Μας έχει, ήδη, απασχολήσει, στο πλαίσιο προγενέστερης αρθρογραφίας μας, η μετοχή και η σημασία της. Επίσης σειρά, επιμέρους-συναφών με αυτή, ζητημάτων. Μας απασχόλησε, επίσης, η αρχή του αδιαιρέτου της μετοχής (:«…οι μετοχές είναι αδιαίρετες»). Είναι στο πλαίσιο αυτής δυνατή, άραγε, η κοινωνία (:συγκυριότητα) επί μετοχών; Και, σε καταφατική περίπτωση, αναφύονται κάποια ζητήματα; Περί των (φαινομενικά, μόνον, απλών) ερωτημάτων αυτών, το παρόν.
Ρύθμιση
Το ζήτημα της κοινωνίας επί μετοχών ρυθμίζεται, για πρώτη φορά, στο νόμο για τις ΑΕ (άρ. 53 ν. 4548/2018). Σχετική ρυθμιστική διάταξη δεν υπήρχε στον προϊσχύσαντα α.ν. 2190/1920. Η νέα διάταξη, ρυθμίζει το σχετικό ζήτημα, όπως περίπου είχε, ήδη, διαμορφωθεί στην πράξη (βλ. Αιτ. Έκθεση επί του άρ. 53 ν. 4548/2018). Πρόκειται για διάταξη αναγκαστικού δικαίου. Η εφαρμογή της, επομένως, δεν είναι δυνατό να αποκλεισθεί μέσω (αντίθετης) καταστατικής πρόβλεψης ή, πολύ περισσότερο, συμφωνίας.
Σκοπός
Η εν λόγω ρύθμιση αποσκοπεί στη νομοθετική κατοχύρωση της εισαγωγικά αναφερόμενης αρχής του αδιαιρέτου της μετοχής (άρ. 53 § 1). Προβλέπει όμως, ρητά, και ρυθμίζει το επιτρεπτό της κοινωνίας επί των μετοχών της ΑΕ, κάμπτοντας οποιαδήποτε, ενδεχόμενη, αμφιβολία (άρ. 53 §2). Ρυθμίζει, περαιτέρω, τις σχέσεις των περισσότερων δικαιούχων των μετοχών μεταξύ τους αλλά και με την ίδια την ΑΕ. Διευκολύνει και προστατεύει, κατ’ ακολουθίαν, και εκείνους και εκείνη.
Η Αρχή Του Αδιαιρέτου Της Μετοχής
Περιεχόμενο
Μας απασχόλησε, ήδη, η αρχή του αδιαιρέτου των τίτλων (άρ. 33 §4)-ειδικότερη έκφανση της οποίας αφορά η αντίστοιχη αρχή για τις μετοχές (άρ. 53 §1). Το διττό περιεχόμενο της τελευταίας αναλύεται:
(α) Στην απαγόρευση διάσπασης, μεταξύ περισσοτέρων, των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που απορρέουν από τη μετοχή (βλ. σχετικά Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί άρ. 53).
Τα δικαιώματα που απορρέουν από τη μετοχή (είδαμε ήδη πως) διακρίνονται σε: (i) διοικητικά (:λ.χ. δικαίωμα ψήφου, παράστασης στη ΓΣ) και (ii) περιουσιακά (:λ.χ. δικαίωμα συμμετοχής στα κέρδη και στο προϊόν της εκκαθάρισης). Δεν είναι όμως δυνατή, στο πλαίσιο της συγκεκριμένης αρχής, η διάσπαση ούτε και η μεταβίβασή τους σε διακριτά πρόσωπα. Δυνατή είναι, μόνον, η (ενιαία και συνολική) μεταβίβαση της μετοχικής σχέσης.
(β) Στην απαγόρευση διαίρεσης σε µικρότερες «υπό-µετοχές» (βλ. σχετικά Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί άρ. 53).
Ένα πρόσωπο αποκτά την ιδιότητα του μετόχου αυτοτελώς για κάθε μετοχή που περιέρχεται στην κυριότητά του. Η απόκτηση μίας μετοχής, αντίστοιχα, από περισσότερα πρόσωπα (λ.χ. λόγω κληρονομικής διαδοχής) συνεπάγεται τη διατήρηση του αδιαιρέτου της. Τούτο σημαίνει ότι η μετοχή αυτή δεν διασπάται σε (περισσότερες) υπό-μετοχές αντίστοιχες με τον αριθμό των περισσότερων δικαιούχων. Ιδρύεται, όμως, μεταξύ τους σχέση κοινωνίας.
