Το Καταστατικό της ΑΕ: Υποχρεωτικό & Προαιρετικό Περιεχόμενο
(άρθρο 5 ν.4548/2018)
Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με το καταστατικό της ΑΕ. Αναφερθήκαμε, ειδικότερα, στην νομική του φύση και στον τρόπο με τον οποίο τροποποιείται. Με το παρόν θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε ζητήματα που είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τη λειτουργία της ΑΕ και, ταυτόχρονα, συνδέονται με καταστατικές της ρυθμίσεις.
Εισαγωγικά
Η σύνταξη του καταστατικού της ΑΕ «ακροβατεί» ανάμεσα στην συμβατική ελευθερία (που σε ικανό βαθμό παρέχει ο νομοθέτης) και τις διατάξεις αναγκαστικού δικαίου, από τις οποίες δεν μπορούν οι ιδρυτές και μέτοχοι να αποστούν. Οι ιδρυτές διαμορφώνοντας το καταστατικό τους «χάρτη» πρέπει να τηρήσουν τις ελάχιστες απαιτήσεις που απαιτεί ο νομοθέτης. Αντίστοιχα και οι μέτοχοι όταν αποφασίσουν να το τροποποιήσουν. Η σημασία της ΑΕ στον οικονομικό και νομικό κόσμο αλλά και η προστασία, γενικά, των τρίτων που συναλλάσσονται μαζί της, δικαιολογούν και επαρκώς εξηγούν τις απαιτήσεις του νόμου για ελάχιστες προβλέψεις και κανόνες. Ωστόσο, η ελευθερία των συμβαλλομένων, εν προκειμένω των ιδρυτών και μετόχων, ούτε αποκλείεται ούτε και, δραματικά, περιορίζεται˙ το ακριβώς αντίθετο.
Έκταση Καταστατικού
Πριν προχωρήσουμε στην αναλυτική καταγραφή του περιεχομένου του καταστατικού θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα της (ενδεδειγμένης) έκτασής του. Μια επιλογή είναι να είναι απολύτως ευσύνοπτο (που δεν θα υπερβαίνει τις τρεις ή τέσσερεις σελίδες) και η άλλη απολύτως εκτεταμένο (που θα ξεπερνά τις εκατόν είκοσι-και δεν αποτελεί σχήμα λόγου). Δεν αποκλείονται, βέβαια, και οι περισσότερες, ενδιάμεσες, επιλογές. Ένα είναι βέβαιο: η επανάληψη/ενσωμάτωση των διατάξεων του νόμου μόνον προβληματική μπορεί να είναι για τους μετόχους (:δυσχέρανση κατανόησης και συμμόρφωσης με τις εφαρμοστέες ρυθμίσεις, αναγκαιότητα συνεχών προσαρμογών του καταστατικού προς συμμόρφωση με τις αντίστοιχες τροποποποιήσεις της νομοθεσίας, κίνδυνοι από τη μη συμμόρφωση με τις ισχύουσες διατάξεις του νόμου ή του καταστατικού, κόστη κ.ο.κ).
Υποχρεωτικό Περιεχόμενο
Το υποχρεωτικό περιεχόμενο του καταστατικού αφορά στοιχεία που εξατομικεύουν την εταιρεία αλλά και βασικές ρυθμίσεις οργανωτικού χαρακτήρα. Οι σχετικές ρυθμίσεις του νόμου ορίζουν ρητά το υποχρεωτικό περιεχόμενο του καταστατικού και απαιτεί την πρόβλεψη διατάξεων (αρ. 5 §1):
(α) Για την εταιρική επωνυμία (για την οποία επόμενη αρθρογραφία μας).
