Η έννοια των μετοχών μας απασχόλησε σε προηγούμενη αρθρογραφία μας. Είδαμε, εκεί, πως η μετοχή υποδηλώνει (και) τη μετοχική σχέση. Διαπιστώσαμε πως η μετοχική ιδιότητα αποκτάται, πρωτότυπα, με την ανάληψη μιας, τουλάχιστον, μετοχής κατά την ίδρυση της ΑΕ ή, στο πλαίσιο αύξησης μετοχικού κεφαλαίου, με έκδοση νέων μετοχών (πριν την καταβολή, μάλιστα, του μετοχικού κεφαλαίου). Στο παρόν θα μας απασχολήσει η απαγόρευση της πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ: τόσο κατά τη σύσταση όσο και κατά την αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου.
Έννοια
Η απαγόρευση πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών από την Α.Ε. προβλέπεται στο άρ. 48 ν. 4548/2018. Πρόκειται για όμοια ρύθμιση με αυτή του άρ. 15β του προϊσχύσαντος ν. 2190/1920.
Η συγκεκριμένη απαγόρευση αφορά στην πρωτότυπη κτήση από την ΑΕ δικών της μετοχών: (α) είτε μέσω των ιδρυτών της κατά τη σύστασή της (β) είτε μέσω των μελών του Δ.Σ. σε τυχόν αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου (γ) είτε μέσω τρίτου (παρένθετου) προσώπου, που ενεργεί στο όνομά του και για λογαριασμό της. Περιπτώσεις, οι οποίες θα μας απασχολήσουν, αναλυτικότερα, στη συνέχεια.
Σκοπός
Η απαγόρευση πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών αποσκοπεί, καταρχάς, στην πραγματική καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ και στη διατήρηση της ακεραιότητάς του. Τυχόν πρωτότυπη κτήση από την ΑΕ ίδιων μετοχών μέσω (προφανώς) της εταιρικής περιουσίας, θα σήμαινε τη σύμπτωση της ιδιότητας του δανειστή και του οφειλέτη στο ίδιο πρόσωπο (λόγος απόσβεσης ενοχής-453 εδ. α ΑΚ). Επίσης, την υποχρέωση επιστροφής της καταβληθείσας εισφοράς. Με άλλα λόγια: εικονική καταβολή.
Η σχετική απαγόρευση, επομένως, αποβλέπει στην αποφυγή δημιουργίας μιας Α.Ε. με εικονικό (έστω και εν μέρει) μετοχικό κεφάλαιο.
Μέσω της διατήρησης της εταιρικής περιουσίας διασφαλίζεται η ικανοποίηση, στο μέτρο του εφικτού, των απαιτήσεων των εταιρικών δανειστών. Επιπλέον, προστατεύονται και οι μέτοχοι (προφανώς της μειοψηφίας) διά της αποφυγής μεταβολής των μετοχικών ισορροπιών.
Οι Περιπτώσεις Απαγόρευσης (Πεδίο Εφαρμογής)
Ανάληψη ίδιων μετοχών κατά τη σύσταση της ΑΕ
Κατά τη σύσταση της ΑΕ, οι ιδρυτές της αναλαμβάνουν την ολοσχερή κάλυψη του αρχικού μετοχικού κεφαλαίου. Αποκτούν, ως εκ τούτου, μετοχές της ιδρυόμενης ΑΕ. Υποχρεούνται, παράλληλα, στην καταβολή εισφορών αξίας αντίστοιχης, κατ΄ ελάχιστον, με την ονομαστική αξία των μετοχών που αναλαμβάνουν. Η καταβολή αυτή από τους ιδρυτές αποσκοπεί στην εκπλήρωση της υποχρέωσης του ελάχιστου μετοχικού κεφαλαίου, που απαιτείται για την ίδρυση της ΑΕ και τον σχηματισμό της εταιρικής περιουσίας. Δεν θα ήταν δυνατό, επομένως, να είναι επιτρεπτή η κάλυψη του αρχικού μετοχικού κεφαλαίου από την ίδια την ΑΕ (όπως και δεν είναι-άρ. 48 §1).
