Ο νέος εργασιακός νόμος (ν. 4808/2021), οι ρυθμίσεις του αλλά και η αναγκαιότητα «τομών» στις εργασιακές σχέσεις απασχολούν όλους μας πριν, ακόμα, την ψήφισή του. Πολύ περισσότερο, σήμερα. Εύλογα, θα μπορούσε να σημειώσει κάποιος, καθώς διαφοροποιείται, σε σημαντικό βαθμό, η ματιά του νομοθέτη όσον αφορά τις εργασιακές σχέσεις και το (μέχρι πρότινος) ισχύον εργατικό δίκαιο. Ένα τμήμα του νέου νόμου αναφέρεται στις άδειες των εργαζομένων. Επεκτείνει κάποιες από τις υφιστάμενες και θεσμοθετεί νέες. Σημαντικότερες, όσον αφορά την κοινωνική τους αξία, εκείνες που αφορούν τον θεσμό της οικογένειας. Ξεχωριστά σημαντικές κι εκείνες που στοχεύουν στην υποβοήθηση της ισορροπίας επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για γονείς και φροντιστές. Στο παρόν άρθρο θα μας απασχολήσουν, κυρίως, οι τελευταίες. Σε επόμενο άρθρο θα μας απασχολήσουν οι ρυθμίσεις για τις άδειες εργαζομένων τις σχετικές με την προστασία της οικογένειας.
Αντιμετώπιση στερεοτύπων μεταξύ ανδρών και γυναικών
Οι ρυθμίσεις για τις άδειες του Κεφαλαίου Α΄ είναι εκείνες που θεσμοθετήθηκαν στο πλαίσιο της Οδηγίας 2019/1158/ΕΕ. Στοχεύουν στην αντιμετώπιση των στερεοτύπων στα επαγγέλματα & τους ρόλους ανδρών και γυναικών˙ στην αντιμετώπιση, επίσης, των διακρίσεων.
Μέσω της θεσμοθέτησης (και με τις συγκεκριμένες διατάξεις) ενός κατώτατου επιπέδου προστασίας των εργαζομένων επιδιώκεται, μεσοπρόθεσμα, η ενίσχυση της γυναικείας απασχόλησης. Επίσης, ο θεσμός της («εν ευρεία εννοία») οικογένειας. Οι συγκεκριμένες στοχεύσεις επιχειρούνται, μέσω ρυθμίσεων που επιτρέπουν (και βελτιώνουν) το συνδυασμό επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Επίσης, μέσω της αποτελεσματικής εφαρμογής της αρχής της ισότητας ανδρών και γυναικών, ώστε να έχουν ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην αγορά εργασίας.
Θεσπίζονται, στο πλαίσιο αυτό, κίνητρα, ώστε και οι άνδρες να αναλαμβάνουν σε μεγαλύτερο βαθμό οικογενειακές υποχρεώσεις (λ.χ. η καθιέρωση αμοιβής για, μέχρι πρότινος, άδειες εργαζομένων χωρίς αποδοχές). Λαμβάνονται πρόνοιες για την προστασία της απασχόλησης των ανδρών (λ.χ. προστασία πατέρα από την απόλυση, κατ’ αντιστοιχία με την προστασία της μητέρας-άρθρο 66 §1 περ. γγ). Η Ανεξάρτητη Αρχή του Συνηγόρου του Πολίτη, ορίζεται ως αρμόδιος Εθνικός Φορέας για την παρακολούθηση και προώθηση της εφαρμογής της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών (άρθρο 32).
Θεσπίζεται, επίσης, σειρά διευκολύνσεων σε εργαζόμενους γονείς και φροντιστές που παρέχουν φροντίδα σε συγγενείς ή συνοίκους με σημαντικά προβλήματα υγείας.
Άδεια πατρότητας
Ο νέος νόμος (:άρθρο 27) επεκτείνει σημαντικά την άδεια πατρότητας. Αντί των δύο ημερών του παρελθόντος, ο (επικείμενος) πατέρας δικαιούται πλέον άδεια δεκατεσσάρων (14) ημερών. Η άδεια αυτή είναι με αποδοχές και παρέχεται, χωρίς προϋποθέσεις, λόγω γέννησης τέκνου-η διάρκειά της υπερβαίνει τις δέκα ημέρες, που θέτει ως ελάχιστη διάρκεια η προαναφερθείσα Οδηγία. Παράλληλα, θεσπίζεται ένας ευέλικτος τρόπος κατανομής της. Ο επικείμενος πατέρας, δικαιούται να λάβει δύο ημέρες άδεια πριν την αναμενόμενη ημέρα τοκετού, ενώ τις υπόλοιπες δώδεκα, συνολικά ή τμηματικά, μέσα σε τριάντα ημέρες από την ημερομηνία της γέννησης. Εναλλακτικά: και οι δεκατέσσερις μέρες λαμβάνονται μέσα στις επόμενες τριάντα ημέρες από τη γέννηση.
