Έχουμε, ήδη, διαπιστώσει τον νευραλγικό, για την ΑΕ, ρόλο του ΔΣ. Αναφερθήκαμε, στο πλαίσιο της σχετικής αρθρογραφίας μας, στην αρχή της συλλογικής δράσης του. Η νομότυπη λήψη των αποφάσεών του απαιτεί σειρά προϋποθέσεων. Περί αυτών, αλλά και περί της αντιπροσώπευσης των μελών του, το παρόν.
Η αρχή της συλλογικής δράσης του ΔΣ˙ η διασφάλισή της.
Από την (και) εισαγωγικώς αναφερόμενη αρχή της συλλογικής δράσης του ΔΣ (άρ. 77 §1 εδ. β΄ ν. 4548/2018) προκύπτει πως το συγκεκριμένο όργανο δρα, κατ’ αρχήν, συλλογικά. Η εξασφάλιση της δυνατότητας συμμετοχής του συνόλου των μελών του ΔΣ αποδεικνύεται, κατά τούτο, ιδιαίτερα σημαντική. Ας υπομνησθεί, παρενθετικά, πως από την εν λόγω αρχή γίνονται ανεκτές (:το σύνηθες) καταστατικές αποκλίσεις [ενδ.: ο διορισμός υποκατάστατου οργάνου και η κυριαρχία της ψήφου του προέδρου επί ισοψηφίας (άρ. 92 παρ. 2 εδ. β’)].
Για την εξασφάλιση της συμμετοχής του συνόλου των μελών του ΔΣ στην διαδικασία λήψης αποφάσεων, αναγκαίο να συντρέχουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις: η ύπαρξη νόμιμης σύνθεσης και η συγκέντρωση της προβλεπόμενης από το νόμο ή/και το καταστατικό απαρτίας και πλειοψηφίας. Ενδεχόμενη λήψη απόφασης, χωρίς την τήρησή τους, έχει ως συνέπεια τούτη να καθίσταται ελαττωματική (κατά το άρ. 95). Για την ακρίβεια, έχει ως συνέπεια την απόλυτη ακυρότητα της απόφασης (άρ 174 ΑΚ), η οποία θεωρείται σαν να μην έλαβε χώρα (άρ. 180 ΑΚ).
Μετέπειτα νόμιμη διοίκηση, πάντως, είναι δυνατό να ισχυροποιήσει αναδρομικά ανίσχυρες πράξεις της προηγούμενης-μη νόμιμης, εγκρίνοντάς τες (ενδ.: 966/2014 ΕφΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Τα αντίστοιχα και επί μεταγενέστερης έγκρισης από το ίδιο όργανο, που νομότυπα συνεδριάζει και λαμβάνει απόφαση.
Προϋποθέσεις Έγκυρης Λήψης Αποφάσεων
Νόμιμη Σύνθεση Του ΔΣ
Προκειμένου η σύνθεση του ΔΣ να είναι νόμιμη απαιτείται: (α) η εκλογή ή ο διορισμός του ΔΣ να μην αντίκειται στον νόμο και (β) ο αριθμός των μελών του ΔΣ, όπως καθορίζεται από το καταστατικό ή τη ΓΣ, να μην υπερβαίνει τα όρια του νόμου και του καταστατικού-ούτε όμως και να υπολείπεται αυτών. Ο αριθμός των μελών του ΔΣ (υπενθυμίζεται πως) δεν μπορεί να υπολείπεται, κατά νόμο, των τριών ή να υπερβαίνει τα δεκαπέντε (άρ. 77 §3).
Κατά τη θητεία του ΔΣ, μέλος ή μέλη του ενδέχεται να απωλέσουν, με οποιονδήποτε τρόπο, την ιδιότητά τους. Στην περίπτωση αυτή, προκειμένου (έκτοτε) να είναι νόμιμη η σύνθεση του ΔΣ, απαιτείται αναπλήρωση ή αντικατάστασή τους (άρ. 81 και 82, αντίστοιχα). Τούτο βέβαια, δεν αποκλείει καταστατική πρόβλεψη για τη συνέχιση της λειτουργίας του ΔΣ χωρίς αντικατάσταση των ελλειπόντων (άρ. 82 §2). Αρκεί τα εναπομένοντα μέλη να είναι περισσότερα από τα μισά όσων εξελέγησαν/διορίσθηκαν. Επιπρόσθετα: να μην υπολείπονται των τριών.