(β) Για τον σκοπό της εταιρείας. Απαραίτητος είναι ο ορισμός και η εξειδίκευση του αντικειμένου της ΑΕ. Δεν αρκούν γενικές αναφορές. Αντιθέτως, απαιτείται ο προσδιορισμός του κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήρα του σκοπού της αλλά και το είδος της δραστηριότητάς της. Η τελευταία, μάλιστα, κατά κανόντα συνδέεται με περισσότερα από ένα αντικείμενα. Σημειώνεται, πάντως, ότι η καταγραφή του σκοπού στο καταστατικό δεν αποτελεί μια τυπική προϋπόθεση του νόμου˙ καθορίζει τα όρια και το σημείο αναφοράς της διοίκησης αλλά και του πλαισίου άσκησής της. Οι πράξεις της τελευταίας πρέπει να στοχεύουν αποκλειστικά στην επίτευξη του καταστατικού σκοπού, ο οποίος θα πρέπει, σε κάθε περίπτωση, να είναι και σύννομος και σύμφωνος με τη δημόσια τάξη.
(γ) Για την έδρα της εταιρείας (για την οποία επόμενη αρθρογραφία μας).
(δ) Για τη διάρκειά της εταιρείας, όταν αυτή δεν είναι αόριστη. Η ΑΕ μπορεί να οριστεί ως ορισμένου ή αορίστου χρόνου. Στην τελευταία, πάντως, περίπτωση δεν απαιτείται ρητή αναφορά ότι είναι αορίστου. Στην περίπτωση που πρόκειται για ορισμένου χρόνου διάρκεια, ο χρόνος της ορίζεται σε έτη.
(ε) Για το ύψος και τον τρόπο καταβολής του κεφαλαίου. Απαραίτητη είναι η αναφορά του ακριβούς ύψους του μετοχικού κεφαλαίου, το οποίο πρέπει να υπερβαίνει το ποσό των είκοσι πέντε χιλιάδων (25.000)€ (άρ.15). Επίσης, στο υποχρεωτικό περιεχόμενο περιλαμβάνεται ο τρόπος κάλυψής του (και όχι καταβολής, όπως αναφέρεται στη σχετική διάταξη). Πρέπει, επίσης, να αναφέρεται αν οι εισφορές συνίστανται σε χρήμα ή σε είδος˙ ελλείψει, πάντως, ειδικής αναφοράς τεκμαίρεται ότι οι εισφορές είναι σε χρήμα. Επί εισφοράς σε είδος αναγκαία είναι η αναφορά στην εκτίμηση των προσφερόμενων σε είδος εισφορών.
(στ) Για το είδος των μετοχών, καθώς και για τον συνολικό αριθμό τους, τον αριθμό κάθε κατηγορίας (εφόσον προβλέπονται περισσότερα του ενός είδη), την ονομαστική αξία και την έκδοσή τους. Δεν τίθεται ζήτημα αναφοράς σε ονομαστικές ή μη μετοχές, καθώς δεν υφίστανται πλέον ανώνυμες. Οι ιδρυτές μπορούν να επιλέξουν και να ορίσουν αν οι μετοχές θα είναι κοινές, προνομιούχες, δεσμευμένες, άυλες, εξαγοράσιμες.
(ζ) Για τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία μετατροπής ανωνύμων μετοχών σε ονομαστικές, με τη σημείωση πως η εν λόγω πρόβλεψη στερείται πρακτικής σημασίας εξαιτίας της κατάργησης των ανώνυμων μετοχών.
(η) Για τη σύγκληση, τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες του ΔΣ. Πρέπει να ορίζεται ο ανώτερος αριθμός των μελών του ΔΣ, που δεν μπορεί να υπολείπεται των τριών ούτε όμως και να υπερβαίνει τα δεκαπέντε. Επίσης, αναγκαία είναι η πρόβλεψη για δυνατότητα (όταν υφίσταται) διορισμού μονομελούς διοικητικού οργάνου.
(θ) Για τη σύγκληση, συγκρότηση, λειτουργία και τις αρμοδιότητες των ΓΣ.
(ι) Για τους ελεγκτές.
(ια) Για τα δικαιώματα των μετόχων.
(ιβ) Για τις ετήσιες χρηματοοικονομικές καταστάσεις και τη διάθεση των κερδών.
(ιγ) Για τη λύση της εταιρείας και την εκκαθάριση της περιουσίας της.