Ένα τέτοιο (θεωρητικό) ενδεχόμενο θα δημιουργούσε ένα διπλό παράδοξο. Η ΑΕ, αρχικά, θα καθίστατο ιδρυτής-μέτοχος του νομικού της προσώπου/εαυτού της-όπερ άτοπο. Επίσης: η ΑΕ θα κατέληγε οφειλέτης του εαυτού της-όπερ, επίσης, άτοπο. Η συνύπαρξη, εξάλλου, των ιδιοτήτων του οφειλέτη της αξίας των αναληφθεισών μετοχών (εδώ: ΑΕ) και του δανειστή της αξίας αυτής στο ίδιο πρόσωπο (:η ίδια ΑΕ) δεν είναι δυνατή. Αντίθετα, αποτελεί λόγο απόσβεσης της ενοχής λόγω σύγχυσης (453 εδ. α΄ ΑΚ).
Τυχόν κάλυψη, επομένως, (έστω και τμήματος) του αρχικού μετοχικού κεφαλαίου από την ΑΕ, θα επέφερε εικονική, μόνο, ανάληψη των μετοχών της. Δεν θα συνεπαγόταν, δηλαδή, την εισφορά νέου περιουσιακού στοιχείου στην εταιρική της περιουσία.
Η απαγόρευση πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών επεκτείνεται (ακριβώς για τους ίδιους λόγους-άρ. 48 §1) και στην πρωτότυπη ανάληψη ομολογιών μετατρέψιμων σε μετοχές. Ειδική πρόβλεψη για την πρωτότυπη κτήση ίδιων τίτλων κτήσης μετοχών υπάρχει στο άρθρο 57 §1 ν. 4548/2018.
Ανάληψη ίδιων μετοχών στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ
Η απαγόρευση πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ κατά την αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου απευθύνεται, κατά βάση, στα μέλη του ΔΣ της. Εύλογα, γιατί, μέσω αυτών, είναι (θεωρητικά δυνατό) η ΑΕ να αποκτήσει δικές της μετοχές. Παράλληλα, η σχετική αυτή απαγόρευση, (και) στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, υπηρετεί τους ίδιους σκοπούς με την αντίστοιχη απαγόρευση κατά την ίδρυση της ΑΕ. Συνιστά, μάλιστα, ανάγκη επιτακτικότερη.
Η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου (με εξαίρεση την ονομαστική αύξηση) αποτελεί μια από τις κυριότερες μορφές χρηματοδότησης της ΑΕ. Μέσω αυτής επιτυγχάνεται η εισροή νέων οικονομικών στοιχείων στην ΑΕ και η επαύξηση της εταιρικής της περιουσίας. Ο συγκεκριμένος σκοπός (της χρηματοδότησης της ΑΕ) δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί, αυτονόητα, με την απόκτηση/εξόφληση, με πόρους της ΑΕ, των νεοεκδιδόμενων, μέσω της αύξησης, μετοχών της. Σε περίπτωση, λ.χ., μη άσκησης εκ μέρους των υφιστάμενων μετόχων του δικαιώματος προτίμησης-συνδυαστικά με (μη) καταβολή των απαραίτητων, νέων, εισφορών, το διαμορφούμενο, νέο, μετοχικό κεφάλαιο της ΑΕ θα ήταν πλασματικό. Δεν θα υφίστατο, με τον τρόπο αυτό, εισροή νέων οικονομικών στοιχείων.
Να σημειωθεί, εκ περισσού, ότι η σχετική πρόβλεψη του άρθρου 48 του ν. 4548/2018 καλύπτει και την περίπτωση κτήσης των ίδιων μετοχών με σκοπό μεταγενέστερης διάθεσής τους από την ΑΕ σε τρίτα πρόσωπα.