Απαρτία
Νόμιμη
Προϋπόθεση για την έγκυρη λήψη αποφάσεων του ΔΣ είναι η τήρηση της απαρτίας, που απαιτείται από το νόμο (άρ. 92 §1 εδ. α΄). Το ΔΣ βρίσκεται σε απαρτία και συνεδριάζει έγκυρα-κατά νόμο, όταν παρίστανται ή αντιπροσωπεύονται σε αυτό το ήμισυ πλέον ενός των συμβούλων (:50%+1 σύμβουλοι). Τυχόν κλάσμα παραλείπεται (άρ. 92 § 1 εδ. β).
Σε καμιά περίπτωση, ωστόσο, δεν είναι δυνατό (και εδώ) να υπολείπεται των τριών ο αριθμός των συμβούλων που είτε είναι παρόντες είτε/και αντιπροσωπεύονται. Ο παλαιότερος κανόνας, που απαιτούσε, σε κάθε περίπτωση, τη φυσική παρουσία τριών μελών, κρίθηκε μη αναγκαίος, αφού και στο δια περιφοράς πρακτικό (άρ. 94) τα μέλη του ΔΣ μπορούν, όλα, να αντιπροσωπεύονται (βλ. σχετικά, Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 92).
Καταστατική
Η διάταξη για τη νόμιμη απαρτία είναι αναγκαστικού δικαίου, υπό την ακόλουθη έννοια: Προσδιορίζει τα ελάχιστα ποσοστά απαρτίας για τη λήψη έγκυρης απόφασης του ΔΣ. Προσδιορισμός, ως εκ τούτου-βάσει καταστατικής πρόβλεψης, μικρότερων ποσοστών για τον σχηματισμό απαρτίας από αυτά που απαιτούνται από το νόμο δεν είναι ανεκτός.
Το καταστατικό, ωστόσο, είναι δυνατό να απαιτεί μεγαλύτερα ποσοστά απαρτίας από εκείνα που προβλέπονται στον νόμο (:άρ. 92 §1). Υποστηρίζεται, μάλιστα (όχι χωρίς ενστάσεις) πως το καταστατικό μπορεί να αξιώνει για το σχηματισμό απαρτίας την παρουσία/αντιπροσώπευση του συνόλου των μελών του ΔΣ (:100% των συμβούλων).
Βάση Υπολογισμού
Για την εξεύρεση του αριθμού των συμβούλων που απαιτείται για τον σχηματισμό απαρτίας του ΔΣ, βάση υπολογισμού αποτελεί ο συνολικός αριθμός των μελών του. Ο συγκεκριμένος αριθμός καθορίζεται, κατά κανόνα, από το καταστατικό. Εξειδικεύεται, εναλλακτικά, από τη ΓΣ μέσα στα ελάχιστα και, αντίστοιχα, μέγιστα όρια που ενδεχομένως τίθενται από το καταστατικό (άρ. 77 §3).
Προϋπόθεση για τον σχηματισμό νόμιμης απαρτίας αποτελεί η δυνατότητα συμμετοχής στη συνεδρίαση του ΔΣ του συνόλου των μελών του. Τούτο σημαίνει, ότι σε περίπτωση απώλειας από κάποιο μέλος της συγκεκριμένης ιδιότητάς του, είναι αδιάφορο εάν τα υπόλοιπα μέλη του ΔΣ αρκούν για το σχηματισμό της απαιτούμενης απαρτίας. Τούτο διότι δεν τηρείται, προηγουμένως, η προϋπόθεση της νόμιμης σύνθεσης του ΔΣ (1408/2010 ΑΠ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Είναι, ωστόσο, δυνατό-κατ’ εξαίρεση, βάση για τη συγκέντρωση της απαιτούμενης απαρτίας να αποτελέσει ο αριθμός των υπολειπόμενων μελών του ΔΣ. Τούτο, υπό τον όρο ότι είναι καταστατικά επιτρεπτή η συνέχιση της λειτουργίας του ΔΣ-χωρίς την αντικατάσταση τυχόν ελλειπόντων μελών του.
Στην περίπτωση κωλύματος συμμετοχής συμβούλου στη λήψη απόφασης του ΔΣ, το συγκεκριμένο μέλος δεν συνυπολογίζεται για την εξεύρεση απαρτίας. Χωρίς, μάλιστα, να απαιτείται αναπλήρωσή του. Τούτο συντρέχει σε περίπτωση σύγκρουσης (στο πρόσωπο του κωλυόμενου) ιδίων και εταιρικών συμφερόντων (855/2007 ΕφΘεσσ, 6648/1999 ΕφΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Ενδεχόμενη συμμετοχή του κωλυομένου στη λήψη της επίμαχης απόφασης επιφέρει την ακυρότητά της. Πολύ περισσότερο, όταν η ψήφος του αποκλεισθέντος αποτέλεσε αναγκαίο όρο για τη λήψη της σχετικής απόφασης.
