Οι διακρίσεις της μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ μοιάζουν περιττά τεχνικές. Επίσης και τα θέματα, ευρύτερα, που συναρτώνται με τη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου. Είναι, εντούτοις-και στο σύνολό τους, σημαντικά καθώς δίνουν λύσεις σε άλυτα (ή, έστω, δυσεπίλυτα), με άλλους τρόπους, προβλήματα. Στην ιδιαίτερη σημασία του μετοχικού κεφαλαίου στην ύπαρξη και ανάπτυξη της ΑΕ έχουμε, επανειλημμένα, αναφερθεί στο πλαίσιο προηγούμενης αρθρογραφίας μας. Δεδομένης της σημασίας του, το ύψος, η κάλυψη και η καταβολή του καθώς και η διατήρησή του σε συγκεκριμένα επίπεδα διέπονται, όπως διαπιστώσαμε, από συγκεκριμένους κανόνες. Η παράκαμψή τους (μέσω της μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου) δεν θα μπορούσε παρά να λάβει χώρα με συγκεκριμένους, αντίστοιχα αυστηρούς, κανόνες (άρθρα 29-31 ν. 4548/2018). Οι κανόνες αυτοί και, εν γένει, η έννοια της μείωσης μετοχικού κεφαλαίου, η διαδικασία και οι προϋποθέσεις της καθώς και οι έννομες συνέπειές της είναι κάποια από τα θέματα που θα μας απασχολήσουν στον παρόν, αλλά και στη συνέχεια της αρθρογραφίας μας.
Διακρίσεις Μείωσης Μετοχικού Κεφαλαίου
Η μείωση του μετοχικού κεφαλαίου, ανάλογα με τον σκοπό που επιδιώκει και τον τρόπο με τον οποίο υλοποιείται, διακρίνεται ως εξής:
Πραγματική & Ονομαστική Μείωση
Η διάκριση σε πραγματική και ονομαστική μείωση προσιδιάζει στην αντίστοιχη της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου (για την οποία προηγούμενη αρθρογραφία μας). Ειδικότερα:
Πραγματική Μείωση
Η πραγματική μείωση λαμβάνει χώρα με την επιστροφή εταιρικής περιουσίας (συνηθέστερα: χρημάτων) στους μετόχους. Ή επίσης, ύστερα από απαλλαγή τους, μερική ή ολική, από την υποχρέωση καταβολής κεφαλαίου. Πάντοτε, βέβαια, υπό την προϋπόθεση της τήρησης των προϋποθέσεων του νόμου.
Η πραγματική μείωση συνιστά, επομένως, αποδέσμευση κεφαλαίου. Ενδέχεται να αποσκοπεί: (α) στην αναπροσαρμογή του κεφαλαίου στις πραγματικές ανάγκες της ΑΕ, (β) στην αλλαγή του συσχετισμού δυνάμενων και ισορροπιών μεταξύ των μετόχων της, (γ) στη διανομή περιουσίας της ΑΕ (αντί μερίσματος για λόγους φορολογικούς) προς τους μετόχους της (ή, κατά περίπτωση προς συγκεκριμένο μέτοχό της), (δ) στην αύξηση της αποδοτικότητας των ιδίων κεφαλαίων της ΑΕ.
Ονομαστική Μείωση
Ως ονομαστική μείωση, αντίθετα, νοείται η λογιστική μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ. Με άλλα λόγια, το μετοχικό κεφάλαιο μέσω της ονομαστικής μείωσης, μειώνεται μεν ως λογιστικό μέγεθος, δεν ακολουθείται όμως καταβολή στους μετόχους. Δεν επέρχεται, δηλαδή, πραγματική μείωση της εταιρικής περιουσίας.
