Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναφερθήκαμε στην απαγόρευση της πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ. Θα μας απασχολήσει στο παρόν, το επιτρεπτό, υπό προϋποθέσεις, της παράγωγης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ. Επίσης, το νομικό καθεστώς των μετοχών που, εν τέλει, αποκτώνται από την ΑΕ.
Έννοια & Πεδίο Εφαρμογής
Η δυνατότητα παράγωγης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ ρυθμίζεται στο νόμο (άρ. 49 ν. 4548/2018). Πρόκειται για όμοια ρύθμιση με αυτή του άρ. 16 του προϊσχύσαντος ν. 2190/1920. Όμως, αντί των διοικητικών ποινών, που προβλέπονταν σε περιπτώσεις παράβασης των σχετικών προϋποθέσεων και διαδικασιών που τίθενται από το νόμο, υπάρχει, πλέον, ποινική διάταξη (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 49).
Η υπό εξέταση περίπτωση είναι ευρεία. Καταλαμβάνει, κατ’ αρχήν, κάθε κτήση, κατά παράγωγο τρόπο, μετοχών-έστω και υπό αίρεση ή προθεσμία: με οριστική σύμβαση ή προσύμφωνο, κατά πλήρες ή περιορισμένο δικαίωμα κυριότητας αλλά και κατ’ επικαρπία. Καταλαμβάνει την εκποιητική αλλά και την υποσχετική δικαιοπραξία. Καταλαμβάνει, τέλος, τις περιπτώσεις κτήσης, με παράγωγο τρόπο, ίδιων μετοχών μέσω της ίδιας της ΑΕ δια των αρμοδίων οργάνων της και μέσω τρίτου προσώπου, που λειτουργεί στο όνομά του και για λογαριασμό της ΑΕ (:έμμεσος αντιπρόσωπος).
Σκοπός, Κίνδυνοι & Προστασία
Η απόκτηση, κατά παράγωγο τρόπο, ίδιων μετοχών από την ΑΕ ελλοχεύει, αυτονοήτως, κινδύνους. Η καταβολή του σχετικού ανταλλάγματος από την ΑΕ ενδέχεται να συνιστά (απαγορευμένη καταρχήν) επιστροφή εισφορών στους υφιστάμενους μετόχους. Παράλληλα, σε περιπτώσεις που οι επίμαχες μετοχές αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε ρυθμιζόμενη αγορά, η κτήση τους από την ΑΕ, είναι πιθανόν να συνιστά πράξη χειραγώγησης. Ενώ, επιπλέον, η δυνατότητα του ΔΣ να προβαίνει σε κτήση των μετοχών αυτών για την ΑΕ ενδέχεται να διαταράσσει τις μετοχικές ισορροπίες, στη βάση των δυνητικά μεροληπτικών επιλογών του.
Παρά τους ανωτέρω κινδύνους, ωστόσο, η παράγωγη κτήση ίδιων μετοχών από την ΑΕ επιφυλάσσει σημαντικά πλεονεκτήματα για την τελευταία. Αναγκαία, όμως, η θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων και διαδικασιών, από το νόμο, για την ελαχιστοποίηση των συναφών κινδύνων. Στοχεύουν, όλες τούτες, στη διαφύλαξη του εγγυητικού χαρακτήρα του μετοχικού κεφαλαίου έναντι των εταιρικών δανειστών και στην προστασία της μετοχικής διάρθρωσης.
Η προβλεπόμενη, από το νόμο, παράγωγη απόκτηση ίδιων μετοχών εξυπηρετεί θεμιτά επιχειρηματικά και οικονομικά συμφέροντα της ΑΕ. Εντάσσεται, συχνά, στα επενδυτικά σχέδιά της και στοχεύει στη βελτίωση της χρηματοοικονομικής της διάρθρωσης.