Να αποσαφηνιστεί, εδώ, πως είναι διαφορετικό θέμα η καταστατική (και πάντα εφικτή) διαίρεση (:split) των μετοχών σε περισσότερες˙ υπό την προϋπόθεση, βέβαια, πως δεν θίγεται η προβλεπόμενη νομοθετικά κατώτατη ονομαστική αξία της μετοχής (:0,04€ -άρ. 35 §1).
Εξαιρέσεις
Κάμψη της αρχής του αδιαιρέτου εισάγει η σύσταση επικαρπίας και ενεχύρου επί μετοχής (άρ. 54). Τόσο ο επικαρπωτής (άρ. 1177 ΑΚ) όσο και ο ενεχυραστής (άρ. 1245 ΑΚ) δικαιούνται, καταρχήν να μετέχουν στις ΓΣ των μετόχων-υπό την επιφύλαξη όμως διαφορετικής συμφωνίας ή καταστατικής πρόβλεψης.
Επιτρεπτή, κατ’ εξαίρεση, και (όπως έχουμε, ήδη, επισημάνει) η δυνατότητα χωριστής, ελεύθερης μεταβίβασης περιουσιακών, μόνον, δικαιωμάτων, που απορρέουν από τον εκδιδόμενο από την ΑΕ τίτλο (άρ. 53§1 & 33 §5 ν. 4548/2018 και 455 ΑΚ): της αξίωσης καταβολής, λ.χ., τυχόν μερίσματος. Αντίστοιχα: το δικαίωμα προτίμησης, το δικαίωμα στο προϊόν μείωσης ή απόσβεσης του κεφαλαίου και το δικαίωμα στο προϊόν εκκαθάρισης (βλ. Αιτ. Έκθεση ν. 4587/2018 επί του άρ. 33§5).
Οι συγκεκριμένες εξαιρέσεις, ωστόσο, είναι δυνατό να αποκλεισθούν, με αποτέλεσμα την επιστροφή στον κανόνα του αδιαιρέτου. Συγκεκριμένα, ο νόμος προβλέπει ότι οι εν λόγω εξαιρέσεις τελούν υπό την διαφορετική πρόβλεψη του καταστατικού ή των όρων έκδοσης των οικείων τίτλων (άρθρο 33 §5 in fine).
Κοινωνία Επί Μετοχής
Έννοια & Περιεχόμενο
Κοινωνία επί μετοχής υφίσταται σε περίπτωση που η μετοχή ανήκει ή περιέλθει σε περισσότερους δικαιούχους (:φυσικά ή νομικά πρόσωπα). Συστήνεται με δικαιοπραξία (:λ.χ. απόκτηση μετοχής/μετοχών από περισσότερους συγκυρίους-από κοινού) ή δημιουργείται από το νόμο (:λ.χ. κληρονομική διαδοχή).
Το είδος της μετοχής και ο χρόνος σύστασης της κοινωνίας δεν έχει οποιαδήποτε σημασία. Να σημειωθεί όμως πως η εν λόγω ρύθμιση αποκτά, πρακτικά, αξία, με την εγγραφή των περισσοτέρων δικαιούχων/κυρίων στο βιβλίο μετόχων.
Προϋπόθεση, λοιπόν, για την εφαρμογή της συγκεκριμένης ρύθμισης είναι η ύπαρξη πλήρους εμπράγματου δικαιώματος (:κυριότητας) επί της μετοχής. Δεν δημιουργείται, επομένως, κοινωνία σε περίπτωση συνύπαρξης επί της ίδιας μετοχής κάποιου περιορισμένου εμπράγματου δικαιώματος άλλου προσώπου (:λ.χ. ενεχύρου ή επικαρπίας). Ούτε και σε περίπτωση ύπαρξης περισσοτέρων οικονομικών δικαιούχων επί της ίδιας μετοχής στο πλαίσιο κάποιας ενοχικής σχέσης (:λ.χ. αφανούς εταιρείας).