Η ανάγκη ονομαστικής μείωσης υπαγορεύεται, πρακτικά, στις περιπτώσεις ύπαρξης ζημιών-όχι, πάντως, πρόσκαιρων και περιορισμένων. Στις περιπτώσεις αυτές, η ονομαστική/λογιστική μείωση αποβλέπει στην εξυγίανση της ΑΕ, την αναπροσαρμογή του μετοχικού κεφαλαίου στην (αντιστοιχούσα) μειωμένη εταιρική περιουσία και την ικανοποίηση, εν τέλει, των συμφερόντων των μετόχων αλλά και του ίδιου του νομικού προσώπου. Αν μάλιστα μια τέτοια μείωση συνδυαστεί με (ταυτόχρονη) αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ, πρόκειται, κατά κανόνα, για κίνηση εξυγίανσής της.
Προαιρετική & Υποχρεωτική Μείωση
Η απόφαση για τη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ είναι δυνατό να έχει είτε προαιρετικό είτε υποχρεωτικό χαρακτήρα.
Προαιρετική Μείωση
Η απόφαση για τη μείωση και το ύψος της συνιστά, στη συγκεκριμένη περίπτωση, επιχειρηματική απόφαση. Λαμβάνεται ελεύθερα από το αρμόδιο εταιρικό όργανο, το οποίο αξιολογεί τα επιμέρους δεδομένα αλλά και τις, εν γένει, ανάγκες τις επιχείρησης.
Υποχρεωτική Μείωση
Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, η προσφυγή της επιχείρησης στη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου γίνεται υποχρεωτική-και μάλιστα από το νόμο. Τέτοιες περιπτώσεις, λ.χ., συνιστούν:
(α) η περίπτωση της ακύρωσης ιδίων μετοχών της ΑΕ, εφόσον δεν κατέστη εφικτή η από μέρους της πώληση των ιδίων μετοχών, που εκείνη απέκτησε (§§6 & 7 άρθρου 49 ν. 4548/2018).
(β) η περίπτωση της ακύρωσης μετοχών που δεν αποπληρώθηκαν-ύστερα από την άκαρπη προσπάθεια της ΑΕ να τις διαθέσει (άρθρα 20 §9 και 21 §§6 & 7 ν. 4548/2018 (βλ. και προηγούμενη αρθρογραφία μας).
Ομοιόμορφη & Ανομοιόμορφη Μείωση
Σημαντική για λόγους σκοπιμότητας και διατήρησης ή μη των μετοχικών συσχετισμών μέσα στην ΑΕ κρίνεται η διάκριση σε ομοιόμορφη και ανομοιόμορφη μείωση.
Ομοιόμορφη Μείωση
Καταρχήν, η μείωση του μετοχικού κεφαλαίου θα πρέπει να συμμορφώνεται με την αρχή της ίσης μεταχείρισης των μετόχων. Τούτο σημαίνει ότι η συμμετοχή του κάθε μετόχου στο κεφάλαιο θα πρέπει, σε μια τέτοια περίπτωση, να μειώνεται αναλογικά. Η ομοιόμορφη, κατά συνέπεια, μείωση υπηρετεί όχι μόνον την αρχή της ίσης μεταχείρισης αλλά και τη διατήρηση των υφιστάμενων μετοχικών ισορροπιών εντός της ΑΕ.
Ανομοιόμορφη Μείωση
Αντίθετα, στην περίπτωση της ανομοιόμορφης μείωσης, η σχετική απόφαση είναι δυνατό να οδηγήσει, κατ’ ουσίαν, στην απόδοση κεφαλαίων (ή/και συγκεκριμένου περιουσιακού στοιχείου της ΑΕ) σε ένα μόνον μέτοχο˙ ακόμα και στην έξοδο από την ΑΕ ενός, και μόνο, μετόχου. Με άλλα λόγια: στη μη αναλογική (και μη ισότιμη για τους μετόχους) μείωση του μετοχικού κεφαλαίου.
Υποστηρίζεται πάντως (και ορθά) ότι προϋπόθεση για μια τέτοια, ανομοιόμορφη μείωση (προς όφελος δηλ. συγκεκριμένων, μόνον, μετόχων) είναι η ομόφωνη, σχετική, απόφαση της Γενικής Συνέλευσης (167/2012 ΝΣΚ).