(ιδ) Για το ύψος του καλυφθέντος κεφαλαίου, που είναι καταβλητέο κατά το χρόνο σύστασης.
Ο νομοθέτης, επίσης, απαιτεί την αναφορά των ατομικών στοιχείων των φυσικών ή νομικών προσώπων που υπέγραψαν το καταστατικό της εταιρείας ή στο όνομα και για λογαριασμό των οποίων έχει υπογραφεί το καταστατικό αυτό. Επίσης και το συνολικό ποσό, τουλάχιστον κατά προσέγγιση, του συνόλου των δαπανών που απαιτήθηκαν για τη σύσταση της εταιρείας και, ενδεχομένως, τη βαρύνουν (§3).
Προαιρετικό Περιεχόμενο
Ο νόμος για τις ΑΕ πέραν του υποχρεωτικού περιεχομένου του καταστατικού παρέχει ευχέρειες στους ιδρυτές για υιοθέτηση ρυθμίσεων (σύστημα υπαγωγής), επιλογή ρύθμισης ανάμεσα σε περισσότερες (σύστημα επιλογής) ή εξαίρεση από μια κατά κανόνα εφαρμοζόμενη (σύστημα εξαίρεσης).
Σύστημα υπαγωγής
Πρόκειται για ρυθμίσεις του νόμου, οι οποίες θα τύχουν εφαρμογής μόνον, εφόσον υιοθετηθούν με καταστατική ρήτρα: δυνατότητα μερικής καταβολής του μετοχικού κεφαλαίου (άρ.21), έκτακτη αύξηση (άρ.24), τακτική απόσβεση μετοχικού κεφαλαίου (άρ.32), δυνατότητα αύξησης κεφαλαίου με έκδοση εξαγοράσιμων μετοχών (άρ.39),έκδοση ιδρυτικών τίτλων (άρ.75 & 76), δυνατότητα διορισμού νομικού προσώπου ως μέλος του ΔΣ (άρ.77 §4), εκλογή ΔΣ βάσει καταλόγων (άρ.80), πρόβλεψη για τη συνέχιση της λειτουργίας του ΔΣ χωρίς αντικατάσταση των, τυχόν, ελλειπόντων μελών του (άρ. 82 §2), διεξαγωγή ΓΣ (αποκλειστικά) με ηλεκτρονικά μέσα εξ αποστάσεως (άρ.120 §3), πρόβλεψη για υποχρέωση ενημέρωσης των μετόχων για την καταχώριση της πρόσκλησης ΓΣ, τη διαδικασία ενημέρωσης ή και επιπλέον τρόπους δημοσίευσης της πρόσκλησης ή αποστολής της (άρ.122 §2), επέκταση δικαιώματος προτίμησης επί αύξησης με εισφορές σε είδος (άρ.26 §1).
Σύστημα επιλογής
Ο νόμος προσφέρει περισσότερες της μίας επιλογές. Ανάμεσα σε αυτές οι ιδρυτές μπορούν να επιλέξουν την περισσότερο λειτουργική γι’ αυτούς και εκείνη που εξυπηρετεί αποτελεσματικότερα τους σκοπούς της: δυνατότητα έκδοσης δεσμευμένων μετοχών και πρόβλεψη του είδους της δέσμευσης και συναφών περιορισμών (άρ.43), τήρηση ηλεκτρονικού βιβλίου μετόχων ή τήρηση του από το κεντρικό αποθετήριο, επιχείρηση επενδύσεων ή πιστωτικό ίδρυμα (άρ.40 §2), λήψη αποφάσεων χωρίς συνεδρίαση (άρ.135), πρόβλεψη συχνότητας συνεδριάσεων του ΔΣ (άρ.91 §1), πρόβλεψη διαφορετικών διατυπώσεων ή βραχύτερων προθεσμιών πρόσκλησης ΔΣ για μη εισηγμένες (άρ.91 §4), δυνατότητα συνεδρίασης ΓΣ ή ΔΣ σε άλλο τόπο από την έδρα (άρ.90 §2, 120 §1), πρόβλεψη περισσότερων όρων εξαγοράς των μετοχών (άρ.45 παρ.2), το είδος των μετοχών, συγκρότηση του πρώτου ΔΣ με το πρώτο καταστατικό (άρ78 §2), πρόβλεψη περιορισμών στη διαχειριστική εξουσία (άρ.86 §3), δυνατότητα ανάθεσης διαχειριστικής εξουσίας σε υποκατάστατα όργανα (άρ.87 §1 εδ.