Κρίσιμος Χρόνος Υπολογισμού απαρτίας
Η έναρξη της συζήτησης του ΔΣ σηματοδοτεί τον χρόνο εξακρίβωσης της απαιτούμενης κατά περίπτωση απαρτίας. Επιβεβλημένο, ωστόσο, για το νομότυπο της λήψης της απόφασης του ΔΣ, το ποσοστό της να διατηρείται καθ’ όλη τη διάρκεια της συνεδρίασης.
Πλειοψηφία
Νόμιμη Πλειοψηφία
Τελευταία προϋπόθεση για την έγκυρη λήψη αποφάσεων του ΔΣ είναι η τήρηση της απαιτούμενης, από το νόμο, πλειοψηφίας. Oι αποφάσεις του ΔΣ λαμβάνονται έγκυρα με απόλυτη πλειοψηφία των μελών εκείνων που είναι παρόντα αλλά και εκείνων που αντιπροσωπεύονται κατά τη συνεδρίαση του ΔΣ (άρ. 92 § 2 εδ. α). Από τον συγκεκριμένο κανόνα εξαιρούνται οι περιπτώσεις εκείνες που ο ίδιος ο νόμος ορίζει διαφορετικά. Ενδεικτικά: η απαίτηση αυξημένης πλειοψηφίας (:2/3 του συνόλου των μελών του ΔΣ) για τη λήψη απόφασης έκτακτης αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ (άρ. 24 §1).
Καταστατική Πλειοψηφία
Από τον συγκεκριμένο κανόνα αποκλίσεις μπορεί να εισάγει και το καταστατικό αξιώνοντας αυξημένα (:αποκλειστικά) ποσοστά για τη λήψη συγκεκριμένης απόφασης. Ή ακόμα και παμψηφία (με την ύπαρξη, ωστόσο, και αντίθετης θέσης). Βέβαιο, πάντως, είναι πως η εισαγωγή σχετικών καταστατικών ρυθμίσεων για το σύνολο των αποφάσεων του ΔΣ (ιδίως της ομοφωνίας), θα καταστήσει δυσχερέστερη και, κάποιες φορές, αδύνατη τη λήψη αποφάσεων.
Τρόπος Υπολογισμού
Η πλειοψηφία που απαιτείται για τη λήψη απόφασης από το ΔΣ υπολογίζεται με βάση τα πρόσωπα/μέλη του ΔΣ. Κάθε σύμβουλος διαθέτει (από το νόμο) μία ψήφο (:αρχή της ισότητας των μελών του ΔΣ).
Εξαίρεση επιφέρει τυχόν καταστατική πρόβλεψη για την υπερίσχυση της ψήφου του προέδρου του ΔΣ. Μόνον, ωστόσο, εφόσον συντρέχει περίπτωση ισοψηφίας (άρ. 92 §2 εδ β΄). Σχετική ρήτρα αποσκοπεί σε άρση καταστάσεων αδυναμίας λήψης εταιρικών αποφάσεων («deadlock»). Καταστατικές ρήτρες που, ενδεχομένως, αναφέρονται, λ.χ., σε υπερίσχυση, εν γένει, της ψήφου του προέδρου ή μέλους ΔΣ (ενδ.: αναλόγως του τρόπου εκλογής/διορισμού του) δεν είναι νόμιμες.
Για τον υπολογισμό της πλειοψηφίας προσμετρώνται οι ψήφοι των παρόντων και αντιπροσωπευόμενων μελών. Στη μειοψηφία, αντίθετα, συνυπολογίζονται (εκτός από τις ψήφους που διατυπώνουν θέσεις διαφορετικές από τις πλειοψηφούσες) οι λευκές και εκείνες των μελών που απέχουν.
Περίπτωση μη υπολογισμού μέλους για τον υπολογισμό της απαιτούμενης πλειοψηφίας συνιστά, όπως συμβαίνει στον υπολογισμό της απαρτίας, η περίπτωση ύπαρξης κωλύματος ψήφου στο πρόσωπο μέλους (ενδ.: άρθρ. 66 ΑΚ και 97 §3).
Παραίτηση από το δικαίωμα ψήφου δεν είναι δυνατή.