Μείωση Με Καταβολή Μετρητών & Μείωση Κεφαλαίου Σε Είδος
Η πραγματική μείωση μετοχικού κεφαλαίου, η επιστροφή, δηλ., εταιρικής περιουσίας στους μετόχους, διακρίνεται, περαιτέρω, με βάση το είδος της επιστρεφόμενης περιουσίας.
Μείωση Με Καταβολή Μετρητών
Στην περίπτωση αυτή (που είναι και η συνηθέστερη) η μείωση κεφαλαίου λαμβάνει χώρα με καταβολή μετρητών στους μετόχους.
Μείωση Κεφαλαίου Σε Είδος
Η πραγματική μείωση του μετοχικού κεφαλαίου είναι δυνατό να υλοποιηθεί και μέσω απευθείας επιστροφής στους μετόχους εταιρικής περιουσίας σε είδος. Μάλιστα, ο ν. 4548/2018-σε αντίθεση με το προϊσχύσαν καθεστώς, ρυθμίζει τη σχετική περίπτωση.
Πρόκειται για τον ένα από τους δύο-ειδικούς τρόπους μείωσης μετοχικού κεφαλαίου (άρθρο 31 ν. 4548/2018), όπως αυτοί, αμέσως κατωτέρω, αναλύονται. Πιο συγκεκριμένα: (α) τη μείωση με καταβολή σε είδος (§1) και (β) τη μείωση με σκοπό τον σχηματισμό ειδικού αποθεματικού (§2).
Ειδικοί Τρόποι Μείωσης Μετοχικού Κεφαλαίου
Μείωση Με Καταβολή Σε Είδος
Η μείωση του μετοχικού κεφαλαίου, με καταβολή σε είδος, μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα επωφελής όχι μόνον για τους δικαιούχους μετόχους αλλά για την ίδια την ΑΕ. Ιδίως στις περιπτώσεις που μεγάλο μέρος του ενεργητικού της καταλαμβάνουν λ.χ. προϊόντα, ακίνητα, μετοχές άλλων εταιρειών. Στις περιπτώσεις αυτές, η ρευστοποίηση του ενεργητικού και η μείωση του κεφαλαίου με καταβολή σε μετρητά θα ήταν δυνατό να αποδειχθεί όχι μόνον δυσχερής αλλά και επιβλαβής για την ΑΕ.
Το προϊσχύσαν καθεστώς
Η δυνατότητα μείωσης με καταβολή σε είδος δεν ρυθμιζόταν ειδικά υπό το προϊσχύσαν καθεστώς. Εγείρονταν, ως εκ τούτου, από μερίδα της θεωρίας, αντιρρήσεις σχετικά με το επιτρεπτό μιας τέτοιας μείωσης.
Υποστηριζόταν, ωστόσο, αυτονοήτως και η αντίθετη θέση. Ήτοι ότι «…η μείωση του μετοχικού κεφαλαίου ανώνυμης εταιρείας με καταβολή είδους στους μετόχους της, αν και δεν προβλέπεται ρητά στον θεσμικό νόμο των ανωνύμων εταιρειών (κ.ν. 2190/1920), είναι δυνατόν να επιλεγεί, υπό προϋποθέσεις, από το αρμόδιο εταιρικό όργανο με γνώμονα προεχόντως το συμφέρον των πιστωτών της εταιρείας και δευτερευόντως των μετόχων της…» (167/2012 ΝΣΚ–κατά πλειοψηφία).
Το ισχύον καθεστώς
Υπό το ισχύον καθεστώς, οποιαδήποτε τυχόν αμφισβήτηση σχετικά με το επιτρεπτό της μείωσης κεφαλαίου με καταβολή σε είδος αίρεται. Πλέον, όπως υπογραμμίζεται και στην Αιτιολογική Έκθεση του νόμου για τις ΑΕ (:επί του άρθρου 31 ν. 4548/2018), «προβλέπεται ρητά η δυνατότητα μείωσης κεφαλαίου σε είδος…».