Προκειμένου όμως να προφυλάσσεται η εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησης, ο εργαζόμενος γνωστοποιεί στον εργοδότη, έγκαιρα, την πιθανολογούμενη ημέρα τοκετού. Η γνωστοποίηση μπορεί να λάβει χώρα γραπτά, ηλεκτρονικά ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο εξυπηρετεί τα μέρη (:υπ’ αριθμ. 47972/07.07.2021 Εγκύκλιος Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων).
Οι αντίστοιχες ρυθμίσεις ισχύουν και σε περίπτωση υιοθεσίας και αναδοχής τέκνου έως οκτώ (8) ετών στην οικογένεια-από την ένταξή του σ’ αυτήν.
Γονική άδεια
Η διάρκεια και η επιδότησή της
Η διάρκεια της γονικής άδειας εργαζόμενων γονέων και όσων ασκούν τη γονική μέριμνα ορίζεται (:άρθρο 28) στους τέσσερις (4) μήνες. Είναι δυνατό να ληφθεί συνεχόμενα ή τμηματικά, μέχρις ότου το τέκνο συμπληρώσει τα οκτώ του χρόνια. Χρόνος έναρξης της συγκεκριμένης άδειας η γέννηση του τέκνου ή (σε περίπτωση υιοθεσίας ή αναδοχής) η ένταξή του στην οικογένεια.
Η άδεια αυτή προβλεπόταν, με βάση τα προϊσχύοντα, ως άνευ αποδοχών (άρθρο 50 § 3 ν. 4075/2012). Ήδη προβλέπεται, με τον ν. 4808/2021-για πρώτη φορά, η επιδότησή της. Για διάστημα δύο μηνών (από τους συνολικά τέσσερις) καταβάλλεται από τον ΟΑΕΔ, μηνιαίο επίδομα ίσο με το άθροισμα του ελάχιστου νομοθετημένου μισθού και της αναλογίας δώρων εορτών και επιδόματος αδείας. Για το υπολειπόμενο διάστημα, συνάγεται -από το γράμμα του νόμου- ότι εναπόκειται στη συμφωνία εργαζόμενου και εργοδότη τυχόν καταβολή αποδοχών (:§ 9 in fine).
Οι προϋποθέσεις
Η χορήγηση της γονικής άδειας δεν είναι χωρίς προϋποθέσεις. Απαιτείται ο δικαιούχος να έχει συμπληρώσει ένα έτος εργασίας στον ίδιο εργοδότη. Είτε συνεχόμενα είτε βάσει διαδοχικών συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου (με την επιφύλαξη, πάντοτε, τυχόν ευνοϊκότερων ρυθμίσεων). Σε περίπτωση περισσότερων τέκνων, το δικαίωμα γονικής άδειας είναι αυτοτελές για καθένα από αυτά. Ωστόσο, από τη λήξη της άδειας που χορηγήθηκε για το προηγούμενο τέκνο πρέπει να μεσολαβήσει διάστημα ενός έτους πραγματικής απασχόλησης στον ίδιο εργοδότη (και εδώ υπό την επιφύλαξη ευνοϊκότερων ρυθμίσεων). Παράλληλα, σε περίπτωση πολύδυμων τέκνων, το δικαίωμα άδειας αφορά κάθε τέκνο ξεχωριστά. Ωστόσο, η επιδότηση από τον ΟΑΕΔ καταβάλλεται για τέσσερις μήνες, ανεξάρτητα από τον αριθμό των τέκνων που γεννήθηκαν.
Ειδικές ρυθμίσεις για μονογονεϊκές οικογένειες
Ο νέος νόμος εισάγει, επιπλέον, ιδιαίτερη ρύθμιση για ειδικές κατηγορίες μονογονεϊκών οικογενειών. Προβλέπει, συγκεκριμένα, ότι γονείς μόνοι, λόγω θανάτου, ολικής αφαίρεσης γονικής μέριμνας ή μη αναγνώρισης του τέκνου από τον άλλο γονέα, δικαιούνται διπλάσια την προβλεπόμενη γονική άδεια αλλά και το επίδομα του ΟΑΕΔ.
Σε περίπτωση συνυπηρέτησης των δύο γονέων
Στην περίπτωση απασχόλησης και των δύο γονέων από τον ίδιο εργοδότη, με κοινή τους δήλωση, προσδιορίζουν τη σειρά που θα λάβουν την άδειά τους αλλά και τη διάρκειά της.