Ως διαχειριστική πράξη της εταιρικής περιουσίας, υλοποιείται μέσω διάθεσης κερδών ή ελεύθερων αποθεματικών της ΑΕ. Δεν συνεπάγεται, ως εκ τούτου, τη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ και δεν οδηγεί, σε επιστροφή εισφορών στους μετόχους. Η ΑΕ, αντίθετα, αυξάνει την ευελιξία της και την προσαρμοστικότητά της στις εξελίξεις της αγοράς (1832/2019 ΤρΕφΘεσ–ΤΝΠ Qualex).
Προϋποθέσεις Απόκτησης Ίδιων Μετοχών
Η τήρηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης των μετόχων
Ουσιαστική προϋπόθεση για το επιτρεπτό της παράγωγης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ είναι η τήρηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης των μετόχων ίδιας κατηγορίας (άρ. 49 §1, εδ. α΄). Υπό την έννοια της διασφάλισης ίσων ευκαιριών συμμετοχής τους στη διαδικασία απόκτησης ίδιων μετοχών από την ΑΕ.
Υποστηρίζεται, από μερίδα της θεωρίας, ότι οι, τυχόν, αποκτηθείσες από την ΑΕ ίδιες μετοχές της δεν μεταβάλλουν τις μετοχικές ισορροπίες εντός της ΑΕ. Ως εκ τούτου, η εν λόγω αρχή, δεν παρέχει στους μετόχους το δικαίωμα για διάθεση των μετοχών τους στην ΑΕ κατά το ποσοστό συμμετοχής τους στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας. Υποστηρίζεται, εντούτοις, και η αντίθετη άποψη.
Περαιτέρω, λόγοι υπέρτερου εταιρικού συμφέροντος, καθώς και η δυνατότητα παραίτησης των μετόχων από την προστασία της συγκεκριμένης, σχετικής φύσης, αρχής, δυνατό να δικαιολογήσουν τυχόν αποκλίσεις.
Η τήρηση των διατάξεων για την κατάχρηση της αγοράς
Επόμενη προϋπόθεση για το σύννομο της κτήσης ίδιων μετοχών, κατά τρόπο παράγωγο, είναι η τήρηση των διατάξεων για την κατάχρηση της αγοράς (άρ. 49 §1, εδ. α΄). Η προϋπόθεση αυτή αποσκοπεί στην αποτροπή του κινδύνου της χειραγώγησης της αγοράς από μέρους των εισηγμένων ΑΕ.
Η έγκριση της Γενικής Συνέλευσης
Για την παράγωγη κτήση ίδιων μετοχών ο νόμος απαιτεί την «έγκριση» της ΓΣ. Η σχετική απόφαση λαμβάνεται με απλή απαρτία και πλειοψηφία (άρ. 49 §1, εδ. α΄) και υποβάλλεται σε δημοσιότητα (άρ. 49 §1 εδ. β΄). Ως έγκριση θεωρείται η εκ των προτέρων παρεχόμενη άδεια ή συναίνεση της ΓΣ (1832/2019 ΤρΕφΘεσσ – ΤΝΠ Qualex) που επιβάλλεται να παρασχεθεί, το αργότερο, έως τη σύναψη της υποσχετικής δικαιοπραξίας. Η εκ των υστέρων συγκατάθεση (κατ’ άρ. 238 ΑΚ), δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση αυτή.
Η απόφαση της ΓΣ πρέπει να περιλαμβάνει-ιδίως: (α) τον ανώτατο αριθμό των προς απόκτηση μετοχών, (β) τη διάρκεια της χορηγηθείσας έγκρισης και (γ) τα ανώτατα και κατώτατα όρια της αξίας απόκτησης, επί επαχθών αποκτήσεων, με καθορισμό ποσών ή ποσοστών.
Προαιρετική, αν και κρίσιμη, παραμένει η αναφορά του σκοπού απόκτησης των ίδιων μετοχών.
Ανώτατο χρονικό όριο ισχύος της έγκρισης της ΓΣ ορίζεται σε 24 μήνες. Απόφαση της ΓΣ χωρίς προσδιορισμό της χρονικής διάρκειας ισχύος της έγκρισης θα είναι ελαττωματική, και συνεπώς άκυρη. Η ίδια συνέπεια ισχύει και επί υπέρβασης του εν λόγω, μέγιστου χρονικού ορίου. Αντίθετα, δυνατή είναι η πρόβλεψη κατώτατων χρονικών ορίων.