Εφόσον υφίσταται κοινωνία επί μετοχών, αυτές χαρακτηρίζονται ως «κοινές». Οι κοινές μετοχές, ως αποτέλεσμα σύστασης κοινωνίας, θα μας απασχολήσουν (και) κατωτέρω. Ο συγεκριμένος, όμως, όρος δεν πρέπει να συγχέεται με την κατηγορία των κοινών μετοχών-εκείνων, δηλ., που εκδίδονται χωρίς να φέρουν ειδικότερα, εκ του νόμου, χαρακτηριστικά (:όπως, λ.χ., οι προνομιούχες ή οι εξαγοράσιμες).
Διοίκηση Κοινών Μετοχών
Η δημιουργία της κοινωνίας μεταξύ των περισσότερων δικαιούχων επί της κοινής ή των κοινών μετοχών συνεπάγεται την ευθεία εφαρμογή των διατάξεων για την κοινωνία δικαιώματος (785 επ. ΑΚ).
Ως κανόνας, κατά την ορθότερη άποψη, ισχύει η συλλογική (και από κοινού) διοίκηση από το σύνολο των κοινωνών (788 §1 ΑΚ). Η συναίνεση των κοινωνών απαιτείται για τη διενέργεια σοβαρών πράξεων διοίκησης (792 §1 ΑΚ).
Αντιθέτως, αρκεί η απλή πλειοψηφία για τη λήψη απόφασης σχετικά με τον τρόπο τακτικής διαχείρισης ή εκμετάλλευσης των κοινών μετοχών. Επίσης, για τη διενέργεια άλλων πράξεων τρέχουσας διοίκησης (789 ΑΚ).
Επί αδυναμίας λήψης απόφασης από τους κοινωνούς ή την πλειοψηφία τους ως προς τον τρόπο διοίκησης των κοινών μετοχών, την σχετική απόφαση είναι δυνατό να λάβει το δικαστήριο-εφόσον προστρέξει σ’ αυτό κάποιος από τους κοινωνούς. Για τη σχετική αγωγή, καθ’ ύλην αρμόδιο δικαστήριο είναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο, (δεδομένου του μη αποτιμητού σε χρήμα αντικειμένου της δίκης) που δικάζει κατά την τακτική διαδικασία.
Το δικαστήριο, εφόσον παρίσταται ανάγκη, διορίζει διαχειριστή των κοινών μετοχών (:ΑΚ 790), του οποίου την εξουσία προσδιορίζει. Ο διαχειριστής δύναται να είναι είτε κοινωνός είτε τρίτος˙ ενεργεί ως εντολοδόχος των κοινωνών.
Για τον διορισμό του πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες της εκάστοτε κοινωνίας (συσχετισμός δυνάμεων, το συμφέρον του συνόλου των κοινωνών, τυχόν ειδικότερα προνόμια μετόχων) και σαφώς, το εταιρικό συμφέρον.
Σε κάθε περίπτωση, δυνατή είναι και η λήψη ασφαλιστικών μέτρων, κατόπιν σχετικής αίτησης στο Μονομελές Πρωτοδικείο για τον προσωρινό διορισμό διαχειριστή (682 επ. ΚΠολΔ).
Υπόδειξη Κοινού Εκπροσώπου
Σε περίπτωση ύπαρξης κοινωνίας επί μετοχών, οι περισσότεροι δικαιούχοι υποχρεούνται να υποδείξουν προς την ΑΕ κοινό εκπρόσωπό τους (άρ. 53 § 2 εδ. α΄).
Ως εκπρόσωπος υποδεικνύεται/διορίζεται ένα ή περισσότερα φυσικά ή νομικά πρόσωπα (από τους κοινωνούς ή τρίτος). Η ελεύθερη, ωστόσο, υπόδειξη εκπροσώπου περιορίζεται σε περίπτωση που τούτο προβλέπεται από το νόμο ή, ενδεχομένως, από σύμβαση.