α’), δυνατότητα ανάθεσης εσωτερικού ελέγχου στο ΔΣ ή σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα, μη μέλη του (άρ.87 §1 εδ. β’), καθορισμός αμοιβής μελών ΔΣ (άρ.109 §1), μέσα και μέθοδοι για την κοινοποίηση του διορισμού και της ανάκλησης ή της αντικατάστασης αντιπροσώπου με ηλεκτρονικά μέσα (για εισηγμένες ΑΕ) (άρ.128 §4), αύξηση νόμιμης απαρτίας και πλειοψηφίας (άρ.130 §5, άρ.132 §3), διάρκεια πρώτης εταιρικής χρήσης (άρ.146), απευθείας διορισμός μέλους ΔΣ από μέτοχο (άρ.79 §1), μείωση ποσοστού για άσκηση δικαιωμάτων μειοψηφίας (άρ.141), πρόβλεψη ευρύτερης δημοσιότητας για την άσκηση δικαιώματος προτίμησης (άρ.26 §5), σχηματισμός εκούσιων αποθεματικών (άρ.159), πρόβλεψη τρόπου διανομής κερδών (άρ.160 §2).
Σύστημα εξαίρεσης
Ο νόμος ρυθμίζει τα συγκεκριμένα ζητήματα αλλά επιτρέπει παρέκκλιση από την εν λόγω ρύθμιση με διαφορετική καταστατική πρόβλεψη: πρόβλεψη για εφαρμογή διατάξεων για δέσμευση μετοχών σε περίπτωση εξαγοράς μετοχών κατά την παράγραφο 5 του άρ. 166 (άρ. 166 §6), πρόβλεψη διαφορετικού χρονικού σημείου μετατροπής των μετατρέψιμων προνομιούχων μετοχών σε κοινές (άρ.38 §3), αποκλεισμός υποχρέωσης έκδοσης μετοχικών τίτλων (άρ.40 §4), πρόβλεψη ότι επί ισοψηφίας υπερισχύει η ψήφος του προέδρου του ΔΣ (άρ.92), απαγόρευση υποανάθεσης εξουσιών διαχείρισης σε υποκατάστατα πρόσωπα (άρ.87 §2), απαγόρευση μεταβίβασης δικαιώματος ψήφου στον ενεχυρούχο δανειστή ή τον ψιλό κύριο (άρ.54), διορισμός ως εκκαθαριστών μη μέλη ΔΣ και διορισμός ενός εκκαθαριστή αντί περισσότερων (άρ.167).
Είναι δεδομένο πως το καταστατικό της ΑΕ είναι το σημαντικότερο από τα έγγραφά της. Και, παρά το γεγονός ότι δεν τυγχάνει της δέουσας προσοχής, δυστυχώς, από τους άμεσα εμπλεκόμενους (ιδρυτές, μετόχους), ο νόμος επαρκώς προσδιορίζει -και λογικά- όχι μόνον το ελάχιστο αλλά και το δυνητικό περιεχόμενό του. Ένα είναι, πάντως, βέβαιο: οι άμεσα ενδιαφερόμενοι (κατά βάση πλειοψηφούντες) μέτοχοι θα πρέπει να σκύψουν, εγκαίρως, στις διατάξεις του-πριν τη δημιουργία προβλημάτων˙ μετά την εμφάνισή τους είναι, πάντοτε, αργά. Για τη σημασία των επιμέρους ρυθμίσεών του έχουμε επανειλημμένα ασχοληθεί στο πλαίσιο της αρθρογραφίας μας. Περί της επωνυμίας και της έδρας, πάντως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.-
Managing Partner
Koumentakis and Associates Law Firm
Σημ.: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).