Επί σύμβασης ορισμένου χρόνου
Τυχόν λήξη σύμβασης ορισμένου χρόνου σηματοδοτεί τη διακοπή ληφθείσας γονικής άδειας. Μπορεί, ωστόσο, να συνεχιστεί είτε στον ίδιο εργοδότη (ύστερα από ανανέωση ή παράταση τη σύμβασης ορισμένου χρόνου) είτε σε διαφορετικό εργοδότη (ύστερα από τη συμπλήρωση ενός έτους από την έναρξη της νέας σύμβασης εργασίας.
Αντικατάσταση με μειωμένο ωράριο ή μερική απασχόληση
Η γονική άδεια μπορεί να παρασχεθεί και με άλλον ευέλικτο τρόπο (λ.χ. μειωμένο ωράριο, μερική απασχόληση) ανάλογα με το αίτημα του εργαζομένου και τις δυνατότητες της επιχείρησης. Το αίτημα αυτό υποβάλλεται (εγγράφως ή ηλεκτρονικά) τουλάχιστον ένα μήνα πριν-με την εξαίρεση έκτακτων λόγων. Ο εργοδότης, αντίστοιχα, υποχρεούται να διεκπεραιώσει το αίτημα στον αιτούμενο χρόνο, εφόσον δεν διαταράσσεται σοβαρά η εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησης. Σε κάθε περίπτωση, όμως, ο εργοδότης υποχρεούται να χορηγήσει την αιτούμενη άδεια μέσα σε δύο μήνες από το αίτημα. Παράλληλα, θεσπίζεται προτεραιότητα στη χορήγηση σχετικής άδειας σε ειδικές περιπτώσεις. Τυχόν άρνηση του εργοδότη θα πρέπει να τεκμηριώνεται εγγράφως.
Χρόνος ασφάλισης
Η γονική άδεια αναρτάται στο ΕΡΓΑΝΗ. Ως προς την ασφάλιση του εργαζομένου για τον χρόνο που διαρκεί επισημαίνονται τα εξής. Ο χρόνος των δύο μηνών της επιδότησης από τον ΟΑΕΔ λογίζεται ως χρόνος ασφάλισης. Ως προς τους δύο μη επιδοτούμενους μήνες -και εφόσον δεν έχει συμφωνηθεί η καταβολή αποδοχών-προβλέπεται μερική ασφαλιστική κάλυψη. Πλήρης κάλυψη καθίσταται δυνατή, ύστερα από αναγνώριση του χρόνου απουσίας.
Απαγόρευση διακρίσεων
Μετά τη λήξη της γονικής άδειας, ο εργαζόμενος επιστρέφει στην ίδια ή σε ισοδύναμη ή ανάλογη θέση. Σαφώς, με τους ίδιους όρους εργασίας. Παράλληλα, επωφελείται από τυχόν βελτιώσεις που, δικαιωματικά, θα του αναλογούσαν.
Η χορήγηση της άδειας αυτής δεν δικαιολογεί, αυτονοήτως, διακρίσεις σε βάρος των δικαιούχων. Οι συγκεκριμένοι εργαζόμενοι, κατά την απουσία τους, ενημερώνονται για τυχόν προαγωγές και κενές θέσεις εργασίας. Επίσης, ο χρόνος απουσίας λογίζεται ως χρόνος υπηρεσίας για τον υπολογισμό αποδοχών, τη χορήγηση ετήσιας άδειας και σχετικού επιδόματος, την επαγγελματική εξέλιξη και την αποζημίωση απολύσεως.
Άδεια φροντιστή
Η συγκεκριμένη άδεια (:άρθρο 26) χορηγείται σε εργαζομένους που παρέχουν προσωπική φροντίδα ή υποστήριξη σε συγγενή (όπως αυτός ορίζεται στο άρθρο 26 περ. δ΄) ή σύνοικο, οι οποίοι έχουν ανάγκη σημαντικής φροντίδας ή υποστήριξης για σοβαρό ιατρικό λόγο (για τον ορισμό φροντιστή: άρθρο 26 περ. στ΄). Η συγκεκριμένη ανάγκη πρέπει να βεβαιώνεται με ιατρική γνωμάτευση. Σκοπός της συγκεκριμένης διάταξης είναι η αποτροπή αποχωρήσεων από την αγορά εργασίας εργαζομένων που φέρουν συγκεκριμένα, αυξημένα, οικογενειακά βάρη.
Προϋπόθεση χορήγησης της εν λόγω άδειας είναι η συμπλήρωση εξάμηνης απασχόλησης (συνεχόμενης ή βάσει διαδοχικών συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου) στον ίδιο εργοδότη.