Η υπόδειξη συνιστά πολυπρόσωπη, μονομερή απευθυντέα δήλωση της κοινωνίας των μετόχων προς την ΑΕ. Είναι δυνατό να είναι χρονικά περιορισμένη˙ ανακαλείται ελεύθερα. Ενδείκνυται, περαιτέρω, τόσο η υπόδειξη, όσο και τυχόν μεταβολή της (λ.χ. παραίτηση κοινού εκπροσώπου) να εγγράφονται στο βιβλίο μετόχων για λόγους ασφάλειας δικαίου.
Ύστερα από την υπόδειξη κοινού εκπροσώπου και τη δήλωση αυτής στην ΑΕ, ο κοινός εκπρόσωπος φέρει την εξουσία εκπροσώπησης των κοινωνών (άρ. 211 επ. ΑΚ).
Τυχόν παράλειψη υπόδειξης κοινού εκπροσώπου επιφέρει την αναστολή των δικαιωμάτων που απορρέουν από τις κοινές μετοχές. Δηλώσεις που έχουν σχέση με την μετοχική ιδιότητα των κοινωνών είναι δυνατό να γίνουν, έγκυρα, προς οποιονδήποτε από αυτούς (άρ. 53 §2, εδ. β΄).
Σε περίπτωση έλλειψης συμφωνίας για υπόδειξη κοινού εκπροσώπου από τους κοινωνούς, οι τελευταίοι είναι δυνατό να αιτηθούν από το Δικαστήριο τον διορισμό διαχειριστή-κατ’ άρθρο 790 ΑΚ (άρ. 53 §2, εδ. γ΄).
Δηλώσεις Βούλησης Προς Τους Μετόχους
Δηλώσεις που σχετίζονται με τις κοινές μετοχές (που δεν αφορούν, όμως, μεμονωμένα συγκοινωνό), είναι δυνατό να διενεργούνται, έγκυρα, από την ΑΕ στον κοινό εκπρόσωπο των κοινωνών. Μέχρι όμως να ορίσουν τέτοιο οποιαδήποτε σχετική δήλωση της ΑΕ απευθύνεται προς οποιοδήποτε κοινωνό (άρ. 53 § 2, εδ. β΄).
Διανομή Των Κοινών Μετοχών
Κάθε κοινωνός διατηρεί το δικαίωμα να ζητήσει οποτεδήποτε τη λύση της κοινωνίας (795 ΑΚ). Σε περίπτωση συγκυριότητας επί περισσοτέρων μετοχών, είναι δυνατή η διενέργεια αυτούσιας διανομής τους, κατόπιν σχετικής απόφασης του Δικαστηρίου (480 § 2 ΚΠολΔ). Σαφώς, υπό την προϋπόθεση ότι είναι εφικτή η κατανομή τους σε μέρη ανάλογα προς τις μερίδες των κοινωνών. Εφόσον, δηλαδή, δεν μειώνεται η αξία τους (λ.χ. με τη δημιουργία ισχυρής πλειοψηφίας και αντίστοιχα, ασήμαντων μειοψηφιών). Δεν θα μπορούσε, πάντως, να αποκλειστεί και η δια πλειστηριασμού εκποίηση (δυνάμει της εκδοθησόμενης δικαστικής απόφασης) κοινών μετοχών: στην περίπτωση, λ.χ., όπου προέκυπτε συγκυριότητα μιας και μόνης, κρίσιμης για τον σχηματισμό πλειοψηφίας, μετοχής.
Η κοινωνία/συγκυριότητα επί μετοχών ΑΕ δεν είναι κάτι ασύνηθες. Η περίπτωση της κληρονομικής διαδοχής φαίνεται πως είναι η συνηθέστερη για τη δημιουργία της. Μολονότι η εν λόγω κοινωνία/συγκυριότητα μοιάζει, όπως εισαγωγικά αναφέρθηκε, απλή αποδεικνύεται, εντούτοις, αρκούντως σύνθετη: οι επιμέρους παράμετροι και πτυχές της είναι δυνατό να είναι (θετικά ή αρνητικά) καθοριστικές, σε κάποιες περιπτώσεις, για τα συμφέροντα των μετόχων-βεβαίως και της ΑΕ. Τι συμβαίνει, όμως, όταν τα πράγματα γίνονται περισσότερο σύνθετα-όπως στις περιπτώσεις της επικαρπίας και ενεχύρασης των μετοχών; Περί αυτών: επόμενη αρθρογραφία μας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 25 Σεπτεμβρίου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.