Μας απασχόλησαν, σε προηγούμενη αρθρογραφία μας, επιμέρους παράμετροι του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ: η κάλυψη, η καταβολή και η πιστοποίησή του. Επίσης, η αύξηση και μείωσή του. Διαπιστώσαμε, ήδη, πως το μετοχικό κεφάλαιο της ΑΕ (χρειάζεται να) προστατεύεται και διαφυλάσσεται-λόγω της φύσης και του σκοπού του. Κατά τούτο και η, κατ’ αρχήν, απαγόρευση επιστροφής στους μετόχους των εισφορών τους-πριν τη λύση και (ολοκλήρωση της) εκκαθάρισής της. Επιτρεπτή είναι, ωστόσο, η απόδοση στους μετόχους του συνόλου ή μέρους της ονομαστικής αξίας των μετοχών τους κατά τη διάρκεια λειτουργίας της ΑΕ, μέσω της απόσβεσης του μετοχικού της κεφαλαίου (άρθρο 32 ν. 4548/2018). Πρόκειται για έναν (εν πολλοίς) άγνωστο-πολυεπίπεδα, όμως, ωφέλιμο θεσμό. Χρήσιμη, κατά τούτο, η προσέγγιση των βασικών παραμέτρων του.
Περιεχόμενο Και Φύση Της Απόσβεσης
Η (μερική ή ολική) απόσβεση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ επιτρέπει σε/στους μετόχους της να εισπράξουν από αυτή μέρος ή το σύνολο της ονομαστικής αξίας των μετοχών τους. Και μάλιστα ενόσω η ΑΕ λειτουργεί.
Καθόλου δεν προσκρούει ο θεσμός της απόσβεσης στην προαναφερθείσα απαγόρευση επιστροφής των εισφορών των μετόχων: τα ποσά που καταβάλλονται στους μετόχους αντιστοιχούν μεν αριθμητικά στην ονομαστική αξία των εισφορών τους δεν ταυτίζονται, όμως, με αυτές. Τα συγκεκριμένα, καταβαλλόμενα, ποσά δεν προέρχονται από τη δεσμευμένη εταιρική περιουσία. Προέρχονται, αντίθετα, από ειδικό αποθεματικό ή από κέρδη της ΑΕ. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, η απόσβεση κεφαλαίου συνιστά ένδειξη οικονομικής ευρωστίας της.
Η απόσβεση είναι δυνατό να λάβει χώρα και μέσω μερικής ή ολικής απαλλαγής των ωφελούμενων μετόχων από την υποχρέωση καταβολής του ποσού του κεφαλαίου που έχουν μεν καλύψει, δεν έχουν όμως καταβάλει ακόμη (άρθρο 32 §3 in fine).
Η νομική φύση της απόσβεσης έχει αποτελέσει αντικείμενο θεωρητικών συζητήσεων. Κατά την ορθότερη άποψη (και υποβοηθητική μάλιστα της καλύτερης κατανόησής της) η απόσβεση συνιστά ιδιόρρυθμη διανομή κερδών.
Με την απόσβεση η ΑΕ καταβάλλει στους ωφελούμενους μετόχους ελεύθερη περιουσία με «αντίτιμο» την απόσβεση δύο συγκεκριμένων μελλοντικών, έναντι εκείνης, αξιώσεών τους. Συγκεκριμένα, των αξιώσεων: (α) διανομής ελάχιστου μερίσματος και (β) επιστροφής της εισφοράς ως προϊόν εκκαθάρισης (άρθρο 32 §4).
Η Διάκριση Από Τη Μείωση Του Μετοχικού Κεφαλαίου
Η απόσβεση κεφαλαίου δεν συνιστά μείωσή του. Η διαπίστωση, μάλιστα, αυτή είναι τόσο σημαντική, που ο ίδιος ο νομοθέτης έκρινε σκόπιμο να προβεί σε σχετική ρητή επισήμανση (άρθρο 32 §2).