Η διάρκεια της άδειας φροντιστή ανέρχεται σε πέντε εργάσιμες ημέρες για κάθε ημερολογιακό έτος. Παρέχεται χωρίς αποδοχές (βλ. και υπ’ αριθμ. 47972/07.07.2021 Εγκύκλιο του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων), παρά τα αντίθετα προβλεπόμενα στο σχετικό νομοσχέδιο και αιτιολογική του έκθεση.
Απουσία από την εργασία για λόγους ανωτέρας βίας
Ο ν. 4808/2021 προβλέπει τη δυνατότητα λήψης άδειας για λόγους ανωτέρας βίας (άρθρο 30). Η άδεια αυτή χορηγείται, σε γονείς ή φροντιστές σε περιπτώσεις ανωτέρας βίας που συνδέονται με έκτακτα οικογενειακά ζητήματα (ασθένεια ή ατύχημα). Ασθένεια ή ατύχημα πρέπει να βεβαιώνεται με ιατρική γνωμάτευση νοσοκομείου ή θεράποντος ιατρού. Η διάρκεια της συγκεκριμένης άδειας είναι έως μια ημέρα κάθε φορά και δύο, συνολικά, ετησίως. Παρέχεται με αποδοχές, μολονότι τούτο δεν απαιτείται από την Οδηγία 2019/1158/ΕΕ. Επισημαίνεται πως η συγκεκριμένη άδεια χορηγείται επιπρόσθετα με άλλες απουσίες του εργαζόμενου λόγω ανυπαίτιου κωλύματος (:657 και 658 ΑΚ).
Ευέλικτες ρυθμίσεις για γονείς και φροντιστές
Οι γονείς παιδιών έως δώδεκα (12) ετών ή φροντιστές έχουν το δικαίωμα (άρθρο 31) να ζητούν, για τη διευκόλυνσή τους, ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας (ιδίως τηλεργασία, μειωμένο ωράριο, μερική απασχόληση). Προϋπόθεση αποτελεί η συμπλήρωση εξάμηνης απασχόλησης (συνεχόμενα ή μέσω διαδοχικών συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου), στον ίδιο εργοδότη.
Ο εργοδότης οφείλει να εξετάζει και διεκπεραιώνει κάθε σχετικό αίτημα εντός μηνός. Κάθε απόρριψη ή αναβολή διεκπεραίωσης του οφείλει να είναι τεκμηριωμένη.
Με τη λήξη της περιορισμένης διάρκειας ευέλικτης ρύθμισης, ο εργαζόμενος επανέρχεται στην ίδια θέση και μορφή εργασίας που κατείχε προγενέστερα. Διατηρεί όμως το δικαίωμα να επιστρέψει στη ίδια ή ισοδύναμη θέση εργασίας και νωρίτερα από τη συμφωνηθείσα ημερομηνία, αν έχουν μεταβληθεί τα δεδομένα. Σχετική αίτησή του τελεί υπό την έγκριση του εργοδότη.
Είναι αλήθεια πως οι γυναίκες εργαζόμενοι υφίστανται (και σε πρακτικό επίπεδο) σειρά διακρίσεων στον χώρο εργασίας τους-και όχι μόνον στη χώρα μας. Πολύ περισσότερο οι, εξ αυτών, μητέρες.
Οι ρυθμίσεις για τις παραπάνω άδειες εργαζομένων στοχεύουν, και ορθά, στην άρση των σχετικών διακρίσεων, στην αντιμετώπιση των (υπαρκτών) στερεοτύπων μεταξύ ανδρών και γυναικών, στην επίτευξη της (αναγκαίας) ισορροπίας της επαγγελματικής και της ιδιωτικής ζωής για γονείς και φροντιστές, και στην υποβοήθηση, εν τέλει, της λειτουργίας της οικογένειας-με ευρεία έννοια.
Οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις αποτελούν ένα γενναίο βήμα σε σχέση με όσα, μέχρι πρότινος, ίσχυαν. Όχι, ενδεχομένως, απολύτως ικανοποιητικό αλλά, σε κάθε περίπτωση, ικανό να δώσει βάση για αναφορές σε κράτος με «κοινωνικό πρόσωπο».
Διαυγέστερη εικόνα θα αποκτήσουμε πάντως, για το θέμα αυτό, στο επόμενο άρθρο, που αφορά τις ρυθμίσεις για τις άδειες τις σχετικές με την (απολύτως αναγκαία-σε κάθε περίπτωση) προστασία της οικογένειας.-
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 19 Σεπτεμβρίου 2021.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.