Ανάληψη ίδιων μετοχών μέσω τρίτου προσώπου
Απαγορευμένη είναι, αυτονόητα, η πρωτότυπη κτήση ίδιων μετοχών από τρίτο πρόσωπο, που ενεργεί στο όνομα και για λογαριασμό της ΑΕ-άμεσος αντιπρόσωπος (άρ. 48 §1).
Απαγορευμένη, όμως, είναι και η πρωτότυπη κτήση ίδιων μετοχών από τρίτο πρόσωπο, στο όνομα του αλλά για λογαριασμό της ΑΕ (έμμεσος αντιπρόσωπος). Ομοίως, τόσο κατά την ίδρυση όσο και κατά την αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου της ΑΕ (άρ. 48 §2).
Μια τέτοια (απαγορευμένη) τακτική θα οδηγούσε στην ανάληψη μετοχών από τρίτο μεν, παρένθετο όμως, πρόσωπο, με οικονομικά μέσα της ΑΕ. Ο τρίτος, στην περίπτωση αυτή, θα υποχρεούνταν να μεταβιβάσει τις μετοχές στην ΑΕ δυνάμει των διατάξεων για την εντολή (ιδίως άρ. 719 ΑΚ).
Δυνατότητα Εξαίρεσης
Η απαγόρευση πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών γίνεται δεκτό ότι επιδέχεται μια, και μόνη, εξαίρεση-σε περίπτωση αύξησης του μετοχικού της κεφαλαίου: δικαιούται, στην περίπτωση αυτή, η ΑΕ να αναλάβει, με τα ελεύθερα αποθεματικά ή τα κέρδη της, ποσοστό των νεοεκδιδόμενων μετοχών. Το ποσοστό αυτό πρέπει να αντιστοιχεί στο σύνολο των μετοχών της, που απέκτησε κατά τρόπο παράγωγο και οι οποίες προορίζονται για διανομή στο προσωπικό της. Ή στο προσωπικό συνδεδεμένων, με αυτή, επιχειρήσεων.
Συνέπειες (Κυρώσεις) Παράβασης Απαγόρευσης
Ως προς την ακυρότητα κάλυψης του μετοχικού κεφαλαίου
Η παράβαση της απαγόρευσης κτήσης ίδιων μετοχών εκ μέρους της ΑΕ τόσο κατά ίδρυση της ΑΕ όσο και κατά την αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου δεν συνεπάγεται, κατά την ορθότερη άποψη, την ακυρότητα της κάλυψης. Θα δημιουργούνταν, σε διαφορετική περίπτωση, ανασφάλεια στις συναλλαγές. Η σύσταση ή, αντίστοιχα, η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, με ίδιους πόρους της ΑΕ, θεωρούνται έγκυρες. Αποκτά η ΑΕ, κατά συνέπεια, πρωτοτύπως ίδιες μετοχές.
Βέβαια, υποστηρίζεται, μεμονωμένα στη θεωρία ότι η σχετική παράβαση επιφέρει την ακυρότητα της κάλυψης του μετοχικού κεφαλαίου (άρ. 174 ΑΚ).
Επί της πρωτότυπης, εν τέλει, κτήσης ίδιων μετοχών, εφαρμόζεται αναλογικά το άρ. 49 §7 ν. 4548/2018: η ΑΕ υποχρεούται, εντός έτους από την απόκτηση των μετοχών της, να προβεί στην πώλησή τους.
Σε περίπτωση, ωστόσο, που η ως άνω πώληση δεν λάβει χώρα εντός του προαναφερόμενου χρόνου, επέρχεται, εν τέλει, η ακύρωση των ίδιων μετοχών μέσω αντίστοιχης μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ.