Κατά την απόσβεση του μετοχικού κεφαλαίου καταβάλλεται, όπως ήδη αναφέρθηκε, ελεύθερη περιουσία στους ωφελούμενους μετόχους. Αντίθετα, στη μείωση μετοχικού κεφαλαίου αποδεσμεύεται τμήμα του δεσμευμένου ποσού της ΑΕ, που αντιστοιχεί στο μετοχικό της κεφάλαιο.
Στην περίπτωση, επομένως, της απόσβεσης, το μετοχικό κεφάλαιο της ΑΕ παραμένει αναλλοίωτο, ως μαθηματική (:αριθμητική) ποσότητα. Δεν διενεργείται, επομένως, τροποποίηση του καταστατικού ούτε και (πολύ περισσότερο) απαιτείται έγκριση της διοίκησης. Δεν τυγχάνουν, εδώ, εφαρμογής οι διατάξεις για την προστασία των δανειστών εξ αφορμής της μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ.
Η Διαδικασία Της Απόσβεσης
Αρμόδιο Όργανο
Αρμόδιο όργανο να αποφασίσει την απόσβεση κεφαλαίου είναι η ΓΣ (άρθρο 32 §1). Η απόφασή της θα αφορά συγκεκριμένη μόνον, επικείμενη, απόσβεση (όχι τυχόν μελλοντικές), της οποίας και τις ειδικότερες παραμέτρους της ρητά θα προσδιορίζει (ολική/μερική απόσβεση, πηγές χρηματοδότησης κ.ο.κ.).
Η ΓΣ αποφασίζει, καταρχάς, με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία. Εφόσον, όμως, υφίσταται σχετική (αρχική ή επιγενόμενη) καταστατική πρόβλεψη, η ΓΣ μπορεί να αποφασίζει την απόσβεση του κεφαλαίου με απλή απαρτία και πλειοψηφία. Στην περίπτωση, όμως, της (επιγενόμενης) τροποποίησης του καταστατικού, η σχετική της τροποποίησης απόφαση της ΓΣ προϋποθέτει αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία.
Περιεχόμενο Απόφασης Απόσβεσης
Όπως ήδη αναφέρθηκε, η απόφαση της ΓΣ προσδιορίζει τους ειδικότερους όρους της απόσβεσης˙ καθορίζει-μεταξύ άλλων: (α) Τις μετοχές που πρόκειται να αποσβεστούν (στη βάση και της αρχής της ίσης μεταχείρισης των μετόχων). (β) Το ύψος της ονομαστικής αξίας ανά μετοχή-όπως αυτή θα διαμορφωθεί. (γ) Τους τρόπους απόσβεσης. (δ) Τις πηγές χρηματοδότησης. (ε) Τον χρόνο διενέργειας της απόσβεσης. Όσον αφορά, ειδικότερα, τους τρόπους της απόσβεσης και της πηγές χρηματοδότησής της, λεκτέα τα ακόλουθα:
Τρόποι Απόσβεσης
Η απόσβεση μπορεί να είναι ολική (με καταβολή, δηλ., ολόκληρης της ονομαστικής αξίας του συνόλου των μετοχών ή μερική (με καταβολή ολόκληρης της ονομαστικής αξίας μέρους των μετοχών ή μέρους της ονομαστικής αξίας του συνόλου των μετοχών).
Πηγές Χρηματοδότησης
Τα ποσά χρηματοδότησης της απόσβεσης μπορούν να προέρχονται (άρθρο 32 §3):
(α) Από Ειδικά Αποθεματικά:
Η ΑΕ ενδέχεται να προβεί στον σχηματισμό ειδικών αποθεματικών με σκοπό την χρηματοδότηση μελλοντικών αποσβέσεων. Ο σχηματισμός των συγκεκριμένων αποθεματικών είναι δυνατό να προβλέπεται από το καταστατικό ή από απόφαση της ΓΣ.