Αντιπροσώπευση Μελών
Γενικά
Η αυτοπρόσωπη παρουσία των συμβούλων στις συνεδριάσεις του ΔΣ δεν είναι αναγκαία για τη συμμετοχή τους. Τα μέλη του ΔΣ, όπως ήδη αναφέρθηκε, έχουν (αναφαίρετο) δικαίωμα συμμετοχής σε αυτό και άσκησης του δικαιώματος ψήφου (και) δια αντιπροσώπου. Απλοποιείται, με τον τρόπο αυτό, η διεξαγωγή των συζητήσεων του οργάνου του ΔΣ και επιλύονται ζητήματα πραγματικής αδυναμίας παράστασης μελών του.
Η δυνατότητα αντιπροσώπευσης συνιστά αναγκαστικό δίκαιο και δεν είναι δυνατό να καταργηθεί από το καταστατικό (6884/1995 ΠολΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Προϋποθέσεις
Για την αντιπροσώπευση δεν απαιτείται η τήρηση συγκεκριμένου τύπου. Αναγκαία, όμως, είναι η σωρευτική συνδρομή των ακόλουθων προϋποθέσεων: (α) αντιπρόσωποι συμβούλων ορίζονται, αποκλειστικά, (τακτικά ή αναπληρωματικά) μέλη του ΔΣ (άρ. 92 § 4) και (β) κάθε σύμβουλος μπορεί, έγκυρα, να αντιπροσωπεύει έναν, μόνον, άλλο σύμβουλο (άρ. 92 § 3).
Περιεχόμενο Αντιπροσώπευσης
Η εξουσία αντιπροσώπευσης ασκείται, κατ’ αρχήν, μέσα στα όρια και εντολές που, ενδεχομένως, παρασχέθηκαν από τον αντιπροσωπευόμενο. Ψήφος, ωστόσο, του αντιπροσώπου αντίθετη με τις υποδείξεις που έλαβε από τον αντιπροσωπευόμενο υποστηρίζεται (και ορθά) πως δεν καθιστά την απόφαση του ΔΣ ελαττωματική. Ακόμη κι αν η ψήφος του αντιπροσώπου ήταν αποφασιστική για την επίτευξη της πλειοψηφίας (αναλογική εφαρμογή άρ. 128 §3).
Διαφέρει, ωστόσο, η περίπτωση ύπαρξης κωλύματος συμμετοχής στο πρόσωπο του αντιπροσώπου (λ.χ. σύγκρουση συμφερόντων). Στην περίπτωση αυτή, ο αντιπροσωπευόμενος πρέπει να παράσχει στον αντιπρόσωπο ειδική εντολή αναφορικά με την άσκηση και το περιεχόμενο ψήφου (5834/1991 ΜονΠρωτΑθ, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Μη ανεκτή, πάντως, παραμένει η συμμετοχή με αντιπρόσωπο σε συνεδρίαση του ΔΣ όταν στο πρόσωπο του αντιπροσωπευόμενου μέλους συντρέχει κώλυμα συμμετοχής (λ.χ. σύγκρουση συμφερόντων).
Μολονότι όχι το ανώτατο, σίγουρα θα μπορούσε να υποστηριχθεί πως το ΔΣ είναι το περισσότερο σημαντικό όργανο της ΑΕ. Η εμπλοκή του, εξάλλου, στον καθορισμό της στρατηγικής, έγκρισης του business plan, του προϋπολογισμού, των οικονομικών καταστάσεων και, γενικότερα, στη λήψη σημαντικών αποφάσεων, καταδεικνύουν του λόγου το αληθές. Ακριβώς όμως λόγω της σημασίας του ΔΣ, ευνόητο είναι πως θα πρέπει να διαφυλάσσεται, ως κόρη οφθαλμού, η συμμετοχή των μελών του αλλά και ευθυγράμμιση με όσα ο νόμος αλλά και το καταστατικό αξιώνουν για τη λειτουργία του. Καθώς, μάλιστα, ο νόμος παρέχει ικανά, σχετικά, περιθώρια το καταστατικό οφείλει να προσαρμόζεται στις ανάγκες της καθεμιάς ΑΕ και, προεχόντως, στους κανόνες που οι μέτοχοι της θέτουν. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται από το ΔΣ αναγκαίο να αποτυπώνονται, για τους προαναφερθέντες (και πολλούς, άλλους, λόγους) στα σχετικά πρακτικά του. Περί αυτών, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 5 Φεβρουαρίου 2023.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.