Ως ημερομηνία έναρξης της εγκριτικής απόφασης, επί παράλειψης αναφοράς, λογίζεται η ημερομηνία λήψης της. Δυνατός είναι, ωστόσο, ο καθορισμός μεταγενέστερου χρόνου έναρξης.
Επί περισσότερων, ενδεχομένως, εξουσιοδοτήσεων της ΓΣ προς το ΔΣ, αυτές θα ισχύουν διαδοχικά. Η ανανέωσή τους, πριν από τη λήξη τους, είναι καθ’ όλα επιτρεπτή.
Η αρμοδιότητα του ΔΣ
Η παράγωγη απόκτηση ίδιων μετοχών, ως πράξη διαχείρισης και εκπροσώπησης της εταιρείας, εντάσσεται στην αρμοδιότητα του ΔΣ˙ λαμβάνει χώρα με ευθύνη του-μέσα στο πλαίσιο της εξουσιοδότησης που του έχει παρασχεθεί.
Η απόκτηση των εν λόγω μετοχών από τους υφιστάμενους μετόχους, ως αποτέλεσμα ατομικής ή δημόσιας πρόσκλησης (ή μέσω της χρηματιστηριακής αγοράς για τις εισηγμένες ΑΕ), προϋποθέτει (άρ. 49 § 2):
(α) Η ονομαστική αξία των μετοχών που αποκτώνται από την ΑΕ, να μην υπερβαίνει το 1/10 του καταβεβλημένου, κατά την ημερομηνία λήψης της απόφασης της ΓΣ, μετοχικού κεφαλαίου. Στις προαναφερόμενες μετοχές συμπεριλαμβάνονται: (i) όσες απέκτησε, προηγουμένως, η εταιρεία και διατηρεί και (ii) όσες απέκτησε τυχόν δια έμμεσου αντιπροσώπου.
(β) Η απόκτηση ίδιων μετοχών από την ΑΕ δεν επιτρέπεται να έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των ιδίων κεφαλαίων σε ποσό κατώτερο από εκείνο που ο νόμος ορίζει (άρ. 159 §1). Επομένως, αποκλειστικός τρόπος απόκτησης-από επαχθή αιτία, ιδίων μετοχών είναι μέσω της αξιοποίησης των, τυχόν, μη διανεμηθέντων κερδών παρελθουσών εταιρικών χρήσεων ή σχετικών, προς τον συγκεκριμένο σκοπό, αποθεματικών της ΑΕ.
(γ) Η συναλλαγή μπορεί να αφορά μόνο μετοχές που έχουν εξοφληθεί πλήρως. Πρόκειται για εφαρμογή της αρχής σχηματισμού (καταβολής) του μετοχικού κεφαλαίου.
Η Απόκτηση Προς Όφελος Των Εργαζομένων
Ειδική ρύθμιση διέπει την περίπτωση προκαθορισμένου, στην απόφαση της ΓΣ, σκοπού απόκτησης ιδίων μετοχών προκειμένου να διανεμηθούν μεταγενέστερα-δωρεάν ή έναντι ανταλλάγματος (άρ. 49 §3): (α) στο προσωπικό της ή/και (β) στους εργαζομένους συνδεδεμένης (κατά την έννοια του άρ. 32 ν. 4308/2014), με αυτή, εταιρείας. Ισχύουν, κατ’ αρχήν, οι προαναφερθείσες προϋποθέσεις-χωρίς, όμως, τον ποσοτικό περιορισμό του 10%.
Η σύμβαση, στη βάση της οποίας οι απασχολούμενοι στην ΑΕ παρέχουν τις υπηρεσίες τους δεν ενδιαφέρει. Δυνατή η σύμβαση εργασίας, ανεξαρτήτων υπηρεσιών, έργου, εντολής. Δυνατό μεταξύ των ληπτών να είναι και μέλη του ΔΣ. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να τηρείται η αρχή της ίσης μεταχείρισης.