Είναι ενδεχόμενο, επίσης, να χρησιμοποιήσει η ΑΕ ελεύθερα αποθεματικά της για τη χρηματοδότηση της απόσβεσης. Στην περίπτωση αυτή, απαιτείται, καταρχήν, απόφαση της συνήθους ΓΣ (που αποφασίζει με απλή, δηλ., απαρτία και πλειοψηφία). Σε περίπτωση καταστατικής πρόβλεψης, όσον αφορά διαφορετική χρήση των εν λόγω αποθεματικών, είναι αναγκαία η τροποποίησή του.
(β) Από Ελεύθερα Διανεμητέα Ποσά (Καθαρά Κέρδη):
Η ΑΕ, μπορεί, επίσης, να χρησιμοποιήσει για την χρηματοδότηση της απόσβεσης ποσά που επιτρέπεται να διανεμηθούν (κατ’ άρθρα 159 και 160 ν. 4548/2018). Συγκεκριμένα: καθαρά κέρδη που προκύπτουν ύστερα από την αφαίρεση του τακτικού αποθεματικού και την καταβολή του ελάχιστου μερίσματος. Επίσης: κέρδη που έχουν συσσωρευθεί, λόγω μη διανομής τους, κατά τις προηγούμενες εταιρικές χρήσεις.
Έγκριση Περισσότερων Κατηγοριών Μετόχων
Στην ΑΕ ενδέχεται να υφίστανται περισσότερες κατηγορίες μετόχων. Με την απόσβεση του κεφαλαίου ενδέχεται να θίγονται τα συμφέροντα/δικαιώματα κάποιας από αυτές. Η εγκυρότητα της απόφασης απόσβεσης θα εξαρτάται, τότε, από την έγκριση των μετόχων που την συναπαρτίζουν.
Η εν λόγω έγκριση παρέχεται σε ιδιαίτερη συνέλευση της συγκεκριμένης κατηγορίας μετόχων, που αποφασίζει με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία (άρθρο 32 §5). Για τη σύγκληση της συγκεκριμένης, ιδιαίτερης, συνέλευσης καθώς και τους όρους και προϋποθέσεις λήψης αποφάσεων από μέρους της, εφαρμόζονται οι σχετικές διατάξεις για τη ΓΣ των μετόχων (άρθρο 32 §6).
Δημοσιότητα Της Απόφασης Απόσβεσης
Η απόσβεση κεφαλαίου ενδιαφέρει όσους συναλλάσσονται με την ΑΕ αλλά και τυχόν υποψήφιους μετόχους της. Υποβάλλεται, ως εκ τούτου, σε διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 32 §1 in fine). Καθώς η απόσβεση δεν προϋποθέτει τροποποίηση του καταστατικού ούτε και έγκρισή της από τη διοίκηση, γίνεται δεκτό πως η δημοσιότητά της έχει, απλώς, δηλωτικό (και όχι συστατικό) χαρακτήρα.
Αποσβεσμένες Μετοχές
Σε περίπτωση απόσβεσης, οι μετοχές στις οποίες αντιστοιχεί η ονομαστική αξία που καταβάλλεται στους φορείς τους καλούνται «αποσβεσμένες». Πρόκειται, με άλλα λόγια, για τις «μετοχές επικαρπίας»-με βάση παλαιότερη ορολογία (όπως διευκρινίζει και η Αιτ. Έκθεση του ν. 4548/2018). Ο συγκεκριμένος, όμως, όρος δεν πρέπει να συγχέεται με το δικαίωμα επικαρπίας, που συστήνεται επί μετοχών.
Εφόσον διενεργηθεί απόσβεση μετοχών από ΑΕ που εκδίδει μετοχικούς τίτλους, ενδείκνυται η αντικατατάστασή τους από νέους με την ένδειξη: «αποσβεσμένες μετοχές».