Ωστόσο, απαιτείται, προηγουμένως, αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων που πρόκειται να αποδοθούν στους μετόχους εξαιτίας της μείωσης. Εφαρμόζονται, ως εκ τούτου, οι διατάξεις για την αποτίμηση εισφορών σε είδος (:άρθρα 17 και 18 ν. 4548/2018). Παράλληλα, προβλέπεται ρητά ότι -πέραν των εξαιρέσεων του άρθρου 18 ν. 4548/2018- «…αποτίμηση των στοιχείων σε είδος δεν απαιτείται, αν οι μέτοχοι αποφασίσουν ομόφωνα τον τρόπο υλοποίησης της μείωσης» (άρθρο 31 §1, εδ. γ΄).
Μείωση Με Σκοπό Τον Σχηματισμό Ειδικού Αποθεματικού
Ο επόμενος ειδικός τρόπος μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου αφορά στη μείωση με σκοπό τον σχηματισμό ειδικού αποθεματικού. Υπό το προϊσχύσαν καθεστώς είχαν διατυπωθεί αμφιβολίες σχετικά με το επιτρεπτό του σχετικού τρόπου μείωσης. Ενώ, σχετική νομοθετική διάταξη προβλέφθηκε μόνον για τις εισηγμένες ΑΕ.
Ο ν. 4548/2018 ρύθμισε ρητά και τον συγκεκριμένο τρόπο μείωσης. Σύμφωνα με τη νομοθετική πρόβλεψη, όμως, το «ειδικό αποθεματικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο προς το σκοπό εκ νέου κεφαλαιοποίησής του ή του συμψηφισμού του προς απόσβεση ζημιών της εταιρείας» (άρθρο 31 §2 in fine). Τούτο σημαίνει ότι το συγκεκριμένο ειδικό αποθεματικό δεν μπορεί να διανεμηθεί στους μετόχους. Αντίθετα, προσαυξάνει το μετοχικό κεφάλαιο (σύμφωνα με την §1 του άρθρου 159 ν. 4548/2018).
Όπως και εισαγωγικά αναφέρθηκε, μοιάζουν περιττά τεχνικοί οι τρόποι μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου και οι σχετικές διακρίσεις. Είναι, εντούτοις, ιδιαίτερα σημαντική η γνώση τους καθώς, συχνά, μας παρέχουν λύσεις σε δυσεπίλυτα, με άλλο τρόπο, απολύτως απτά, προβλήματα. Η (νόμιμη) μεταφορά περιουσίας από την ΑΕ προς τους μετόχους της, η μείωση της μετοχικής συμμετοχής (ή/και οικονομική ενίσχυση) κάποιων από αυτούς, η εξυγίανση της εταιρείας, είναι κάποια από εκείνα που επιτυχώς διαχειρίζεται η μείωση του μετοχικού κεφαλαίου. Για την ολοκληρωμένη προσέγγιση στο συγκεκριμένο θέμα θα πρέπει να μιλήσει κανείς για τις τεχνικές, τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία μείωσης. Επίσης για την προστασία των δανειστών και τις συνέπειες της μείωσης. Γιατί όχι, και για την απόσβεση. Περί αυτών όμως σε επόμενη αρθρογραφία μας.
Σταύρος Κουμεντάκης
Managing Partner
Υ.Γ. Συνοπτική έκδοση του άρθρου δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, στις 8 Μαΐου 2022.
Η πληροφόρηση που εμπεριέχεται στο παρόν άρθρο δεν συνιστά (ούτε και έχει σκοπό να αποτελέσει) νομική συμβουλή. Μια τέτοια νομική συμβουλή είναι δυνατό να παρασχεθεί μόνον από αρμόδιο δικηγόρο ο οποίος θα λάβει υπόψη του το σύνολο των δεδομένων που θα του εκθέσετε για την υπόθεσή σας. Αναλυτικά.