης. Σε τελικό δε στάδιο, αποφαίνεται προς τούτο το αρμόδιο δικαστήριο (άρ. 105), το οποίο και ενέχει το εχέγγυο της δικανικής κρίσης.
Περιεχόμενο Της Αίτησης
Αναφορικά με τη μορφή της αίτησης των μετόχων (μειοψηφίας και πλειοψηφίας), επισημάνθηκε, ήδη, ότι τούτη απαιτείται να είναι έγγραφη. Θα πρέπει, περαιτέρω, «…να αναφέρει τις πληροφορίες που κατέχουν οι αιτούντες μέτοχοι ως προς τα πραγματικά περιστατικά που στοιχειοθετούν, κατά την κρίση τους, την ευθύνη μελών του διοικητικού συμβουλίου και τη ζημία της εταιρείας».
Περαιτέρω, ο νόμος απαιτεί να κατονομάζονται τα πρόσωπα των «υπευθύνων» για τη ζημία της ΑΕ (άρ. 104 §3 εδ. α΄). Σε διαφορετική περίπτωση, θα πρέπει να γίνει δεκτό πως η αίτηση στρέφεται κατά όλων των μελών του ΔΣ. Θα συντρέξει, τότε, περίπτωση εφαρμογής διορισμού ειδικού εκπροσώπου με σκοπό την άσκηση της εταιρικής αγωγής (άρ. 105 §1 στ. δ΄, 104 §3 εδ. β΄ και γ΄).
Το ΔΣ, είναι δυνατό, να διαφοροποιηθεί από την αίτηση και να στρέψει την εταιρική αγωγή είτε κατά περισσότερων είτε κατά λιγότερων συμβούλων από τους κατονομαζόμενους. Στην δεύτερη περίπτωση, ο περιορισμός των προσώπων λογίζεται ως μερική απόρριψη της αίτησης, που αποτελεί λόγο διορισμού ειδικού εκπροσώπου (άρ. 105 §1 στ. α΄).
Επί υποβολής της αίτησης από μετόχους μειοψηφίας τάσσεται εύλογη προθεσμία (όχι μικρότερη του μηνός-άρ. 104 §2), εντός της οποίας το ΔΣ υποχρεούται να αποφασίσει αν η εταιρεία θα ασκήσει αγωγή για τις περιγραφόμενες στην αίτηση αξιώσεις.
Υπό το προϊσχύσαν νομοθετικό καθεστώς υφίσταντο πλείστες απαιτήσεις, κατά τη νομολογία, σχετικά με το περιεχόμενο της αίτησης, με κυριότερη τον προσδιορισμό του ακριβούς ποσού που έπρεπε να αξιώσει η εταιρεία με την αγωγή της (5/2015 ΟλΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Ωστόσο, υπό το ισχύον καθεστώς δεν απαιτείται η περιγραφή στην αίτηση της έκτασης των ασκούμενων αξιώσεων ή της νομικής βάσης που αντιστοιχεί στα πραγματικά περιστατικά.
Οι μέτοχοι δικαιούνται, εύλογα, να έχουν βαρύνοντα ρόλο όσον αφορά την έγερση της εταιρικής αγωγής σε βάρος μελών του ΔΣ, όταν αυτό (για τους όποιους λόγους) αρνείται ή αδρανεί για την άσκηση εταιρικής αγωγής. Οι μέτοχοι μειοψηφίας δικαιούνται να τη ζητήσουν˙ oι πλειοψηφούντες να την αξιώσουν. Σε περίπτωση, πάντως, μη ευθυγράμμισης, και πάλι, του ΔΣ, ο δρόμος της δικαιοσύνης παραμένει ανοιχτός. Περί αυτού, πάντως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 4 Ιουνίου 2023.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.