Η διανομή των μετοχών, ως αντάλλαγμα, συνήθως, της αποδοτικότητας των εργαζομένων, γίνεται δωρεάν ή έναντι τιμήματος.
Η διανομή, επίσης, πρέπει να πραγματοποιηθεί εντός δώδεκα μηνών από την ημερομηνία κτήσης των μετοχών από την ΑΕ. Με την άπρακτη παρέλευση της ανατρεπτικής προθεσμίας, η κτήση καθίσταται προβληματική και γεννάται, υπό όρους, υποχρέωση της ΑΕ για μεταβίβασή τους εντός τριετίας. Περί αυτού, όμως, στη συνέχεια.
Αποκλίσεις Στις Προϋποθέσεις
Εξαίρεση από τον κανόνα των αυστηρών για την απόκτηση ίδιων μετοχών προϋποθέσεων, συνιστούν οι περιπτώσεις που στη συνέχεια αναφέρονται (άρ. 49 §4). Υπό τον όρο, όμως, της μη μείωσης των ιδίων κεφαλαίων της ΑΕ στα ελάχιστα, κατά νόμο, επίπεδα (άρ. 159§1). Χαρακτηριστικό τους: Η απόφαση του ΔΣ και η απουσία έγκρισης της ΓΣ.
Οι περιπτώσεις, αναλυτικότερα, αφορούν στην απόκτηση ίδιων μετοχών:
(α) με σκοπό την υλοποίηση απόφασης (πραγματικής) μείωσης του κεφαλαίου ή λόγω εξαγοράς (δυνάμει του άρ. 39),
(β) λόγω καθολικής μεταβίβασης περιουσίας-στο πλαίσιο μετασχηματισμού (συγχώνευσης ή διάσπασης με απορρόφηση) ή κληρονομικής διαδοχής,
(γ) από χαριστική αιτία, πλήρως εξοφλημένων μετοχών ή από πιστωτικά ιδρύματα και άλλους πιστωτικούς οργανισμούς ως προμήθεια για αγορά,
(δ) λόγω υποχρέωσης που προκύπτει από το νόμο ή δικαστική απόφαση με σκοπό την προστασία των μειοψηφούντων μετόχων˙ κυρίως, στις περιπτώσεις (άρ. 45) συγχώνευσης, αλλαγής του σκοπού ή της μορφής της εταιρείας, μεταφοράς της έδρας στο εξωτερικό ή επιβολής περιορισμών στη μεταβίβαση των μετοχών καθώς και στις μετοχές που αποκτήθηκαν με σκοπό την ικανοποίηση υποχρεώσεων της εταιρείας από ανταλλάξιμο ομολογιακό δάνειο,
(ε) δια πλειστηριασμού με πλειοδότρια την ΑΕ και, συνεπώς, κατάσχεση δικών της μετοχών.
Ως ανώτατο χρονικό όριο διακράτησης των μετοχών στις ανωτέρω, υπό (β)-(ε), περιπτώσεις, από την ΑΕ ορίζεται η τριετία (άρ. 49 §5)-υπό την προϋπόθεση ότι η ονομαστική αξία των συνολικών ίδιων μετοχών υπερέβη το 1/10 του καταβεβλημένου κεφαλαίου. Εξαιρείται, ωστόσο, ρητά, της σχετικής υποχρέωσης μεταβίβασης εντός τριετίας η υπό (α) περίπτωση.
Η άπρακτη παρέλευση της ως άνω προθεσμίας για μεταβίβαση καθιστά την τελευταία αδύνατη. Οδηγεί δε σε ακύρωση των ίδιων μετοχών με αντίστοιχη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας, κατόπιν απόφασης της ΓΣ. Η τελευταία λαμβάνεται με απλή απαρτία και πλειοψηφία (άρ. 49 §6).