Συνέπειες Της Απόσβεσης Κεφαλαίου
Όπως, ήδη, επισημάναμε, η απόσβεση δεν συνιστά, κατά κυριολεξία, επιστροφή εισφορών. Ως εκ τούτου, σε αντίθεση με τη μείωση, η συντέλεσή της δεν επιφέρει κατάργηση της μετοχικής σχέσης. Μεταβάλλει, ωστόσο, τα δικαιώματα που η σχέση αυτή παράγει.
Συγκεκριμένα, ο φορέας αποσβεσμένων μετοχών διατηρεί την μετοχική του ιδιότητα και δικαιώματα˙ με εξαίρεση δύο: (α) το δικαίωμα στο ελάχιστο μέρισμα και (β) το δικαίωμα στο προϊόν της εκκαθάρισης. Κατ’ αντιστοιχία, αμφότερα, στην αποσβεσθείσα ονομαστική αξία των μετοχών του.
Με άλλα λόγια: για το μη αποσβεσθέν τμήμα της ονομαστικής αξίας των μετοχών τους εξακολουθούν οι ωφελούμενοι μέτοχοι να διατηρούν, αναλογικά, τις προαναφερθείσες δύο αξιώσεις/δικαιώματα.
Οι φορείς αποσβεσμένων μετοχών δικαιούνται κάθε επόμενο μέρισμα, που τυχόν διανεμηθεί-καθ’ υπέρβαση του ελαχίστου. Παράλληλα, σε περίπτωση που μετά την ικανοποίηση και των μη αποσβεσμένων μετοχών από το προϊόν της εκκαθάρισης υφίσταται περίσσευμα, στη διανομή του συμμετέχουν και οι αποσβεσμένες μετοχές.
Χρησιμότητα Της Απόσβεσης
Η απόσβεση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ είναι δυνατό να αποδειχθεί ιδιαίτερα και πολυεπίπεδα ωφέλιμη. Ενδεικτικά: είναι δυνατό να συνδράμει στην απόδοση ρευστότητας στους μετόχους που την έχουν ανάγκη. Είναι δυνατό να λειτουργήσει προς την κατεύθυνση της αναδιάταξης των διανεμομένων κερδών μεταξύ των μετόχων (καθώς οι κάτοχοι αποσβεσμένων μετοχών δεν θα έχουν πρόσβαση στο ελάχιστο μέρισμα που τους αναλογεί)-χωρίς όμως και να διαφοροποιεί τα δικαιώματα ψήφου και να διαταράσσει τις μετοχικές ισορροπίες. Είναι, επίσης, δυνατό να λειτουργήσει προς την κατεύθυνση της ελαχιστοποίησης του επενδυτικού κινδύνου και μεγιστοποίησης του επενδυτικού οφέλους καθώς ο επενδυτής-μέτοχος μπορεί να λάβει, ακόμα και άμεσα, τμήμα ή/και το σύνολο του κεφαλαίου που έχει επενδύσει στην ΑΕ. Είναι, τέλος, δυνατό να αξιοποιηθεί για φορολογικούς λόγους ή στο πλαίσιο φορολογικών σχεδιασμών.
Η απόσβεση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ είναι ένας θεσμός που δεν είναι ευρύτερα γνωστός-ακόμα και στους εξ ημών φερόμενους ως επαΐοντες (:δικηγόρους, λογιστές, φοροτεχνικούς, ορκωτούς, οικονομικούς διευθυντές, συμβούλους κ.ο.κ.), οι οποίοι επαιρόμεθα για τη γνώση των σχετικών με την ΑΕ θεμάτων. Δεν αξιοποιείται, κατά τούτο, στο βαθμό που του αρμόζει. Εναπόκειται, επομένως, σε όλους μας (τους περί την ΑΕ εμπλεκόμενους-βεβαίως και τους επιχειρηματίες) να «ξαναδούμε» την απόσβεση του μετοχικού κεφαλαίου και αξιοποιήσουμε τις συναφείς ευκαιρίες και δυνατότητες.
Και είναι πολλές!
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 5 Ιουνίου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.