Ενόσω, πάντως, η ΑΕ διατηρεί τις ίδιες μετοχές της, αναστέλλονται, αυτονόητα, τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτές (κατ’ αναλογία άρ. 50). Μεταξύ αυτών: το δικαίωμα παράστασης και ψήφου στις ΓΣ-οι μετοχές, άλλωστε, αυτές δεν λαμβάνονται υπόψη για τον σχηματισμό απαρτίας.
Η ευθύνη (και απαλλαγή) των εμπλεκομένων προσώπων
Δεν προβλέπεται, κατά τα προαναφερθέντα, ακυρότητα των παρανόμως (πρωτοτύπως) κτηθέντων ίδιων μετοχών. Σε περίπτωση παράβασης, εντούτοις, της σχετικής απαγόρευσης θεμελιώνεται ειδική ευθύνη των εμπλεκομένων (ιδρυτών-κατά τη σύσταση, μελών του ΔΣ-κατά την αύξηση και τυχόν τρίτων): Τα πρόσωπα αυτά βαρύνονται με την υποχρέωση καταβολής της αξίας των αναληφθεισών μετοχών. Η τελευταία προσδιορίζεται στην τιμή έκδοσής τους (και όχι της ονομαστικής τους αξίας-άρ. 48 §3). Επί εμπλοκής περισσοτέρων στοιχειοθετείται εις ολόκληρον ευθύνη τους (άρ. 914, 926 ΑΚ).
Αντίστοιχη ευθύνη δημιουργείται και για τα τρίτα πρόσωπα που ενεργούν ως έμμεσοι αντιπρόσωποι: θεωρείται ότι ανέλαβαν τις επίμαχες μετοχές για ίδιο λογαριασμό και βαρύνονται, προσωπικά, με την καταβολή της αξίας τους (άρ. 48 §2). Παράλληλα, όμως, για λόγους διασφάλισης της καταβολής, θεμελιώνεται, στην περίπτωση αυτή, ευθύνη εις ολόκληρον και από κοινού με τον έμμεσο αντιπρόσωπο, ιδρυτές ή μέλη του ΔΣ (ΑΚ 914,926).
Μη διακρίνοντος του νόμου ως προς τον απαιτούμενο βαθμό υπαιτιότητας, συνάγεται ότι τα εμπλεκόμενα πρόσωπα ευθύνονται για κάθε πταίσμα επί ανάληψης ίδιων μετοχών.
Δυνατή, πάντως, είναι και η θεμελίωση περαιτέρω ποινικής (άρ. 177 §3) και αστικής ευθύνης (άρ. 102 §1) των μελών του ΔΣ λόγω παραβίασης της σχετικής απαγόρευσης του άρθρου 48.
Τα ευθυνόμενα πρόσωπα είναι δυνατό να απαλλαγούν από την ευθύνη καταβολής της αξίας των μετοχών. Αναγκαία προϋπόθεση η από μέρους τους απόδειξη έλλειψης συνδρομής υπαιτιότητας στο πρόσωπό τους.
Σε περίπτωση, πάντως, περισσοτέρων υπαιτίων, επί τυχόν απαλλαγής κάποιου από αυτά, εξακολουθεί να υφίσταται εις ολόκληρον ευθύνη των υπολοίπων (914, 926 ΑΚ).
Απαγορευμένη λοιπόν, κατά κανόνα, η κτήση ίδιων μετοχών από την ΑΕ τόσο κατά την ίδρυση όσο και στο πλαίσιο αύξησης του μετοχικού της κεφαλαίου. Η σχετική παράβαση δεν είναι χωρίς (σημαντικές) κυρώσεις για τα εμπλεκόμενα πρόσωπα. Τι συμβαίνει όμως όσον αφορά την περίπτωση της παράγωγης κτήσης (λ.χ. μέσω αγοράς ή δωρεάς) ίδιων μετοχών από την ΑΕ; Επίσης απαγορευμένη ή υπό προϋποθέσεις επιτρεπτή; Περί αυτών σε επόμενη αρθρογραφίας μας.
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 28 Αυγούστου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.