Μη Νόμιμη Απόκτηση˙ Ευθύνη Μελών ΔΣ
Η απόκτηση ιδίων μετοχών, κατ’ απόκλιση των διατάξεων του άρ. 49, συνεπάγεται την υποχρέωση μεταβίβασής τους από την ΑΕ (άρ. 49 §7). Η μεταβίβαση, ειδικότερα, πρέπει να λάβει χώρα εντός προθεσμίας ενός έτους από την ημερομηνία απόκτησής τους. Ειδάλλως, επέρχεται ακύρωσή τους με αντίστοιχη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ.
Έναντι της εταιρείας, τα μέλη του ΔΣ ευθύνονται αστικά (άρ. 102 § 1) και ποινικά (άρ. 177 §3) για κάθε πράξη ή παράλειψη κατά την απόκτηση ιδίων μετοχών. Περαιτέρω ευθύνη (λόγω παράβασης άλλης προστατευτικής διάταξης νόμου, λ.χ. της αρχής της ίσης μεταχείρισης των μετόχων, ή του καταστατικού) δεν αποκλείεται.
Το Νομικό Καθεστώς Ιδίων Μετοχών
Η καθ’ οιονδήποτε τρόπο, άμεση ή έμμεση, απόκτηση ιδίων μετοχών δεν παρέχει στην ΑΕ τα δικαιώματα της μετοχικής ιδιότητας, τα οποία αναστέλλονται (άρ. 50 § 1). Δεν δικαιούται, επομένως, η εταιρεία δικαιώματος παράστασης και ψήφου στη ΓΣ. Για λόγους διαφύλαξης των μετοχικών ισορροπιών, οι μετοχές της ΑΕ δεν συνυπολογίζονται (και) στον σχηματισμό απαρτίας.
Περαιτέρω, επέρχεται προσαύξηση των μερισμάτων των λοιπών μετόχων από τα αντίστοιχα των ιδίων μετοχών. Τούτο συμβαίνει προς αποφυγή σύγχυσης, καθώς η ΑΕ δεν είναι δυνατό να είναι, ταυτόχρονα, οφειλέτης και δανειστής του μερίσματος.
Παράλληλα, σε περίπτωση (όχι ονομαστικής) αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου με νέες εισφορές, το αντίστοιχο δικαίωμα προτίμησης προσαυξάνει, κατ’ αρχήν, το δικαίωμα των λοιπών μετόχων. Εκτός αν το αρμόδιο για την αύξηση όργανο αποφασίσει τη μεταβίβαση του δικαιώματος προτίμησης σε πρόσωπο που δεν ενεργεί για λογαριασμό της ΑΕ.
Η αναστολή των ανωτέρω δικαιωμάτων συντρέχει ωσότου μεταβιβαστούν οι ίδιες μετοχές σε τρίτους.
Επιπλέον, η έκθεση διαχείρισης, για λόγους ενημέρωσης των μετόχων, κατ’ ελάχιστο περιλαμβάνει: (α) τους λόγους απόκτησης ιδίων μετοχών, (β) τον αριθμό, την ονομαστική αξία και το τμήμα του μετοχικού κεφαλαίου στο οποίο αντιστοιχούν, (γ) την αξία των μετοχών επί επαχθούς κτήσης ή μεταβίβασης, και τέλος (δ) τον αριθμό και την ονομαστική αξία του συνολικού αριθμού των κατεχόμενων από την εταιρεία μετοχών και το τμήμα του μετοχικού κεφαλαίου στο οποίο αντιστοιχούν (άρ. 50 §2).
Η παράγωγη κτήση ιδίων μετοχών παρέχει σειρά σημαντικών πλεονεκτημάτων για την ΑΕ-ελλοχεύει όμως και όχι αμελητέους κινδύνους. Διέπεται, κατά τούτο (και ορθά) από σειρά αυστηρών κανόνων και περιορισμών, προκειμένου να μην καταστρατηγούνται προστατευτικές ρυθμίσεις υπέρ των μετόχων, της ΑΕ και των δανειστών της. Ερευνητέα, στο ίδιο πλαίσιο, η ύπαρξη δυνατότητας (ή μη) παροχής πίστωσης από μέρους της ΑΕ για την αγορά ιδίων μετοχών της. Περί αυτής, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 4 Σεπτεμβρίου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.